Πόσο δύσκολο είναι το πρωινό ξύπνημα άραγε; Πόσο δύσκολο είναι να σηκώνεται κάποιος εντελώς βιαστικά για να προλάβει κάτι, είτε αυτό λέγεται σχολή ή δουλειά; Πόσο δύσκολο είναι να μείνει κάποιος πλήρως αφοσιωμένος στο λόγο που σηκώθηκε αυτό το πρωινό, πόσο δύσκολο να μην σκέφτεται το πότε θα επιστρέψει στην ησυχία του κρεβατιού του, πόσο;
Σε πολλές περιπτώσεις, όπως γίνεται αντιληπτό, είναι κατανοητή αυτή η στάση. Άλλωστε δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα για κάποιον να αφήνει ένα μέρος όπου αισθάνεται ασφάλεια και άγνοια υποχρεώσεων και να μεταβεί σε ένα άλλο μέρος, με περισσότερες υποχρεώσεις και χωρίς… κρεβάτι. Σε κάποιες άλλες όμως, ο λόγος δύναται να είναι διαφορετικός και να σχετίζεται με την αφοσίωση του ίδιου του ατόμου, καθώς και με την εμπιστοσύνη, την όρεξη και το πάθος για την υποχρέωση αυτή που κλίνεται να φέρει εις πέρας. Σε αυτές τις άλλες, λοιπόν, περιπτώσεις το άτομο δεν αισθάνεται πρόθυμο να συνεισφέρει στην εργασία του, να την βοηθήσει να αναπτυχθεί, επειδή η εργασία του αυτή καθ’ αυτή δεν τον γεμίζει σιγουριά, δεν τον συμβάλει δυναμικά στην καθημερινότητά του, δεν του καλλιεργεί την πεποίθηση ενός υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος.
Αν όμως το έκανε; Αν η εργασία και οι εργοδότες της παρείχαν στους υπαλλήλους την κατάλληλη στήριξη, τα απαραίτητα εφόδια και χρήσιμη αρωγή, το εργαζόμενο άτομο πώς θα αντιδρούσε; Η απάντηση στο πείραμα του κοινωνιολόγου Elton Mayo…
Κατά την διάρκεια των δεκαετιών ’20 και ’30, το εργασιακό γίγνεσθαι δεν είχε καμία απολύτως σχέση με την σημερινή του μορφή. Ειδικότερα σε πιο βαρέας μορφής βιομηχανικές περιοχές, ο καταναγκασμός και η σκληρή εποπτεία συντρόφευαν έναν κοινό υπάλληλο, που, φυσικά, δεν θα μπορούσε να διαμαρτυρηθεί γοερά. Αυτός ο κοινός υπάλληλος, αλλά και οι όμοιοί του, δεν έχρηζαν… όμορφης εκμετάλλευσης, δεν είχαν περιθώρια για άδειες, για να αρρωστήσουν, για να ξεκουραστούν ένα πρωινό. Δεν είχαν δικαιώματα, και εν ολίγοις, δεν είχαν και το περιθώριο να δώσουν δικαιώματα στην σκληρή εποπτεία του εργοδότη. Όπως είναι αναμενόμενο, η πρόοδος της εργασίας δεν μπορούσε να επιτευχθεί σχετικά ταχέως, με τους υπαλλήλους να μην έχουν καμία όρεξη, να μην βρίσκουν κανένα νόημα, και, σίγουρα, να μην θέλουν να πουλάνε τις υπηρεσίες τους σχεδόν αμισθί. Και τότε έκανε την εμφάνισή του ο Mayo. Ο γνωστός κοινωνιολόγος, γόνος Αυστραλιανών υπηκόων, γνώριζε πολύ καλά τι σημαίνει η εκμετάλλευση του εργάτη, ο εξαναγκασμός του και η δουλεία κάθε φύσης. Και για αυτό ακριβώς, επειδή γνώριζε πολύ καλά, γνώριζε και τι ήθελε να αλλάξει. Και γνώριζε και πως να το αλλάξει.
Ο Mayo, λοιπόν, δεν άργησε να διοργανώσει ένα κοινωνικό πείραμα, το οποίο θα έμενε στη ιστορία ως εκ των κορυφαίων εργασιακών πειραμάτων. Για τον Mayo δεν υπήρξε καλύτερη επιλογή από το Chicago και τα πάμπολλα εργοστάσιά του. Μια περιοχή πνιγμένη από το καυσαέριο και την εγκληματικότητα, ίσως χρειαζόταν μια αλλαγή που θα την έφερνε σε ισορροπία ξανά. Και ο στόχος του όλου εγχειρήματος ήταν αυτός ακριβώς, να βοηθήσουν τον εργαζόμενο να συνειδητοποιήσει πως η υγιής εργασία έχει πολλά περισσότερα οφέλη από την πληρωμή της.
Το πείραμα έμελλε να λάβει χώρα στο εργοστάσιο Western Electric’s του προαστίου Hawthorne. Ο Mayo, εν αγνοία των εργαζομένων του εργοστασίου, τους χώρισε σε δύο ομάδες και τους ώθησε σε δύο διαφορετικούς χώρους εργασίας. Η μέρα συνεχίστηκε χωρίς καμία περαιτέρω αλλαγή, μέχρι και το βράδυ, όταν δηλαδή ο ήλιος δεν θα φώτιζε πια τους εργάτες. Τότε, το επιτελείο του Mayo, αναβάθμισε την παραγωγή φωτός στο δωμάτιο της πρώτης ομάδας, ενώ άφησε τον ίδιο σαθρό φωτισμό στο δωμάτιο της δεύτερης. Σκοπός ήταν η μελέτη των αντιδράσεων της πρώτης ομάδας και η επιρροή που θα είχε το περισσότερο φως στην παραγωγή τους. Και ο σκοπός αυτός στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία.
Οι εργάτες της πρώτης ομάδας, λοιπόν, σύντομα άρχισαν να εργάζονται με περισσότερη όρεξη, με περισσότερο σθένος και με ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία. Σύντομα, η παραγωγή τους θα αυξανόταν ακόμα πιο πολύ, όπως και το πάθος τους για την εργασία τους. Ταυτόχρονα, η παραγωγή εργασίας στο άλλο δωμάτιο, αυτό της δεύτερης ομάδας, και η συνολική κατάσταση παρέμενε η ίδια. Ο Mayo πρότεινε την παροχή κάποιων ημερών ξεκούρασης για τους εργάτες, όπως και χρήσιμων διαλειμμάτων ανά συγκεκριμένο χρονικό όριο μόνο και μόνο για να διαπιστωθεί πως οι εργαζόμενοι θα κόπιαζαν ακόμα περισσότερο, θα μοχθούσαν ακόμα περισσότερο.
Όπως ανέφερε και ο ίδιος ο κοινωνιολόγος, δεν ήταν το φως αυτό καθ’ αυτό που τόνισε την παραγωγικότητά τους, ούτε η ξεκούραση που τους παρείχε η διοίκηση, αλλά η αίσθηση πως κάποιος ενδιαφέρεται πραγματικά για αυτούς. Μια αίσθηση που δεν είχαν ζήσει ποτέ στο προηγούμενο εργασιακό τους περιβάλλον και μάλλον πίστευαν πως δεν θα ζήσουν ποτέ. Ο Mayo και η φιλοδοξία του για το εργαζόμενο κοινό άνοιξε τις πύλες για την καλύτερη συμπεριφορά των ανώτερων στον εργάτη και στη σύσφιξη των σχέσεων αφεντικού- εργαζόμενου. Ίσως χωρίς τον Mayo και το παρελθόν της οικογένειάς του, ο κοινός εργάτης να μην είχε το θάρρος να ζητήσει δυνατά αυτά που του αναλογούν. Και αυτό το γεγονός κρίνει το πρώτο εργασιακό πείραμα που τέθηκε ποτέ στις ράγες της επιστήμης και της εξέλιξης άκρως πετυχημένο.
