Κοιτάζοντας την παραπάνω εικόνα, είναι εύκολο να φανταστούμε τι έχει συμβεί. Ο γονέας μπορεί να:
α) πει στο παιδί του ότι οι τοίχοι του σπιτιού δεν είναι σωστό να λερώνονται και γι’ αυτό πρέπει να τον καθαρίσει
β) να μην τίποτα στο παιδί, να το απομακρύνει από το σημείο και να αρχίζει να τον καθαρίζει μόνος του
γ) να το επιπλήξει, λέγοντάς του πως θα έπρεπε να ντρέπεται που φέρθηκε «σαν μωρό»
δ) να του βάλει τις φωνές
ε) να το απομακρύνει τραβώντας το από το χέρι, λέγοντάς του κάτι του τύπου «φύγε να μη σε βλέπω»
Όταν η ανάγνωση του άρθρου τελειώσει, θα μπορέσουμε εύκολα να αντιληφθούμε ποιος από τους παραπάνω τρόπους είναι ο πιο αποδοτικός και γιατί όλοι οι υπόλοιποι πρέπει να απορριφθούν. Σημειώνουμε ότι οι πληροφορίες που δίνονται στη συνέχεια προέρχονται από θεωρίες μάθησης ευρέως αποδεκτές στην ψυχολογία.
- Οι λανθασμένες συμπεριφορές ακολουθούνται από αρνητικές συνέπειες
Οι αρνητικές συμπεριφορές είναι καλό να ακολουθούνται από αρνητικές συνέπειες, προκειμένου το παιδί να μάθει πως η συμπεριφορά του δεν είναι αποδεκτή και να την περιορίσει. Όταν το παιδί π.χ. αρνείται να διαβάσει, ο γονέας μπορεί να του απαγορεύσει να παίξει με τον υπολογιστή.
Το παράδειγμα που δώσαμε ωστόσο δεν είναι απόλυτο: ένα παιδί μπορεί να αποφεύγει το διάβασμα επειδή δυσκολεύεται με τα μαθησιακά αντικείμενα και όχι επειδή βαριέται. Τα παραδείγματα δίνονται καθαρά για λόγους κατανόησης και δεν συνιστούν συμπεράσματα.
- Οι συνέπειες εφαρμόζονται με συνέπεια
Προκείμενου μια συμπεριφορά να εξαλειφθεί εντελώς, οι συνέπειες πρέπει να τηρούνται με συνέπεια. Αν ο γονέας απαγορεύσει στο παιδί του να παίξει με τον υπολογιστή, αλλά τις επόμενες φορές δεν μεταφέρει σε πράξη τη συνέπεια, το παιδί πιθανώς να μην καταλάβει ότι η συμπεριφορά του δεν είναι αποδεκτή και να την επαναλάβει.
- Οι θετικές συνέπειες ακολουθούν τις σωστές συμπεριφορές
Όταν μια συμπεριφορά ακολουθείται από αρνητικές συνέπειες, μειώνονται οι πιθανότητες αυτή να επαναληφθεί. Αντίστροφα, όταν μια θετική συμπεριφορά ακολουθείται από θετικές συνέπειες, αυξάνονται οι πιθανότητες επανάληψής της. Όταν το παιδί φαίνεται να εγκαταλείπει μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά και να υιοθετεί μια αντίστοιχη κατάλληλη, είναι ωφέλιμο να επιβραβευτεί γι’ αυτό.
Παραδείγματος χάριν, ένα ακατάστατο παιδί δημοτικού ξεκινά και τακτοποιεί το δωμάτιό του. Τις πρώτες φορές είναι καλό να λάβει μια θετική ανατροφοδότηση για τη νέα συμπεριφορά. Μπορεί η μητέρα του να το αγκαλιάσει και του πει «μπράβο» ή να του επιτρέψει να παίξει με τους φίλους του μία ώρα παρά πάνω από το συνηθισμένο.
- Τα υλικά αγαθά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται επανειλημμένα ως επιβράβευση
Έστω ότι μετά από μια καλή βαθμολογία -η καλή βαθμολογία ορίζεται φυσικά ανάλογα με τις δυνατότητες του εκάστοτε μαθητή-, ο γονέας αποφασίζει να χαρίσει ένα δώρο στο παιδί του. Τι γίνεται όμως αν επιβραβεύει υλικά το παιδί του κάθε φορά που αυτό σημειώνει καλούς βαθμούς;
Σε περίπτωση συνεχούς ανταμοιβής με υλικά αντικείμενα είναι πιθανόν το παιδί:
-να μην επιδείξει την κατάλληλη συμπεριφορά όταν η υλική ανταμοιβή αποσυρθεί
-να προσαρμοστεί στη χρησιμοθηρία και να καταλήξει να κυνηγά όχι τον στόχο για τον στόχο, αλλά το υλικό κέρδος. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν το παιδί εισέρχεται στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή
- Η μείωση του παιδιού μέσα από επιπλήξεις οδηγεί στην καλλιέργεια αυτό-υποτίμησης
«Γιατί είσαι τεμπέλης και δεν διαβάζεις;»
«Γιατί χαλάς τον κόσμο και δεν φέρεσαι σαν καλό παιδί;»
Οι επιπλήξεις, οι φωνές και η μείωση του παιδιού είναι βλαβερές. Σκοπός είναι το παιδί να μάθει να οριοθετεί τον εαυτό του και όχι να ενσαρκώσει υποτιμητικούς όρους.
- Λάθος δεν είναι ποτέ το παιδί, αλλά η συμπεριφορά του
Έχει τεράστια διαφορά το «δεν ήταν σωστό αυτό που έκανες» από το «δεν είσαι σωστός γι’ αυτό που έκανες». Όταν ένας γονέας θέλει να δείξει στο παιδί του πως η συμπεριφορά του είναι λανθασμένη, πρέπει να απευθυνθεί σε αυτήν και όχι στο ίδιο το παιδί. Οπωσδήποτε το παιδί πρέπει καταλάβει ποιες συμπεριφορές είναι σωστές και ποιες λανθασμένες χωρίς να υποβιβαστεί ο εαυτός του.
- Η σωματική τιμωρία δεν είναι σε καμία περίπτωση αποδεκτή
Καθώς το παιδί μεγαλώνει, μαθαίνει πρότυπα σωστής συμπεριφοράς από τους γονείς. Ειδικά στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης οι γονείς αποτελούν πολύ σημαντικά πρότυπα προς μίμηση. Η άσκηση βίας είναι λανθασμένη, από πολλές απόψεις, συμπεριφορά και εσφαλμένο πρότυπο. Ο άνθρωπος οφείλει να προσαρμοστεί στο περιβάλλον του αρμονικά. Αν το τελευταίο είναι εχθρικό και ανασφαλές, η προσαρμογή δεν συμβαίνει σωστά και αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης ψυχολογικών δυσλειτουργιών.
- Time out
Ένας ακόμη αποδοτικός τρόπος για να περιοριστεί μια αρνητική συμπεριφορά είναι το γνωστό time out. Όταν ένα παιδί, παραδείγματος χάριν, σε μια οικογενειακή μάζωξη φωνάζει και επιτίθεται στα υπόλοιπα παιδιά, ο γονέας μπορεί το απομακρύνει σε ένα δωμάτιο για κάποια λεπτά, λέγοντάς του πως θα μπορέσει να βγει από εκεί όταν ηρεμήσει. Φυσικά η πόρτα του δωματίου παραμένει ξεκλείδωτη. Υπολογίζουμε πάντοτε την ηλικία του παιδιού και κατ’ επέκταση την ικανότητά του να αντιληφθεί κατά πόσο η συμπεριφορά του είναι λανθασμένη.
- Αν οι συνέπειες έχουν γίνει πράξη στο παρελθόν, η λεκτική προειδοποίηση γι’ αυτές είναι από μόνη της αρκετή
Πολύ συχνά, όταν οι συνέπειες (δωμάτιο) μιας πράξης (χτύπημα άλλου παιδιού) έχουν επαναληφθεί κάποιες φορές στο παρελθόν, το παιδί έχει αποθηκεύσει στη μνήμη του τη σύνδεση (χτυπάω άλλο παιδάκι-μένω μόνος στο δωμάτιό- χάνω το παιχνίδι) και δεν χρειάζεται η συνέπεια να λάβει μέρος. Αρκεί μια λεκτική προειδοποίηση.
- Οι γονείς θέτουν κάποια όρια, αλλά το παιδί είναι ελεύθερο να εξερευνήσει το περιβάλλον του μέσα σε αυτά
Οι σωστές συμπεριφορές δεν πρέπει να επιβάλλονται με αυταρχικότητα. Τα αποτελέσματα μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνονται θετικά, π.χ. το παιδί είναι υπάκουο, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Οι πολλαπλές και αυστηρές απαγορεύσεις, καθώς και η επιβολή συνεπειών απέναντι σε κάθε παιδικό παράπτωμα, μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα προσαρμογής και συναισθηματικές δυσκολίες. Οι γονείς οφείλουν να θέσουν όρια, μέσα στα οποία όμως το παιδί θα είναι ελεύθερο να εξερευνήσει και να προσαρμοστεί στο περιβάλλον του, με τους τρόπους που εκείνο επιθυμεί.
