Γνωρίζοντας τον αυτισμό…
Οι Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) είναι μία ομάδα διαταραχών, που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο επικοινωνεί και αλληλεπιδρά με τους ανθρώπους γύρω του. Ο λόγος που χρησιμοποιείται ο όρος του φάσματος για την περιγραφή της διαταραχής αυτής είναι το γεγονός ότι τα παιδιά με ΔΑΦ μπορεί να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ τους. Οι διαταραχές που ανήκουν στην ομάδα των ΔΑΦ είναι οι εξής:
- Σύνδρομο Asperger
- Αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας
- Κλασικός αυτισμός ή σύνδρομο Kanner
- Άτυπος αυτισμός
- Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή – μη προσδιοριζόμενη αλλιώς –
Οι ΔΑΦ παρουσιάζονται πιο συχνά στα αγόρια από ότι στα κορίτσια και η αιτιολογία τους οφείλεται σε γενετικούς και νευρολογικούς παράγοντες. Αν και τα δεδομένα δεν είναι καταληκτικά, οι έρευνες σε μονοζυγωτικούς διδύμους δείχνουν ισχυρή γονιδιακή αλληλεπίδραση αλλά και ένα γενικότερα διαταραγμένο νευρωνικό σύστημα που επηρεάζει τη συμπεριφορά του ατόμου. Ο αυτισμός μπορεί να εμφανιστεί είτε τη στιγμή της γέννησης ενός παιδιού, είτε μετά από 30 μήνες υγιούς ανάπτυξης, χωρίς παραδόξως να μεσολαβήσει κάποιος ιδιαίτερος στρεσογόνος παράγοντας.
Ας γνωρίσουμε καλύτερα τα κύρια χαρακτηριστικά που διακρίνουν ένα παιδί με κλασικό αυτισμό…
Αρχικά, ένα αυτιστικό παιδί από βρέφος ακόμα φαίνεται πως δυσφορεί με όσα ένα τυπικό βρέφος απολαμβάνει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στενή αλληλεπίδραση με τη μητέρα και τα υπόλοιπα πρόσωπα φροντίδας, όπου το βρέφος με αυτισμό παρουσιάζει έλλειμμα στη βλεμματική επαφή, το κοινωνικό χαμόγελο και τα βαβίσματα, επομένως επηρεάζεται αρνητικά η σχέση με τους σημαντικούς άλλους. Το παιδί χαρακτηρίζεται από ανίσχυρο κίνητρο για ενεργή συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες αλλά και από αδυναμία για πραγματοποίηση αμοιβαίων αλληλεπιδράσεων. Προτιμά να παραμένει «απομονωμένο» στον δικό του κόσμο που το κάνει να αισθάνεται ασφαλές, καθώς παρουσιάζει υπερευαισθησία στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Με λίγα λόγια, αντιλαμβάνεται διαφορετικά τον κόσμο και όσα συμβαίνουν γύρω του, με αποτέλεσμα να «υπερφορτώνεται» από ερεθίσματα που μεταβάλλονται ταχέως και συνεχώς. Σε επίπεδο συμπεριφοράς, το παιδί προβαίνει σε επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις και έχει ανάγκη από ένα σταθερό, προβλέψιμο και δομημένο περιβάλλον για να λειτουργήσει.
Όσον αφορά το γνωστικό κομμάτι, στα παιδιά με αυτισμό υπάρχει μια σημαντική δυσκολία στην κατανόηση της προοπτικής του άλλου, δηλαδή στη δυνατότητα που έχουν τα βρέφη τυπικής ανάπτυξης να βλέπουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια των άλλων. Η δυνατότητα αυτή παρέχει στο βρέφος την ευκαιρία να επικοινωνεί και να αλληλεπιδρά αποτελεσματικά με τους σημαντικούς άλλους. Επιπλέον, και σαν συνέπεια αυτού, υπάρχουν δυσκολίες για τα παιδιά με αυτισμό στο να κατανοούν τις επιθυμίες των άλλων και να αντιλαμβάνονται τις πεποιθήσεις και τις σκέψεις τους. Τείνουν μάλιστα να κυριολεκτούν στη σκέψη τους, και να δυσκολεύονται να αντιληφθούν τον μεταφορικό λόγο. Σχετικά με την ομιλία, τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά χαρακτηρίζονται από μη επικοινωνιακό λόγο, με ιδιαίτερη δυσκολία σε λέξεις που δεν αναφέρονται σε απτά αντικείμενα, αλλά εκφράζουν σχέσεις. Οι συμβολικές έννοιες γίνονται δύσκολα κατανοητές και συνήθως αντιμετωπίζουν προβλήματα με το κοινωνικό πλαίσιο της γλώσσας (πραγματολογία), δηλαδή με το «πότε» και «με ποιον τρόπο» να πουν κάτι ώστε να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά. Ένα παιδί με αυτισμό, συνοψίζοντας, έχει την ικανότητα να συντάσσει γραμματικά και συντακτικά ορθές προτάσεις, όμως το περιεχόμενο του λόγου του είναι συνήθως μη νοηματοδοτούμενο (σημασιολογία). Άξια αναφοράς είναι η ευκολία με την οποία τα παιδιά με αυτισμό αναπαράγουν άψογες γραμματικά προτάσεις χωρίς στην ουσία να αντιλαμβάνονται κάποια σημασία σε αυτές – είναι τέλειοι «μίμοι».
Εν γένει, αυτά είναι τα κυριότερα διαπιστωμένα χαρακτηριστικά των Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος, όπως προκύπτουν από βιβλιογραφικές αναφορές ερευνητών. Το κεφάλαιο «Αυτισμός» δύσκολα μπορεί να συνοψιστεί σε λίγες γραμμές. Για το λόγο αυτό, η προσπάθεια να απομυθοποιήσουμε τον αυτισμό από το να θεωρείται κάποιο τρομακτικό μειονέκτημα θα συνεχιστεί στο επόμενο άρθρο μου όπου δε θα αναφέρεται τόσο στα περιγραφικά χαρακτηριστικά του αυτισμού αλλά στο πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε ένα αυτιστικό παιδί στην πράξη και να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά μαζί του δίχως να διαταράσσουμε τον συναισθηματικό του κόσμο και δίχως να το αποκλείουμε από την κοινωνική ζωή.
