Η συνεξάρτηση είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που επηρεάζει την ψυχολογική ευεξία πολλών ατόμων. Το παρόν άρθρο, με τίτλο Συνεξάρτηση: Ένα σύνθετο πρόβλημα, αποτελεί μετάφραση και προσαρμογή μέρους του πρωτότυπου άρθρου, με τίτλο Co-dependency and Enmeshment — a Fusion of Concepts, το οποίο μπορεί να βρεθεί εδώ.
Τί είναι η συνεξάρτηση;
Η έννοια της συνεξάρτησης χρησιμοποιείται ευρέως στην πρακτική της υγειονομικής περίθαλψης, ειδικά στον τομέα της απεξάρτησης από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ (Bacon κ.ά., 2017). Παρά τη σημαντική χρήση της, υπάρχει μεγάλη διαμάχη και παρεξήγηση σχετικά με τη συνεξάρτηση, καθώς αυτή η έννοια δεν είναι σαφώς ορισμένη και κατανοητή. Δεν υπάρχουν συμφωνημένα διαγνωστικά κριτήρια για τη συνεξάρτηση. Δεν αναφέρεται ως ψυχολογική διαταραχή στο DSM-V (American Psychiatric Association, 2017).
Η έννοια της συνεξάρτησης φέρει ένα ιστορικό σύνθετων και αλληλένδετων όρων, υποθέσεων και μοντέλων που έχουν ερμηνευτεί διαφορετικά με την πάροδο του χρόνου, αντανακλώντας ένα σύνολο αξιών και νοημάτων που φέρουν διαφορετικές κοινότητες που λειτουργούν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Έχουν γίνει διαδοχικές προσπάθειες για την παρουσίαση ενός ενιαίου ορισμού της συνεξάρτησης.
Υπάρχουν 3 κύριες ροές επιρροών στην ιστορική εξέλιξη της έννοιας της συνεξάρτησης:
- οι ψυχαναλυτικές θεωρίες
- η προσέγγιση των 12 βημάτων για τη θεραπεία των ναρκωτικών και του αλκοόλ &
- τα μοντέλα της οικογενειακής θεραπείας.
Οι αρχικές διατυπώσεις της συνεξάρτησης εμφανίστηκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1940 και συνδέθηκαν με το έργο της Horney, μιας νεοφροϋδικής ψυχαναλύτριας εξέχουσας εκείνης της εποχής (Horney, 1950). Η Horney μίλησε για τη «νοσογόνο εξάρτηση» που την περιέγραψε ως «ενόρμηση για πλήρη παράδοση», «τη λαχτάρα για εύρεση ενότητας μέσω της συγχώνευσης με έναν σύντροφο» και την «ενόρμηση για την απώλεια του εαυτού».
Αυτές οι συμπεριφορές παρατηρήθηκαν ως τυπικές των συζύγων αλκοολικών, οδηγώντας τους επαγγελματίες υγείας να προτείνουν μια απλή γραμμική αιτιώδη σχέση μεταξύ της συμπεριφοράς του μη αλκοολικού συζύγου και της προβληματικής κατανάλωσης αλκοόλ από τον αλκοολικό (Bacon, 2015; Bacon κ.ά., 2017). Η έννοια της συνεξάρτησης ενισχύθηκε στο πλαίσιο του αναπτυσσόμενου κινήματος των Ανώνυμων Αλκοολικών (AA) στις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1960-1970. Το κίνημα της αποκατάστασης των 12 βημάτων ήταν καθοριστικό στη διαμόρφωση της έννοιας ως ψυχολογικής διαταραχής, υποδηλώνοντας ότι τα άτομα που βρίσκονταν σε στενή σχέση με αλκοολικούς ή οποιονδήποτε χρήστη ουσιών ήταν παράγοντες που τους ενδυνάμωναν, «συν-αλκοολικοί» ή «συν-εξαρτώμενοι» (Bacon κ.ά., 2020b).
Η συνεξάρτηση επηρεάστηκε επίσης από τα μοντέλα οικογενειακής θεραπείας που εμφανίστηκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970 (Bowen, 1974; Bowlby, 1973; Minuchin, 1974; Satir κ.ά., 1994). Τα δομικά, ψυχαναλυτικά και μοντέλα προσκόλλησης συμφώνησαν στην επίδραση των πρώιμων διαμορφωτικών εμπειριών εντός της οικογένειας (συμπεριφορικά, συναισθηματικά και αλληλεπιδραστικά μοτίβα) στη διαμόρφωση προβληματικών σχεσιακών προτύπων, συμπεριλαμβανομένης της συνεξάρτησης, στην ενήλικη ζωή (Bacon, 2015).
Η συνεξάρτηση έγινε πιο διαδεδομένη σε κλινικούς και δημοφιλείς χώρους από τη δεκαετία του 1980 και μετά (Bacon, 2015, Bacon κ.α., 2020a, b).
Προτάθηκαν τρία μοντέλα:
- το μοντέλο της νόσου (Whitfield, 1989)
- το μοντέλο της προσωπικότητας (Cermak, 1986) &
- το μοντέλο της αλληλεπίδρασης (Wright & Wright, 1991).
Το μοντέλο της νόσου προσέφερε μια προοπτική της συνεξάρτησης ως ιατρικής ασθένειας και προσπάθησε να προσφέρει διάγνωση και θεραπεία. Το μοντέλο της προσωπικότητας στη συνεξάρτηση προσπάθησε να εντοπίσει παράγοντες της προσωπικότητας που προδιαθέτουν τα άτομα για την ανάπτυξη της συνεξάρτησης (Cermak, 1986). Το μοντέλο της αλληλεπίδρασης προσέφερε έναν συνδυασμό διαπροσωπικών και ενδοπροσωπικών παραγόντων στην ανάπτυξη και διατήρηση της συνεξάρτησης (Wright & Wright, 1991).
Ορισμοί της συνεξάρτησης έχουν επιχειρηθεί με την πάροδο των ετών. Μια χρήσιμη συστηματική ανάλυση των πιο αναφερόμενων ορισμών που είναι διαθέσιμοι στη βιβλιογραφία μέχρι σήμερα εντόπισε ένα κοινό νήμα τεσσάρων παραγόντων που αναφέρθηκαν επανειλημμένα από τους διάφορους θεωρητικούς:
- εξωτερική εστίαση
- αυτοθυσία
- διαπροσωπική σύγκρουση &
- έλεγχος και συναισθηματικός περιορισμός (Dear & Roberts, 2005, σ. 294).
Μια συστηματική ανασκόπηση των παρεμβάσεων που χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία της συνεξάρτησης διαπίστωσε ότι ομαδοποιήθηκαν σε τρεις κύριες μεθόδους: ομαδική θεραπεία, οικογενειακή θεραπεία και γνωστική θεραπεία (Abadi κ.ά., 2015). Οι συγγραφείς τόνισαν ότι η ομαδική θεραπεία προώθησε τις περισσότερες παρεμβάσεις που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της συνεξάρτησης. Ωστόσο, οι συγγραφείς επεσήμαναν ότι η έλλειψη συμφωνίας σχετικά με τους ορισμούς και τις μετρήσεις για τη συνεξάρτηση ήταν παράγοντες που εμποδίζουν την ανάπτυξη πιο αποτελεσματικών θεραπειών για τη συνεξάρτηση.
Μια ποιοτική ανάλυση της βιωματικής εμπειρίας της συνεξάρτησης από τους Bacon (2015), Bacon κ.ά. (2017, 2020a, b) αποκάλυψε ότι τα αυτοπροσδιοριζόμενα συνεξαρτώμενα άτομα βίωναν μια απροσδιόριστη αίσθηση του εαυτού τους και αναζητούσαν εξωτερικά πλαίσια για να αποκτήσουν αυτοπροσδιορισμό. Η έρευνα διαπίστωσε ότι τα συνεξαρτώμενα άτομα συμπεριφέρονταν σαν χαμαιλέοντες.
Η έλλειψη σαφούς αίσθησης του εαυτού τους τους οδήγησε να υπερπροσαρμοστούν στις ανάγκες των άλλων, σε υπερβολικό βαθμό, ακόμη και εις βάρος των δικών τους αναγκών. Αυτοί οι συμμετέχοντες βίωσαν ένα διαρκές μοτίβο ακραίας συναισθηματικής, σχεσιακής και επαγγελματικής ανισορροπίας και συνέδεσαν τα προβλήματα συνεξάρτησης με εμπειρίες γονικής εγκατάλειψης και υπερβολικού ελέγχου στην παιδική τους ηλικία (Bacon κ.ά., 2020a).
Χρησιμοποίησαν τις ομάδες αποκατάστασης της συνεξάρτησης για να αποκτήσουν ένα πλαίσιο για τη ζωή τους. Η ομάδα ικανοποίησε ορισμένες από τις ανάγκες τους για επιβεβαίωση, ασφάλεια και αίσθηση του ανήκειν (Bacon κ.ά., 2020b).
Advertising
Συνοψίζοντας, η συνεξάρτηση είναι μια έννοια χαμαιλέοντας, η οποία λαμβάνει πολλές μορφές και δεν είναι σαφώς κατανοητή (Bacon et al., 2020a). Η βιβλιογραφία για τη συνεξάρτηση προσφέρει διάφορα μοντέλα, θεραπείες και προοπτικές αποκατάστασης που βασίζονται σε ατομικές και ομαδικές μεθόδους θεραπείας (Abadi κ.ά., 2015; Askian κ.ά., 2016). Ωστόσο, τα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητα των μοντέλων και της θεραπευτικής προσέγγισης εξακολουθούν να είναι αμφισβητήσιμα (Bacon κ.ά., 2020b), δικαιολογώντας έτσι την ανάγκη για πρόσθετη διερεύνηση προηγμένων μοντέλων και παρεμβάσεων.
Η συνεξάρτηση είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που επηρεάζει την ψυχολογική ευεξία πολλών ατόμων. Το παρόν άρθρο, με τίτλο Συνεξάρτηση: Ένα σύνθετο πρόβλημα, αποτελεί μετάφραση και προσαρμογή μέρους του πρωτότυπου άρθρου, με τίτλο Co-dependency and Enmeshment — a Fusion of Concepts, το οποίο μπορεί να βρεθεί εδώ. Οι ενδοκειμενικές αναφορές μπορούν να αναζητηθούν στο πρωτότυπο άρθρο.
Βιβλιογραφία
Bacon, I., & Conway, J. (2023). Co-dependency and Enmeshment — a Fusion of Concepts. Int J Ment Health Addiction, 21, 3594–3603. https://doi.org/10.1007/s11469-022-00810-4
