Η συσχέτιση της ψυχικής ασθένειας και της βίαιης και εγκληματικής συμπεριφοράς έχει αποτελέσει θέμα συζήτησης, καθώς και αντιπαράθεσης και έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών. Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική παρατήρηση και μελέτη έχει καταδείξει μία σημαντική αύξηση της συσχέτισης μεταξύ της ψυχικής διαταραχής και της εγκληματικότητας. Η μελέτη των ψυχικών ασθενειών που φαίνονται να εμφανίζουν μία σημαντική συσχέτιση με τη βία και το έγκλημα έχει πραγματοποιηθεί σε σωφρονιστικά ιδρύματα, αλλά και στην κοινότητα.
Ωστόσο, η πρόβλεψη της επικινδυνότητας για εκδήλωση βίαιης και παραβατικής συμπεριφοράς θα μπορούσε να λάβει υπόψη ορισμένους παράγοντες, που ίσως συμβάλλουν στην διάπραξη τέτοιων πράξεων. Η πρόβλεψη αναφέρεται στην πιθανότητα το άτομο να προβεί σε παρόμοια εγκληματική ή βίαιη πράξη στο μέλλον.
Σχιζοφρένεια και Έγκλημα
Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια παρουσιάζουν γνωστική, κοινωνική και λειτουργική έκπτωση και γι’ αυτό το λόγο έχουν ανάγκη θεραπείας. Από την άλλη, τα άτομα που απασχολούν το νόμο με την παραβατική τους συμπεριφορά δεν πάσχουν από ψυχιατρική διαταραχή. Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια παρουσιάζουν διαπροσωπικές δυσκολίες και διαστρεβλωμένη πραγματικότητα και γι’ αυτό το λόγο οι συνέπειες αφορούν κυρίως τους ίδιους και την ποιότητα ζωής τους, ενώ αυτοί που προβαίνουν σε παραβατικές πράξεις, φαίνεται να εμφανίζουν διαταραχές, που επηρεάζουν το περιβάλλον τους. Σύμφωνα με τον Hafner et al. (1973), η άποψη που επικρατούσε έως το 1980 ήταν ότι οι ασθενείς με σχιζοφρένεια είχαν τις ίδιες πιθανότητες με το γενικό πληθυσμό να εμπλακούν σε βίαιες συμπεριφορές. Ωστόσο, μετέπειτα έρευνες υποστήριζαν ότι τα άτομα που έπασχαν από σχιζοφρένεια ήταν πιθανότερο να διαπράξουν βίαιες πράξεις σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό.
Οι παραβατικοί ψυχιατρικοί ασθενείς θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα είναι ασθενείς με διωκτικές συνήθως παραληρητικές πεποιθήσεις, που δεν εμφανίζουν ιστορικό επιθετικής συμπεριφοράς και είναι η πρώτη φορά που εκδηλώνουν βία κυρίως προς τους φροντιστές τους και φαίνεται να είναι η ομάδα που πραγματοποιεί ανθρωποκτονία, ενώ η δεύτερη ομάδα αφορά ασθενείς με αποδιοργανωτικά συμπτώματα, με ιστορικό παραβατικής συμπεριφοράς και κατάχρησης ουσιών, η βίαιη συμπεριφορά τους δεν στρέφεται μόνο στους φροντιστές τους, αλλά γενικότερα προς το περιβάλλον και δίνουν την εικόνα παραβάτη που δεν νοσεί.
Αναπτυξιακοί και κοινωνικοί παράγοντες φαίνεται να μεσολαβούν στη συσχέτιση μεταξύ σχιζοφρένειας και παραβατικής συμπεριφοράς:
- Αναπτυξιακοί Παράγοντες:
- Γονεϊκή αποστέρηση
- Νευροαναπτυξιακή καθυστέρηση
- Προβλήματα στην εκπαίδευση
- Ελλιπείς διαπροσωπικές σχέσεις
- Οικογενειακό ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς
- Διαταραχή διαγωγής στην παιδική ηλικία
- Κοινωνικοί παράγοντες:
- Διαπροσωπική, κοινωνική και επαγγελματική δυσλειτουργικότητα
- Οικονομικά προβλήματα
- Προβλήματα στέγασης που οδηγούν συχνά τους ασθενείς να διαμένουν σε περιοχές με υψηλή παραβατικότητα.
Η πρόληψη παραβατικής συμπεριφοράς σε ασθενείς με σχιζοφρένεια θα πρέπει αρχικά να εστιάζει στην ίδια την ασθένεια. Θα πρέπει να αξιολογείται το ιστορικό βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς και η συνύπαρξη άλλων παραγόντων, όπως η κατάχρηση ουσιών και να επιλέγεται η κατάλληλη θεραπεία.
Συναισθηματικές Διαταραχές και Έγκλημα
-Κατάθλιψη: Αλτρουιστική δολοφονία και αυτοκτονία ή επεκτεινόμενη αυτοκτονία (extended suicide)
Έχει τονισθεί ιδιαίτερα η σχέση της κατάθλιψης με περιπτώσεις αλτρουιστικής δολοφονίας και αυτοκτονίας, όπου η αυτοκαταστροφική και ετεροκαταστροφική συμπεριφορά συνυπάρχουν. Σε αυτήν την περίπτωση, η ανθρωποκτονία ακολουθείται μέσα στην ίδια εβδομάδα από αυτοκτονία ή απόπειρα 61 αυτοκτονίας του δράστη. Ο Coid συμπέρανε ότι η σταθερότητα της επικράτησης της αλτρουιστικής δολοφονίας και αυτοκτονίας ενδέχεται να συμβαίνει λόγω της συσχέτισής της με κάποια ψυχική διαταραχή και κυρίως την κατάθλιψη. Μάλιστα, όταν συνυπάρχει κτητικότητα και νοσηρή ζηλοτυπία, ο δράστης δρα παρορμητικά. Οι καταθλιπτικοί ασθενείς με ιστορικό κατάχρησης αλκοόλ ή παράνομων ουσιών, κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία, προηγούμενης απόπειρας αυτοκτονίας και με συννοσηρή διαταραχή προσωπικότητας και εκείνοι για τους οποίους ο εκλυτικός παράγοντας της κατάθλιψης είναι η σεξουαλική απιστία, πραγματική ή φαντασιωσική, του ερωτικού συντρόφου εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο για διάπραξη ανθρωποκτονίας ακολουθούμενης ή μη από απόπειρα αυτοκτονίας.
Τέλος, στους δράστες αυτούς φαίνεται πέρα από την κατάθλιψη να ενυπάρχουν και άλλες διαταραχές:
-Δυσθυμική διαταραχή
-Χρόνιο άγχος
-Διαταραχές προσωπικότητας και διατροφής
-Σχιζοφρένεια
-Διαταραχή προσαρμογής σε χρόνιες σωματικές ασθένειες
-Κατάχρηση αλκοόλ και εξαρτησιογόνων ουσιών
-Επιληψία
-Οργανικά ψυχοσύνδρομα
– Μανία / Υπομανία και Έγκλημα
Η μανία και η υπομανία φαίνεται να ενυπάρχει πιο συχνά στους δράστες που εμπλέκονται με το νόμο σε σύγκριση με την κατάθλιψη. Ο ασθενής με μανία ενδέχεται να είναι δυσφορικός, ευερέθιστος, να παραληρεί, να έχει μία ψυχοκινητική υπερδραστηριότητα ή ανησυχία, να δανειστεί υπέρογκα ποσά σε μικρό χρονικό διάστημα και να εμφανίζει άρση των σεξουαλικών αναστολών. Επίσης, ενδέχεται να κάνει χρόνια χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών, καθώς επίσης να πάσχει από κάποια διαταραχή προσωπικότητας.
Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας
Τα άτομα με μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας λόγω της έντονης παρορμητικότητας τους κάνουν κατάχρηση ουσιών, διακίνηση και εμφανίζουν γενικότερα παραβατική συμπεριφορά και για αυτόν το λόγο έχουν πολλές φορές εμπλοκή με το νόμο. Από μελέτες έχει υποστηριχθεί ότι η μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας εμφανίζεται σε υψηλότερα ποσοστά σε γυναίκες κρατούμενες, ενώ στους άνδρες ενυπάρχει κυρίως η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Η μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας έχει συσχετισθεί κατά κύριο λόγο με την παρορμητικότητα και κατά συνέπεια εντοπίζεται σε ανθρώπους που έχουν διαπράξει σεξουαλικά εγκλήματα, καθώς και πορνεία. Επίσης, η μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας εντοπίζεται σε γυναίκες, οι οποίες έχουν εκδηλώσει διάφορες παραβατικές συμπεριφορές, όπως απαγωγή ή κλοπή νεογέννητων και παιδιών, καθώς επίσης και σε άτομα που φέρονται ως δράστες ενδοοικογενειακής βίας.
Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας
Η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας σε δείγματα πληθυσμού στις Η.Π.Α. παρατηρείται στο 3% των ανδρών και στο 1% των γυναικών. Η χαμηλή κοινωνικοοικονομική τάξη, η ανέχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός φαίνεται να οδηγούν στη διάγνωση της αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας σε υψηλό βαθμό, ενώ η ψυχοπαθητική διαταραχή προσωπικότητας φαίνεται να εμφανίζεται σε όλες τις κοινωνικές τάξεις εξίσου.
Σύνδρομα Παραληρητικής Παραγνώρισης και Έγκλημα
Στα σύνδρομα παραληρητικής παραγνώρισης ανήκουν:
-Σύνδρομο Capgras: Ο ασθενής πιστεύει ότι ένα πρόσωπο και κατά κύριο λόγο γνωστό του, έχει αντικατασταθεί από έναν σωσία του με ακριβώς την ίδια εμφάνιση.
-Σύνδρομο Fregoli: Ο ασθενής αναγνωρίζει ένα πρόσωπο που είναι οικείο του σε άλλους, χωρίς να έχουν εμφανή ομοιότητα.
-Σύνδρομο σωματοψυχικής μεταμόρφωσης: Ο ασθενής υποστηρίζει ότι ένα γνωστό του πρόσωπο και ένας άγνωστος μοιράζονται τις σωματικές και ψυχολογικές ομοιότητες.
-Υποκειμενική Συνδρομή Σωσία: Ο ασθενής πιστεύει ότι ένα άτομο έχει σωματικά, αλλά όχι ψυχολογικά πάρει τη μορφή του ασθενούς.
Τέλος, τα θύματα βίας είναι κυρίως άνδρες και συγγενείς των ατόμων με παραληρητική παραγνώριση. Τα άτομα διαμένουν μαζί, εμφανίζουν εμμονή και επιμένουσες παραληρητικές ιδέες, ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς και ουσιοεξάρτησης, κοινωνική απόσυρση, κοινωνική απομόνωση, σχεδιασμό της πράξης και σεξουαλική ενασχόληση. Τα άτομα πιστεύουν ότι καταδιώκονται, το συναίσθημά τους είναι επιπεδωμένο, έχουν ακουστικές ψευδαισθήσεις και η εχθρικότητα και ο θυμός 67 στρέφονται εναντίον του παραγνωριζόμενου προσώπου.
Τα εγκλήματα που διαπράττουν κυρίως τα άτομα με νοητική υστέρηση είναι:
-κατά της ιδιοκτησίας και είναι σχετικά μικρά
-σημαντικές σεξουαλικές παραβάσεις
-εμπρησμούς
-αυτοκαταστροφική ή αυτοτραυματική συμπεριφορά και
-εκδηλώνουν θυμό και επιθετική συμπεριφορά.
Τι αναφέρει η νομοθεσία:
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 34 Π.Κ.
«Η πράξη δεν καταλογίζεται στον δράστη αν, όταν την διέπραξε, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών ή διατάραξης της συνείδησης, δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψή του για το άδικο αυτό.»
Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 36 Π.Κ.
«Αν εξαιτίας κάποιας από τις ψυχικές καταστάσεις που αναφέρονται στο άρθρο 34, δεν έχει εκλείψει εντελώς, μειώθηκε όμως σημαντικά η ικανότητα για καταλογισμό που απαιτείται κατά το άρθρο αυτό, επιβάλλεται ποινή ελαττωμένη (άρθρ. 83).»
Πηγές:
Δουζένης, Α., Λύκουρας, Λ. (2008). Ψυχιατροδικαστική, Αθήνα: Εκδόσεις Πασχαλίδη.
Nestor, R. G. (2002). Mental disorder and violence: Personality dimensions and clinical features. American Journal of Psychiatry, 159(12), 1973–1978.
Skodol, E.A. (1998). Psychopathology and Violent Crime. Washington, DC: American Psychiatric Press.
Swartz, M. S., Swanson, J.W., Hiday, V. A., Borum, R., Wagner, H. R., & Burns, B. J. (1998b). Violence and severe mental illness: The effects of substance abuse and nonadherence to medication. American Journal of Psychiatry, 155(2), 226–231.
Tengstrom, A., Hodgins, S., & Kullgren, G. (2001). Men with schizophrenia who behave violently: The usefulness of an early- versus late-start offender typology. Schizophrenia Bulletin, 27(2), 205–218.
