Ας υποθέσουμε ότι κάποιος σάς προκαλεί να μείνετε σε ένα δωμάτιο όπου όλοι οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με πολύχρωμα σχέδια και εικόνες. Στον χώρο υπάρχουν πολλές επιφάνειες που φιλοξενούν δεκάδες διακοσμητικά αντικείμενα. Εν ολίγοις, όπου κι αν στρέψετε το βλέμμα σας, συλλαμβάνετε χρώματα και σχήματα. Η πρόκληση είναι να παραμείνετε σε αυτό τον χώρο όσο περισσότερο μπορείτε, ή μάλλον, αντέχετε. Διότι ένα τέτοιο περιβάλλον προκαλεί τόση υψηλή διέγερση στο άτομο, που φυσιολογικά παρακινείται να απαλλαγεί από αυτήν.
Ας υποθέσουμε, τώρα, ότι η πρόκληση είναι εντελώς αντίθετη. Κάποιος σάς λέει να μείνετε σε ένα δωμάτιο όπου τα ερεθίσματα είναι ελάχιστα – ένα κρεβάτι, μια καρέκλα και ένα τραπέζι. Όπου κι αν στραφείτε, αντικρίζετε την ίδια μονοτονία –το άσπρο του τοίχου ή το καφέ του τραπεζιού. Πόσο χρονικό διάστημα θα αντέχατε σε αυτή την κατάσταση; Θα ήταν άραγε μεγαλύτερο ή μικρότερο από την πρώτη;
Η τελευταία πρόκληση αποτέλεσε πράγματι πειραματική συνθήκη το 1954, όταν οι Bexton, Heron & Scott παρακίνησαν συμμετέχοντες, υπό χρηματική αμοιβή, να παραμείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο σε ένα δωμάτιο όπου τα ερεθίσματα ήταν ελάχιστα. Αντικείμενο αυτής της μελέτης ήταν η αισθητηριακή αποστέρηση.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο μέγιστος χρόνος που μπορούσαν τα άτομα να αντέξουν σε αυτόν τον χώρο ήταν δύο μέρες. Το εκπληκτικό εύρημα είναι πως μερικοί από τους συμμετέχοντες έφτασαν στο σημείο να παρουσιάσουν ψευδαισθήσεις. Εξαιτίας, δηλαδή, της αποστροφής που δημιούργησε το φτωχό σε ερεθίσματα περιβάλλον, ο εγκέφαλος μερικών ατόμων προσπάθησε να καλύψει το κενό, προκειμένου να το αντέξει (!)
Σύμφωνα με τους θεωρητικούς της διέγερσης, οι άνθρωποι επιδιώκουμε ένα «ιδανικό επίπεδο ερεθισμάτων». Όταν τα ερεθίσματα είναι πολύ λίγα, προκαλείται δυσφορία και ένταση. Σπεύδουμε έτσι στην αύξησή τους, προκειμένου να αποφύγουμε την απωθητική κατάσταση και να επανέλθουμε σε κατάσταση ηρεμίας. Αντίθετα, όταν τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος υπερβαίνουν το ιδανικό επίπεδο, προσπαθούμε να τα μειώσουμε. Η υψηλή συνθετότητα ενός περιβάλλοντος είναι εξίσου απωθητική (Ευκλείδη, 2012).
Βλέπουμε, επομένως, ότι η σχέση ελκυστικότητας και διέγερσης είναι αντίστροφή. Όσο πιο ελκυστικό είναι ένα περιβάλλον (όσο πιο κοντά δηλαδή στο ιδανικό επίπεδο ερεθισμάτων) τόσο λιγότερη διέγερση προκαλεί. Η τάση να φέρνουμε το περιβάλλον «στα μέτρα μας» είναι φυσιολογική, αν και δεν υπάρχει ένας καθορισμένος αριθμός ερεθισμάτων που να ισχύει καθολικά για όλους τους ανθρώπους (Ευκλείδη, 2012). Το σίγουρο είναι πως τα υπερφορτωμένα ή, αντίθετα, τα πολύ φτωχά περιβάλλοντα δεν ενδείκνυνται για την ψυχική μας ηρεμία.
Βιβλιογραφία:
Ευκλείδη, Α. (2012). Ψυχολογία κινήτρων. Αθήνα: Πεδίο.
Η μελέτη:
Bexton, W., Heron, W., & Scott, T. (1954). Effects of decreased variation in the sensory environment. Canadian Journal of Psychology, 8, 70-76.
