Παιδί και άγχος στο σχολείο: τρόποι διαχείρισης

Σίγουρα το έχουν βιώσει οι περισσότεροι γονείς:

Ξεκινάτε για το σχολείο με το παιδί σας, κι ενώ του μιλάτε, του εξηγείτε πόσο όμορφο είναι το σχολείο, τι ωραία θα περάσει με τους φίλους του και πόσα όμορφα πράγματα θα μάθει με τη δασκάλα του, μόλις πλησιάζετε στην πόρτα το παιδί μειώνει ταχύτητα, σας κρατάει πιο σφιχτά, το αισθάνεστε πιο αγχωμένο. Και μόλις φτάνετε στην αίθουσα και σκύβετε να το χαιρετήσετε το παιδί αρπάζεται από επάνω σας. Δε θέλει να φύγετε, δε θέλει να το αφήσετε, δε σας αφήνει να φύγετε, κλαίει, φωνάζει, χτυπιέται. Η δασκάλα έρχεται, το απαγκιστρώνει από πάνω σας και σας χαιρετά. Ενώ το βάζει μέσα στην τάξη και κλείνει την πόρτα. Εσείς αποχωρείτε, αγχωμένοι, θλιμμένοι, απογοητευμένοι. Αισθάνεστε ανήμποροι μπροστά σε αυτήν την κατάσταση. Και ξέρετε πως θα επαναληφθεί και αύριο.

Μα γιατί συμπεριφέρεται έτσι κάθε πρωί;

Αφού έπειτα περνάει ωραία. Τόσες φορές σας ανέφερε η δασκάλα πως μόλις αποχωρήσατε το κλάμα σταμάτησε. Κάθε μεσημέρι το παιδί γυρνάει χαρούμενο και σας λέει πόσο όμορφα πέρασε. Κάνετε όλα όσα σας συμβούλεψαν. Τι φταίει λοιπόν;

Ονομάζεται άγχος αποχωρισμού και, στην ουσία, το βιώνουμε όλοι οι άνθρωποι μπροστά σε κάθε νέα πρόκληση, σε κάθε νέο γεγονός ή νέα αρχή, σε καθετί που αισθανόμαστε απειλητικό ή άγνωστο. Όλοι αναζητάμε την επαφή, την εγγύτητα. Απλώς, ως ενήλικες, έχουμε μάθει να το διαχειριζόμαστε ή να το παρακάμπτουμε.

Advertisements

Για το νήπιο, όμως, και το μικρό παιδί το αίσθημα είναι πρωτόγνωρο:

Το σχολείο είναι, συνήθως, ο πρώτος μεγάλος αποχωρισμός του από εμάς, τους βασικούς φροντιστές του. Έως τώρα είχε ως σημεία αναφοράς τους γονείς του, ίσως μια γιαγιά ή έναν παππού ή μια νταντά. Τα πρόσωπα αυτά ήταν κοντά του και το πλαισίωναν σε κάθε κοινωνική συνδιαλλαγή του, έως και σήμερα. Πλέον, όμως, όχι. Καλείται να συναναστραφεί, να συνυπάρξει, να συνομιλήσει με πολλά άλλα παιδιά και κάποιους ενήλικες, χωρίς την παρουσία των δικών του, χωρίς την ασφάλεια που του παρέχει η οικογένειά του.

Για το παιδί, λοιπόν, το σχολείο εκλαμβάνεται ως μια άγνωστη, απειλητική εμπειρία. Το άγχος που βιώνει είναι πέρα για πέρα πραγματικό και το στρες είναι τόσο έντονο ώστε γίνεται μη διαχειρίσιμο. Η συμπεριφορά που προκύπτει κάθε άλλο παρά χειριστική είναι. Στην ουσία, το άγχος που βιώνει είναι τόσο έντονο, που ενεργοποιεί στον εγκέφαλό του το ένστικτο επιβίωσης. Το παιδί νιώθει πως κινδυνεύει μπροστά στη νέα κατάσταση και θα κάνει ό,τι μπορεί ώστε να σας κρατήσει κοντά του. Παρακαλεί, φωνάζει, κλαίει, τσιρίζει, καταρρέει συναισθηματικά μπροστά στα μάτια σας, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να το σώσετε από αυτό που το ίδιο το παιδί αντιλαμβάνεται ως επικίνδυνο.

Πολλές φορές μπροστά σε αυτήν τη συμπεριφορά οι γονείς τα χάνουν. Μην γνωρίζοντας πώς να πράξουν, είτε αφήνουν τη δασκάλα να βγάλει το φίδι από την τρύπα, είτε βιάζονται να αποχωρήσουν, είτε θυμώνουν και φωνάζουν κι εκείνοι με τη σειρά τους. Όμως, αυτές οι ενέργειες δεν βοηθούν κανέναν ουσιαστικά, και πολύ περισσότερο το ίδιο το παιδί.

Ας δούμε, λοιπόν, πώς μπορεί ο γονέας να βοηθήσει το παιδί ώστε να διαχειριστεί το άγχος του και να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα του σχολείου:

1. Ενισχύστε τη σχέση του παιδιού με τον δάσκαλο. Μιλήστε με το δάσκαλο για την προσωπικότητα του παιδιού σας, τι του αρέσει, την παιδαγωγική σας γραμμή. Θα βοηθήσετε το δάσκαλο να γνωρίσει καλύτερα το παιδί σας και να βρει τρόπους προσέγγισης. Μιλήστε και στο παιδί για το δάσκαλό του. Τι σας αρέσει πάνω του, τι αίσθηση σας αφήνει η παρουσία του, την εικόνα που έχετε εσείς για εκείνον.
2. Βρείτε κοινά σημεία αναφοράς του παιδιού σας με τον δάσκαλο. Έχουν κάποιο κοινό στοιχείο ή κάποιο κοινό ενδιαφέρον μεταξύ τους; Γνωστοποιήστε τους ό,τι τους ενώνει.
3. Το παιδί βασίζεται στη δική σας κρίση σχετικά με το τι είναι ασφαλές και τι όχι. Εσείς πώς αισθάνεστε σχετικά με το δάσκαλο; Σχετικά με την παραμονή του παιδιού σας στο σχολείο; Είστε θετικοί και σίγουροι για το περιβάλλον που εμπιστεύεστε το παιδί σας;
4. Παραμείνετε σίγουροι και σταθεροί. Μην βιάζεστε να δώσετε κάποια μαγική λύση. Το κάθε παιδί έχει τον δικό του χαρακτήρα, τους δικούς του χρόνους, όπως και ο κάθε γονέας. Και η σχέση μεταξύ τους είναι μοναδική. Βασιστείτε στη σχέση σας με το παιδί, εμπιστευτείτε τον εαυτό σας ως γονέα και δείξτε στο παιδί πως μπορείτε να αντιμετωπίσετε την κατάσταση. Θα αισθανθεί και το ίδιο το παιδί τη σιγουριά σας.
5. Περιγράψτε αναλυτικά το ημερήσιο πρόγραμμα στο παιδί σας. Τι θα γίνει από την αρχή έως το τέλος της σχολικής του ημέρας. Τελειώστε την περιγραφή σας με τη φράση: «κι έπειτα θα έρθω να σε πάρω στη 13:00 η ώρα». Με το να δίνετε στο παιδί μια συγκεκριμένη περιγραφή αλληλουχίας γεγονότων που θα τελειώσει με την επανένωσή σας, του αφαιρείτε την αμφιβολία σχετικά με το ημερήσιο πρόγραμμα και το κάνετε να νιώθει ασφάλεια, αφού γνωρίζει τη ροή της ημέρας του.
6. Ένας εναλλακτικός τρόπος να κάνετε το παιδί σας να νιώσει όμορφα κατά την παραμονή του στο σχολείο είναι να βάλετε κάτι «δικό σας» να έχει μαζί του. Κάποιο σημείωμα στην τσέπη του, το κολατσιό του σε σχήμα καρδιάς, ένα φιλί ζωγραφισμένο στο χέρι του, ό,τι εκφράζει καλύτερα εσάς και το μικρό σας.
7. Εστιάστε στο «γεια σου», και όχι στο «αντίο».  Αντί να περιγράφετε το πόσο ωραία θα περάσει το παιδί κατά τη διάρκεια του σχολείου, προσανατολιστείτε στο τι θα κάνετε όταν θα ξανά βρεθείτε.
8. Αποκτήστε μια ρουτίνα αποχωρισμού, το προσωπικό σας τελετουργικό για το αντίο. Ένα φιλί, κάποιο μήνυμα αγάπης, κάποια συγκεκριμένη χειρονομία, που θα δίνει ένα ήσυχο μήνυμα στο παιδί πως η ώρα να αποχωριστείτε έφτασε.
9. Προτείνετε στη δασκάλα να εφαρμόσετε το μοντέλο του Βερολίνου κατά την προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο. Σταδιακά το παιδί θα αυξάνει την ώρα παραμονής του εντός της τάξης, για μια περίοδο 2 εβδομάδων, περίπου. Έτσι, θα μπορέσει να προσαρμοστεί ευκολότερα.

Και κάποια tips για δικές σας συμπεριφορές, που ενδεχομένως θα εντείνουν το άγχος αποχωρισμού, αντί να το μειώσουν:

1. Μην προσπαθείτε να εκλογικεύσετε το άγχος του παιδιού. Δεν θα πετύχετε τίποτα τονίζοντας συνεχώς στο παιδί πόσο ωραίο και διασκεδαστικό είναι το σχολείο, τι καλούς φίλους που θα κάνει κλπ. Το άγχος αποχωρισμού δεν έχει καμία σχέση με όλα όσα του λέτε, αλλά με το αίσθημα απομάκρυνσης από εσάς.
2. Μην βιαστείτε να σκληραγωγείσετε το παιδί σας εκθέτοντάς το στο άγχος του και αφήνοντας το να το διαχειριστεί μόνο του. Το πιο πιθανό είναι να χαθεί μέσα σε αυτήν την προσπάθεια, αφού δεν κατέχει ακόμη τα απαραίτητα εργαλεία διαχείρισης, να παραιτηθεί ή να χάσει τη σύνδεσή του μαζί σας. Όταν ο εγκέφαλός μας πλημμυρίζει από έντονα συναισθήματα, ενεργοποιείται συναγερμός μέσα μας. Καθώς δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την κατάσταση, καταλήγουμε σε πλήρη αποσύνδεση, ώστε να μην χαθούμε μέσα στο συναίσθημά μας, και να επιβιώσουμε. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που το παιδί ησυχάζει, συνήθως, έπειτα από την αποχώρησή σας.
3. Αποφύγετε τις επιβραβεύσεις ή τις λογικές συνέπειες. Για να επιτύχουν αυτές οι μέθοδοι πρέπει η συμπεριφορά να είναι ελεγχόμενη από το παιδί. Το άγχος αποχωρισμού δεν αποτελεί ελεγχόμενη συμπεριφορά, αλλά πηγαίο συναίσθημα.
4. Αποφύγετε να ντροπιάζετε το παιδί ή να το κάνετε να αισθάνεται ένοχο για τη συμπεριφορά του. Μην το συγκρίνετε με άλλα παιδιά. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να πλήξετε την αυτοεικόνα του και να νιώσει πως δεν είναι αποδεκτό από εσάς, με αποτέλεσμα να μην αισθάνεται πλέον ασφάλεια μαζί σας.
5. Αποφύγετε τον θυμό. Είναι πιθανό να αισθανθείτε ντροπή για τη συμπεριφορά του παιδιού σας, να νιώσετε πως σας κρίνουν ως αποτυχημένο γονέα και να ενεργοποιήσετε τις άμυνες σας, με αποτέλεσμα να θυμώσετε και να φωνάξετε στο παιδί. Θα απομακρύνετε το παιδί με τη συμπεριφορά σας, θα το φοβίσετε, την ώρα που έχει μεγαλύτερη ανάγκη από ποτέ να νιώσει ασφαλές και έχει στραφεί προς εσάς για να το βοηθήσετε.

Αφήστε το παιδί ελεύθερο να εκφράσει το συναισθήματά του

Το κλάμα του μπορεί να είναι άβολο για εσάς, αλλά είναι απελευθερωτικό για το ίδιο. Καθίστε δίπλα του, στο ύψος του, προσφέρετέ του το άγγιγμά  σας, την αγκαλιά σας, την κατανόηση και την αποδοχή σας, για όση ώρα χρειαστεί. Το παιδί θα καταφέρει να ηρεμήσει, έχοντας την ήρεμη και σταθερή παρουσία σας δίπλα του.

Πολλές φορές, τα ντροπαλά παιδιά έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες στη διαχείριση του άγχους αποχωρισμού. Και συχνά αναφερόμαστε στη συνεσταλμένη φύση του παιδιού σαν να είναι κάτι το αρνητικό. Όμως, το να είναι ένα παιδί πιο ντροπαλό ή ευαίσθητο κάθε άλλο παρά κακό είναι. Η διαφορετικότητα κάθε παιδιού πρέπει να γίνεται σεβαστή και το κάθε χαρακτηριστικό του μπορεί να δουλευτεί ως προσόν και όχι ως μειονέκτημα.

Κι αν, παρά τις προσπάθειες, το άγχος αποχωρισμού εμμένει;

Συνήθως, τα παιδιά τείνουν να ανταποκρίνονται αρκετά καλά σε όσα προαναφέρθηκαν, με την περίοδο προσαρμογής να λήγει μετά από 3-4 εβδομάδες και το άγχος αποχωρισμού να μειώνεται αισθητά. Όμως, θα υπάρξει και εκείνο το μικρό ποσοστό παιδιών που θα συνεχίσει να παλεύει με το άγχος αποχωρισμού.

Επομένως:

• Αν το άγχος αποχωρισμού δεν μειώνεται, αλλά συνεχίζεται σε έντονο βαθμό, παρά τις προσπάθειες, μετά τον πρώτο μήνα στο σχολείο,
• Αν βλέπετε σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά στο σπίτι,
• Αν ο ύπνος του παιδιού σας έχει γίνει πολύ ανήσυχος/διακοπτόμενος,
• Αν το παιδί σας εμφανίζει διαρκή προσκόλληση σε εσάς, αδυνατώντας να μείνει μόνο του σε οποιονδήποτε χώρο του σπιτιού,
• Αν το παιδί σας εμφανίσει προβλήματα υγείας, που προσομοιάζουν σε ψυχοσωματικά, συχνούς πονοκεφάλους, πονόκοιλους, εμετούς κ.λπ.

τότε, ήρθε η ώρα να επισκεφθείτε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για να σας βοηθήσει να υποστηρίξετε το παιδί σας και να εντοπίσετε τις πιθανές αιτίες αυτής της συμπεριφοράς. Προσοχή, ο ειδικός που θα επιλέξετε να είναι ειδικός στην αναπτυξιακή ψυχολογία, να αναγνωρίζει τα στάδια ανάπτυξης των παιδιών και να είναι έτοιμος να δουλέψει με εσάς, που γνωρίζετε το παιδί σας καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον.

Και τώρα, ανασυνταχθείτε.

Μπορείτε να ανταπεξέλθετε.

Συγκεντρωθείτε στη ζωτική ανάγκη του παιδιού σας για σύνδεση και επαφή, και τιμήστε την, καθώς βρίσκετε τον δρόμο σας.

Πηγή:

Ελεύθερη μετάφραση από το άρθρο: Separation Anxiety: Why it happens and how to support your child, της Dr.Vanessa LaPointe (http://www.drvanessalapointe.com/separation-anxiety-happens-support-child/)