Η βία ως ένα σημείο των καιρών και όχι μόνο, απασχολεί υπέρ το δέον το ευρύ κοινό. Ένα φαινόμενο που λαμβάνει χώρα παλαιόθεν, έως σήμερα. Αποτελεί ζήτημα προς διερεύνηση του επιστημονικού χώρου αλλά και κάθε ανθρώπου που εμφορείται από ενσυναίσθηση. Ως βία, εννοούμε μία πράξη, μία συμπεριφορά προς ένα άλλο άτομο. Έπεται του συναισθήματος του θυμού, της στάσης της εχθρότητας και τελικά αποτελεί την εκδήλωση της επιθετικότητας.
Θυμός
Ο θυμός αναφέρεται σε ένα βασικό συναίσθημα, το οποίο εκδηλώνεται στα πρώτα στάδια της εχθρότητας και της επιθετικότητας. Ο θυμός είναι πολύ πιθανό να οδηγεί σε επιθετικότητα, δηλαδή εκδήλωση βίας. Προκαλείται από κοινωνικές συνθήκες, στις οποίες το άτομο νιώθει ότι απειλείται ή ότι παρεμποδίζονται οι στόχοι του. Η ένταση του θυμού διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο. Επιπλέον μπορούμε να διακρίνουμε τον θυμό ως κατάσταση, δηλαδή ένα παροδικό συναίσθημα που εξαρτάται από την παρούσα κατάσταση. Από την άλλη υπάρχει ο θυμός ως χαρακτηριστικό, που σημαίνει πως πρόκειται για μια ψυχική προδιάθεση, σταθερή στον χρόνο.
Θεωρίες ερμηνείας του θυμού
Ο θυμός ως συναίσθημα, εφόσον είναι πιθανόν να καταλήξει σε μια επιθετική συμπεριφορά, μελετάται ως τρόπος μάθησης. Το έργο αυτό αναλαμβάνουν οι Συμπεριφορικές θεωρίες, με την απαρχή ότι ο άνθρωπος είναι μιμητικό ον.
Κλασσική εξαρτημένη μάθηση
Συνεπώς, σύμφωνα με την «Κλασσική εξαρτημένη μάθηση», ο άνθρωπος μαθαίνει να συνδέει ένα ερέθισμα, με ένα αρνητικό συναίσθημα. Η θεωρία είναι βασισμένα στα πειράματα του Pavlov, όπου ένα αρχικά εξαρτημένο ερέθισμα, προκαλεί μια εξαρτημένη αντίδραση. Αυτό είναι αποτέλεσμα της επαναλαμβανόμενης παρουσίασής του μαζί με το ανεξάρτητο ερέθισμα. Το ανεξάρτητο ερέθισμα αρχικά προκαλούσε την εξαρτημένη αντίδραση. Εν προκειμένω, αναφορικά με τον θυμό, το εξαρτημένο ερέθισμα, συνταιριάζει με ερεθίσματα που προκαλούν πόνο. Έτσι, ερμηνεύονται τα υψηλά επίπεδα θυμού σε άτομα με μετατραυματική διαταραχή του στρες.
Συντελεστική εξαρτημένη μάθηση
Το μοντέλο αυτό πρεσβεύει ότι η πιθανότητα επανάληψης μιας αντίδρασης καθορίζεται από τις επακόλουθες συνέπειες (ενίσχυση-τιμωρία). Το άτομο δηλαδή που βλέπει κάποιον να πετυχαίνει τον στόχο του με συγκεκριμένες συμπεριφορές, είναι πολύ πιθανό να υιοθετήσει το ίδιο μοντέλο συμπεριφοράς. Έτσι, μέσω του θυμού, το άτομο μαθαίνει ότι μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα φόβου λ.χ. σε κάποιον άλλον. Συνεπώς πετυχαίνει τον εξαναγκασμό του άλλου να σταματήσει μια ενοχλητική συμπεριφορά. Γενικότερα, ο θυμός χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την επίτευξη στόχου ή την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων.
Γνωστικές θεωρίες
Παρεμφερείς με τις θεωρίες που μελετούν τη συμπεριφορά, είναι οι γνωστικές, που εστιάζουν στον τρόπο που σκεφτόμαστε, δηλαδή στα γνωστικά στοιχεία του θυμού. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, δεν είναι το ερέθισμα αυτό καθαυτό που προκαλεί θυμό, αλλά ο τρόπος που το αντιλαμβανόμαστε. Δηλαδή, δίνεται έμφαση στον τρόπο επεξεργασίας των γεγονότων και στην ποιότητα της σκέψης μας. Συλλήβδην, εμείς προκαλούμε το συναίσθημα του θυμού, κι όχι το γεγονός.
Εχθρότητα-Επιθετικότητα
Ως επιθετικότητα ορίζεται κάθε συμπεριφορά η οποία εκδηλώνεται κατά ενός άλλου ατόμου, με πρόθεση την πρόκληση βλάβης. Ο δράστης πρέπει να πιστεύει ότι η συμπεριφορά θα επιφέρει βλάβη στον στόχο και ότι ο στόχος θα επιδιώξει να αποφύγει τη συμπεριφορά (Baron & Richardson, 1994: Berkowitz, 1993a: Bushman & Anderson, 2001: Green, 2001). Η επιθετικότητα συνδέεται με την εχθρότητα, καθώς αυτή αποτελεί ένα γνωστικό χαρακτηριστικό της. Επιπλέον, η επιθετικότητα, έχει και Συμπεριφορικές αλλά και θυμικές πτυχές. Η συμπεριφορική πτυχή αναφέρεται στην πρόκληση βλάβης, δηλαδή την βία, ενώ η θυμική στον θυμό.
Ερμηνεία της επιθετικότητας
Σύμφωνα με τη γνωστική θεωρία των συνειρμών, διάφορα δυσάρεστα γεγονότα, προκαλούν αρνητικό θυμικό. Έτσι, οι επιθετικές τάσεις διασυνδέονται στη μνήμη και κάθε φορά που βιώνουμε ένα δυσάρεστο γεγονός, αυτό προκαλεί επιθετικά συναισθήματα, λόγων της προδιάθεσης του αρνητικού θυμικού. Παρομοίως με τον θυμό, όπως αναφέρθηκε στη θεωρία κοινωνικής μάθησης, εκδηλώνεται και η επιθετικότητα, ως μια μορφή κοινωνικής συμπεριφοράς, μέσω της παρατήρησης. Αλλά και ως μέσο για την επίτευξη ενός στόχου, όπως επισημαίνει η θεωρία κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Σε συνάφεια με αυτή την θεωρία, βρίσκεται και η θεωρία σεναρίου. Τα άτομα μαθαίνουν τα επιθετικά σενάρια, μέσω της προβολής τους στα ΜΜΕ, για παράδειγμα και συνεπώς, τείνουν να τα αναπαριστούν. Αποτελούν έναν οδηγό για τη συμπεριφορά.
Αντιμετώπιση της βίας
Η βία εμφανίζεται σε διάφορα περιβάλλοντα. Ξεκινάει συνήθως από το οικογενειακό και την εντοπίζουμε επίσης στο σχολικό περιβάλλον αλλά και παντού γύρω μας. Τα είδη της βίας ποικίλλουν, ωστόσο οι επιπτώσεις τους φαίνεται να έχουν έναν ενιαίο χαρακτήρα, φέροντας την ίδια σοβαρότητα. Συνεπώς, προκειμένου για την εξάλειψη και την αντιμετώπιση της βίας, προτείνεται ενδελεχής μελέτη όλων των περιβαλλόντων όπου αυτή εμφανίζεται καθώς και με ποιόν τρόπο υφίσταται. Οι παράγοντες που καθορίζουν την βίαιη συμπεριφορά είναι αναρίθμητοι, μεταξύ των οποίων, όπως προαναφέρθηκε, συγκαταλέγονται τα γνωστικά και θυμικά στοιχεία. Ωστόσο, η βία δεν σταματά στη μελέτη των συναισθημάτων, των σκέψεων και των συμπεριφορών, που αποτελούν ατομικές πτυχές. Κρίνεται απαραίτητη η μελέτη της κοινωνικής επίδρασης, σε επίπεδο συστήματος, συμπεριλαμβανομένου της οικογένειας και του σχολείου.
Πηγή:
Εύη Μακρή-Μπότσαρη, (2010). Εκφοβισμός, Επιθετικότητα, Θυμός, εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ
