Ως Zeigarnik Effect ορίζεται η τάση του εγκεφάλου να συγκρατεί λεπτομέρειες από δραστηριότητες που δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί. Το φαινόμενο πήρε την ονομασία του από την Ρωσίδα ψυχολόγο Bluma Zeigarnik. Η B. Zeigarnik, επισκεπτόμενη ένα καφέ, παρατήρησε ότι οι σερβιτόροι μπορούσαν να ανακαλέσουν καλύτερα λεπτομέρειες από παραγγελίες που δεν είχαν ακόμη εκτελεστεί. Αντίθετα, δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν στη μνήμη τους παραγγελίες όσων είχαν προηγουμένως εξοφλήσει. Από αυτή την παρατήρηση, η Zeigarnik συνήγαγε το συμπέρασμα ότι η απλή και μόνο ολοκλήρωση μιας δραστηριότητας οδηγεί στο να την ξεχάσεις. Αντίστροφα, ανεκπλήρωτες δραστηριότητες έδειχναν να συντελούν στη διατήρησή τους στη μνήμη μας. Και αυτό ώσπου να ολοκληρωθούν.
Φαινόμενο Zeigarnik : Το πείραμα
H B. Zeigarnik προχώρησε σε ένα πείραμα, που ενίσχυσε τα συμπεράσματά της για το Zeigarnik Effect. Τα ευρήματα ανακοινώθηκαν μέσω του δημοσιεύματος της “On finished and unfinished tasks” το 1927.
Κατά το πείραμα, δόθηκε στους συμμετέχοντες μία σειρά από αυτοτελείς δραστηριότητες, όπως η επίλυση ενός παζλ, η επίλυση μαθηματικών πράξεων κ.α.
Κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης του έργου, ζητήθηκε διακριτικά από τους μισούς συμμετέχοντες να διακόψουν. Ταυτόχρονα οι άλλοι μισοί συνέχιζαν ανενόχλητοι το ανατεθέν έργο. Το τέλος του πειράματος επιβεβαίωσε την αρχική υποψία: όσοι είχαν διακόψει την δραστηριότητά τους μπορούσαν να ανακαλέσουν κατά 90% περισσότερα σε σχέση με όσους συνέχισαν απερίσπαστοι το έργο τους.
Η αίσθηση του κατεπείγοντος
Τα αποτελέσματα άφησαν να φανεί ότι η επιθυμία για να ολοκληρωθεί μια ενέργεια επειγόντως, μπορεί να την διατηρήσει στη μνήμη μας έως ότου ολοκληρωθεί. Με την ολοκλήρωσή της ο εγκέφαλος μάς εκχωρεί το δικαίωμα να τη διαγράψουμε.
Ένα τα συμπεράσματα μέχρι τώρα είναι ακριβή, αυτό σημαίνει ότι η ενεργητική επανεμπλοκή μας στην ανάκτηση πληροφοριών, συμβάλλει στη διατήρησή τους. Σε περίπτωση, όμως, ολοκληρωμένης δραστηριότητας, η πληροφορία δεν ανακτάται καθόλου εύκολα.
Zeigarnik Effect και Marketing
Φαίνεται πως η προτίμηση του εγκεφάλου για ανολοκλήρωτες δραστηριότητες έτυχε και εμπορικής εκμετάλλευσης. Για παράδειγμα, ορισμένες διαφημίσεις χρησιμοποιούν το φαινόμενο Zeigarnik προς όφελός τους. Η διαδικασία είναι απλή. Επιλέγουν π.χ. να μην προβάλλουν το τελευταίο μέρος μιας διαφήμισης που ήδη έχει προβληθεί αρκετές φορές, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι το κοινό θα το ανακαλέσει στη μνήμη του. Έτσι επιλέγουν το τελευταίο αυτό μέρος να σχετίζεται με την τάδε φίρμα, μάρκα κ.τ.λ. ούτως ώστε να παραμένει στη μνήμη και να επιλέγεται ασυνείδητα από τον κόσμο.
Οι ανολοκλήρωτες δραστηριότητες υπεισέρχονται και στην σφαίρα της φαντασίας των videogames, όπου παιχνίδια διακόπτονται και πρέπει να πας παρακάτω για να παίξεις και το επόμενο.
Φυσικά το φαινόμενο Zeigarnik δε θα μπορούσε να λείπει και από τον κινηματογράφο και τα σενάρια της τηλεόρασης. Έτσι, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα τελευταία διακόπτονται πάντα «στο καλύτερο» σημείο για να περιμένουμε με ανυπομονησία και τη συνέχεια. Η τεχνική αυτή υιοθετήθηκε και από αρκετούς μυθιστοριογράφους. Στη δε τηλεόραση αφήνει το ευρύ κοινό εναγωνίως συντονισμένο στους δέκτες της.
Zeigarnik και στις εφαρμογές κινητών και υπολογιστών
Εκτός όμως από τα videogames και τις σειρές με μη αυτοτελή επεισόδια, το φαινόμενο Zeigarnik κερδίζει έδαφος και στις πολυσυζητημένες εφαρμογές. Για παράδειγμα μια εφαρμογή με πολυπληθή μέλη, όπως το IinkedIn, χρησιμοποιεί το φαινόμενο Zeigarnik ως τρικ. Προκειμένου να συλλέξει περισσότερες χρήσιμες πληροφορίες για τους χρήστες, τους βάζει στη διαδικασία σταδιακά να συμπληρώνουν ό,τι λείπει από το προφίλ τους. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο αυτή «αποσπά» πληροφορίες που διαφορετικά ο χρήστης θα παρέλειπε να αναφέρει. Κι αυτό γιατί κανείς δε θέλει το προφίλ του ολοκληρωμένο κατά 80%. Έτσι ενισχύονται ορισμένες πηγές αύξησης εσόδων.
Παρόμοια λειτουργία έχουν και οι διαφημίσεις click-bait που δε σου δίνουν παρά ελάχιστες πληροφορίες αρχικά. Στόχος είναι να πηγαίνεις προοδευτικά από το ένα κλικ στο άλλο μέχρι να πατήσεις και το τελευταίο, όπου θα πραγματοποιηθεί και η αγορά του προϊόντος.
Zeigarnik Effect για μείωση της αναβλητικότητας
Γνωρίζουμε ήδη πώς οι ανολοκλήρωτες δραστηριότητες ιντριγκάρουν τον εγκέφαλο να συνεχίσει την διεργασία. Αυτό μπορεί να μας φανεί ιδιαιτέρως χρήσιμο. Συγκεκριμένα μια καλή ιδέα θα ήταν οι αναβλητικοί να σπάσουν σε τμήματα τη δουλειά τους. Με βάση το φαινόμενο της Zeigarnik θα πρέπει ο εγκέφαλός τους να τεθεί σε εγρήγορση προκειμένου να ολοκληρώσουν την εργασία. Ασφαλώς για να τεθεί τέλος στην αναβλητικότητα θα πρέπει να υπάρχουν και κίνητρα και στόχοι. Καλό θα είναι οι αναβλητικοί, λοιπόν, να κινητοποιηθούν, ξεκινώντας από όποιο μέρος της εργασίας θέλουν.Ακόμη και από το πιο εύκολο.
Γνωρίζουν πλέον εκ του ασφαλούς ότι θα έχουν ένα παραπάνω λόγο για τη φέρουν εις πέρας.
Πηγές:
- The zeigarnik effect and completing everything, ανακτήθηκε από https://www.mentalhelp.net/articles/the-zeigarnik-effect-and-completing-everything (τελευταία ανάκτηση στις 8/9/2020 στις 14.00)
- McGraw, K. O. & Fiala, J. (1982), Undermining the zeigarnik effect, Journal of Personality, 50(1), p. 58-66
- Φαινόμενο Zeigarnik: τι είναι και πως βελτιώνει τη ζωή μας, ανακτήθηκε από https://maxmag.gr/psychologia/fainomeno-zeigarnik-ti-einai-kai-pos-mporei-na-veltiosei-ti-zoi-mas/, (τελευταία ανάκτηση στις 8/9/2020 στις 14.00)
- Αναβλητικότητα: αίτια και αντιμετώπιση, ανακτήθηκε από https://maxmag.gr/psychologia/anavlitikotita-aitia-kai-antimetopisi/ (τελευταία ανάκτηση στις 8/9/2020, στις 14.30)
