Ο κόσμος στον οποίο ζούμε φαίνεται φυσιολογικός, συνηθισμένος. Υπάρχει η αίσθηση, πως έτσι ακριβώς υπάρχουν και πάντα υπήρχαν οι άνθρωποι. Αλλά, δεν είναι έτσι. Ποτέ στην ανθρώπινη προϊστορία δεν έχουμε ζήσει σε έναν κόσμο τόσο περίπλοκο και κατασκευασμένο για τις ανάγκες μας, όπως σήμερα. Έναν κόσμο, ο οποίος θα λέγαμε μας έχει δώσει την πολυτέλεια, να ξεχάσουμε τον εαυτό μας και να μην ανησυχούμε για την επιβίωσή μας. Τροφή, στέγη, ασφάλεια – όλα αυτά είναι, λίγο ή πολύ, δεδομένα για εμάς. Αλλά είμαστε μια ιδιαίτερη γενιά· για περισσότερο από το 99,99% της ανθρώπινης ιστορίας, η ζωή ήταν εντελώς διαφορετική. Η ανθρώπινη ιστορία ξεκινά πριν από 6 εκατομμύρια χρόνια, όταν η φυλή των ανθρωποεϊδών διασπάστηκε και η σχέση μας με τους πιθήκους έληξε.
2.800.000 χρόνια πριν, το γένος Homo, οι πρώτοι άνθρωποι, αναδύεται. Μας αρέσει να σκεφτόμαστε τους εαυτούς μας ως τους μόνους ανθρώπους, αλλά αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Όταν εμείς, οι homo sapiens sapiens, εμφανιστήκαμε 200.000 χρόνια πριν, υπήρχαν τουλάχιστον άλλα έξι ανθρώπινα είδη. Ξαδέλφια συγκρίσιμης ευφυΐας και ικανοτήτων, τα οποία πρέπει να ήταν απίστευτα τρομακτικά, σχεδόν σαν εξωγήινοι. Μερικά από αυτά ήταν πολύ επιτυχημένα. Ο Homo erectus, για παράδειγμα, έζησε για 2 εκατομμύρια χρόνια. Δέκα φορές περισσότερο από ό,τι έχουν υπάρξει οι σύγχρονοι άνθρωποι.
Οι τελευταίοι των άλλων ανθρώπων εξαφανίστηκαν περίπου 10.000 χρόνια πριν. Δεν ξέρουμε την αιτία της εξαφάνισής τους. Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν τουλάχιστον ένα μικρό ποσοστό του Νεάντερταλ και άλλο ανθρώπινο DNA, οπότε υπήρξε κάποια ανάμειξη, αλλά σίγουρα δεν είναι αρκετή για να αποτελεί μια συγχώνευση ανάμεσα στα είδη. Έτσι, δεν ξέρουμε αν τα ξαδέρφια μας εξαφανίστηκαν, γιατί έχασαν τη μάχη για τους πόρους, ή αν εξαφανίστηκαν λόγω μιας σειράς μικρών γενοκτονιών. Ούτως ή άλλως, μόνο εμείς απόμείναμε.
Οι απαρχές της ανθρωπότητας
2.800.000 χρόνια πριν, οι πρώτοι άνθρωποι χρησιμοποιούν εργαλεία, αλλά δεν κάνουν μεγάλη πρόοδο για σχεδόν 2 εκατομμύρια χρόνια. Μέχρι να μάθουν να ελέγχουν την φωτιά. Φωτιά, για εκείνη την εποχή, πρακτικά σημαίνει μαγείρεμα, το οποίο έκανε τα τρόφιμα πιο θρεπτικά και συνέβαλε στην ανάπτυξη του εγκεφάλου μας. Επίσης παρείχε φως και ζεστασιά, κάνοντας έτσι τις μέρες μεγαλύτερες και τους χειμώνες λιγότερο σκληρούς. Συν τοις άλλοις, δεν τρομάζει μόνο τα αρπακτικά, αλλά μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί και στο κυνήγι. 300 χιλιάδες χρόνια πριν, τα περισσότερα από τα διαφορετικά ανθρώπινα είδη ζούσαν σε μικρές κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, οι πρόγονοί μας είχαν φωτιά, ξύλο και πέτρινα εργαλεία, σχεδίαζαν για το μέλλον, έθαβαν τους νεκρούς τους, και είχαν πολιτισμούς. Αλλά το πιο σημαντικό, μιλούσαν ο ένας στον άλλο.
Η συμβολή της επικοινωνίας στην ανθρώπινη προϊστορία
Πιθανώς, τότε να χρησιμοποιούνταν ένα είδος πρωτο-γλώσσας, λιγότερο πολύπλοκη από τη δική μας. Αν είχαμε μια μηχανή του χρόνου, πόσο μακριά θα είμασταν σε θέση να πάμε πίσω, να κλέψουμε μερικά μωρά και να τα μεγαλώσουμε σήμερα χωρίς κανείς να παρατηρήσει ότι είναι λίγο διαφορετικά; Υπάρχει μεγάλη συζήτηση. Ανατομικά, οι σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν 200.000 χρόνια πριν, αλλά μάλλον 70.000 χρόνια είναι όσο θα μπορούσαμε να ταξιδέψουμε πίσω στην ανθρώπινη ιστορία και να αρπάξουμε έναν με σύγχρονη συμπεριφορά. Πριν από αυτό, τα μωρά πιθανότατα δεν θα είχαν μερικές κρίσιμες γονιδιακές μεταλλάξεις. Απαραίτητες για την κατασκευή ενός εγκεφάλου με ικανότητες για σύγχρονη γλώσσα και αφηρημένη σκέψη.
Σε κάποιο σημείο, περίπου 50.000 χρόνια πριν, υπήρξε μια έκρηξη στην καινοτομία. Εργαλεία και όπλα έγιναν πιο εκλεπτυσμένα και ο πολιτισμός έγινε πιο περίπλοκος, επειδή σε αυτό το σημείο, οι άνθρωποι είχαν έναν εγκέφαλο πολλαπλών χρήσεων, και μια πιο εξελιγμένη γλώσσα για να επικοινωνούν μεταξύ τους αποτελεσματικά, και μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Αυτό επέτρεψε πολύ στενότερη συνεργασία, και είναι αυτό που μας κάνει πραγματικά να διαφέρουμε από κάθε άλλο πλάσμα πάνω στη Γη. Όχι το σχετικά αδύναμο σώμα μας και οι κατώτερες αισθήσεις, αλλά η ικανότητα να συνεργαζόμαστε με ευελιξία σε μεγάλες ομάδες, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με άκαμπτες κυψέλες μελισσών ή δεμένες, αλλά μικρές αγέλες λύκων.
Η νοητική συμπεριφορά των προγόνων μας και η εξέλιξή της
Καθώς ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε, φτάσαμε σε θέση να κάνουμε κάτι, το οποίο η ζωή δεν ήταν σε θέση να κάνει μέχρι αυτό το σημείο. Ένα – να επεκτείνουμε τις γνώσεις μας γρήγορα. Δύο – τη διατήρηση των γνώσεων που αποκτήθηκαν από γενιά σε γενιά. Τρία – αξιοποίηση προηγούμενων γνώσεων, για να αποκτήσουμε ακόμη βαθύτερη κατανόηση. Αυτό φαίνεται ανόητο, αλλά μέχρι τότε, οι πληροφορίες έπρεπε να περάσουν από γενιά σε γενιά, κυρίως μέσω γενετικής, το οποίο δεν είναι αποδοτικό. Παρόλα αυτά, για τα επόμενα 40.000 χρόνια, η ανθρώπινη ζωή παρέμεινε λίγο ή πολύ η ίδια. Υπήρχε λίγη παλαιότερη γνώση για περαιτέρω ανάπτυξη.
Οι πρόγονοί μας ήταν μόνο ένα ζώο μεταξύ πολλών. Οι άνθρωποι 50.000 χρόνια πριν ήταν ειδικοί στην επιβίωση. Διέθεταν έναν πλήρη μνημονικό χάρτη της περιοχής τους, οι αισθήσεις τους ήταν εναρμονισμένες με το περιβάλλον, γνώριζαν και απομνημόνευαν ένα τεράστιο αριθμό πληροφοριών για φυτά και ζώα. Μπορούσαν να φτιάξουν περίπλοκα εργαλεία που απαιτούσαν χρόνια προσεκτικής εκπαίδευσης και ικανότητα χειρισμού Τα σώματα τους συγκρίνονται με αυτά των σημερινών αθλητών εξαιτίας της καθημερινότητάς τους, και ζούσαν πλούσια κοινωνική ζωή μέσα στη φυλή τους. Η επιβίωση απαιτούσε τόσες ικανότητες, που ο μέσος όγκος των πρώτων σύγχρονων ανθρώπων, πρέπει να ήταν μεγαλύτερος από ότι είναι σήμερα. Ως σύνολο σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα, αλλά ως άτομα οι προγονοί μας, ήταν ανώτεροι από εμάς.
Η εποχή της καλλιέργειας
Και τότε περίπου 12.000 χρόνια πριν, σε διάφορες περιοχές, οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν. Όλα άλλαξαν πολύ γρήγορα. Προηγουμένως, η επιβίωση ως κυνηγός ή τροφοσυλλέκτης απαιτούσε εξαιρετικές φυσικές και πνευματικές ικανότητες σε όλους τους τομείς απ’ όλους. Με την άνοδο της εποχής της καλλιέργειας, τα άτομα μπορούσαν σταδιακά να βασιστούν σε άλλους για να επιβιώσουν. Πρωτόγνωρο για την τότε ανθρώπινη συμπεριφορά. Αυτό σήμαινε ότι κάποιοι μπορούσαν να εξειδικευτούν. Πιθανόν να έφτιαχναν καλύτερα εργαλεία, να ανέπτυσσαν ανθεκτικότερες σοδειές ή καλύτερα ζώα και να εφευρίσκαν πράγματα.
Καθώς η καλλιέργεια γινόταν όλο και πιο αποδοτική, γεννήθηκε αυτό που αποκαλούμε πολιτισμός. Η καλλιέργεια μας έδωσε μία αξιόπιστη και προβλέψιμη πηγή τροφής, που επέτρεψε για πρώτη φορά στους ανθρώπους να συσσωρεύσουν μαζικά τροφή πράγμα πολύ ευκολότερο με τα σιτηρά παρά με το κρέας. Το απόθεμα τροφής απαιτούσε προστασία, που οδήγησε τις κοινότητες να ζουν μαζί σε μικρότερο χώρο. Πρώτα, χτίστηκαν πρώιμες αμυντικές κατασκευές και η ανάγκη για οργάνωση μεγάλωσε. Όσο πιο οργανωμένοι γινόμαστε, τόσο γρηγορότερα γινόμαστε αποδοτικότεροι. Τα χωριά γίνανε πόλεις, οι πόλεις γίνανε βασίλεια, τα βασίλεια γίνανε αυτοκρατορίες. Οι δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων αυξήθηκαν εκρηκτικά, γεγονός που οδήγησε σε ευκαιρίες για ανταλλαγή γνώσης.
Οι επαναστάσεις που έθεσαν τα θεμέλια του σύγχρονου κόσμου
Περίπου 500 χρόνια πριν, συνέβη η Επιστημονική Επανάσταση. Μαθηματικά, φυσική, αστρονομία, βιολογία και χημεία άλλαξαν όλα όσα πιστεύαμε και γνωρίζαμε. Σύντομα, ακολούθησε η Βιομηχανική Επανάσταση που έθεσε τα θεμέλια του σύγχρονου κόσμου. Όσο η συνολική αποδοτικότητα αυξανόταν εκθετικά, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αφιέρωναν τη ζωή τους για την πρόοδο της ανθρωπότητας. Επαναστάσεις συνέχισαν να συμβαίνουν. Η εφεύρεση του υπολογιστή, η εξέλιξή του σε μέσο καθημερινής χρήσης για όλους μας, και η ανάπτυξη του διαδικτύου διαμόρφωσαν τον κόσμο μας. Είναι δύσκολο να συλλάβει κανείς πόσο γρήγορα συνέβησαν όλα. Έχουν περάσει περίπου 125 χιλιάδες γενιές από την εμφάνιση των πρώτων ειδών ανθρώπου, Περίπου 7.500 γενιές από την εποχή που είδαν το φως οι πρώτοι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι. 500 γενιές πριν, ξεκίνησε αυτό που σήμερα ονομάζουμε πολιτισμός. 20 γενιές πριν, μάθαμε πώς να χρησιμοποιούμε την επιστήμη και το ίντερνετ έγινε διαθέσιμο στον περισσότερο κόσμο μόλις μία γενιά πριν.
Τι έχει αλλάξει από τις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας έως σήμερα;
Σήμερα ζούμε στην πιο εφήμερη εποχή που έχει γνωρίσει η ανθρώπινη ιστορία. Έχουμε μεταμορφώσει τον πλανήτη, από τη σύσταση της ατμόσφαιρας μέχρι ευρείας κλίμακας αλλαγές στο τοπίο και υπό όρους στα άλλα ζώα που υπάρχουν στον πλανήτη. Φωτίζουμε τη νύχτα με τα τεχνητά μας αστέρια και τοποθετούμε ανθρώπους σε μεταλλικά κουτιά στο διάστημα. Κάποιοι μάλιστα έχουν περπατήσει και στο φεγγάρι μας. Στέλνουμε ρομπότ σε άλλους πλανήτες. Έχουμε κοιτάξει βαθιά στο παρελθόν του σύμπαντος με τα τεχνητά μας μάτια. Η γνώση μας και ο τρόπος που την αποθηκεύουμε έχουν αναπτυχθεί εκρηκτικά. Ο μέσος μαθητής λυκείου σήμερα γνωρίζει περισσότερα για το σύμπαν από ότι ένας λόγιος μερικούς αιώνες πριν.
Οι άνθρωποι κυριαρχούν στον πλανήτη ακόμα και αν η κυριαρχία μας είναι επιρρεπής. Εξακολουθούμε να μη διαφέρουμε από τους προγόνους μας 70,000 χρόνια πριν. Αλλά ο τρόπος ζωής μας αποτελεί λιγότερο απ’ το 0,001% της ανθρώπινης ιστορίας. Από εδώ και στο εξής, δε μπορούμε να πούμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον, Χτίζουμε έναν ουρανοξύστη, αλλά δε γνωρίζουμε εάν στηρίζεται σε γερά θεμέλια, ή αν το χτίζουμε σε κινούμενη άμμο. Την επόμενη φορά που θα χάσεις το τρένο σου, το μπιφτέκι σου δε θα είναι αρκετά ζεστό ή κάποιος σε προσπεράσει στην ουρά, Θυμήσου πόσο ξεχωριστός είναι αυτός ο κατασκευασμένος ανθρώπινος κόσμος. Πιθανόν να μην αξίζει να εκνευρίζεσαι για τόσο μικρά πράγματα.
