Το θέατρο 104 παρουσιάζει τη θεατρική παράσταση “Η Αγελάδα” του Ναζίμ Χικμέτ, από την ομάδα “Ατελείς” σε σκηνοθεσία Νίκης Τσέτικα.
Σ ένα μακρινό χωριό κάπου στο άγνωστο, σε χρόνο απροσδιόριστο, μια οικογένεια ψάχνει «σωτήρα». Η μάνα, η κόρη, ο γιος, ο δάσκαλος και ο σοφέρ μπλέκονται σε μια ιστορία παράλογη… Ή μήπως μια ιστορία τόσο καθημερινή που φαντάζει παράλογη; Ο Ναζίμ Χικμέτ, αθώος και είρων, τρυφερός και σκληρά ειλικρινής, παιδεύει αναγνώστες και θεατές, μεταφέροντας το έργο του στην σκηνή , ανοίγει τα μάτια σε μια κοινωνία που ερήμην της αλλάζει διαρκώς. Τοποθετεί την κοινωνία αυτή μπροστά στον καθρέφτη στήνοντας ένα θέατρο-παγίδα που όποιος πιαστεί στα δίχτυα του… λογικά θα γλιτώσει.
Εμείς είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με το θίασο της παράστασης “Η Αγελάδα”, ο οποίος αποτελείται από τους: Ορέστη Ζακυνθινό, Θάνο Καπρέλη, Μαρία Κατσαρού, Ευθύμη Τζώρα, Αναστασία Τσώμου. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησαν, σχολίασαν την πλοκή του έργου και τη σύνθεση των ρόλων τους, ανέπτυξαν την άποψή τους για το Ναζίμ Χικμέτ, ενώ μας μετέφεραν τα κοινωνικά και διαχρονικά μηνύματα που περνάει η παράσταση στους θεατές!
Επιμέλεια συνέντευξης: Μαρία Στέλλα Τσάτση
Αγελάδα του Ναζίμ Χικμέτ: Πείτε μας λίγα λόγια για την πλοκή του έργου.
Θάνος Καπρέλης: Πρόκειται για ένα κοινωνικό έργο με αλληγορικό χαρακτήρα. Είναι η ιστορία μιας “φαινομενικά” καθημερινής οικογένειας,, όπου προσπαθεί με έναν όχι και τόσο συνηθισμένο τρόπο, να αναδειχθεί κοινωνικά και ταξικά. Αγοράζει λοιπόν μια αγελάδα, την οποία σκοπεύουν να την χρησιμοποιήσουν ως μέσο παραγωγής και να επωφεληθούν οικονομικά από αυτή. Και εν συνεχεία ελπίζουν ότι θα καταφέρουν να εκπληρώσουν και τις δικές τους “επιθυμίες”, τα δικά τους “όνειρα”. Και εκεί που φαίνεται ότι έχει τον έλεγχο η οικογένεια προς την αγελάδα, ξαφνικά γίνεται η ανατροπή και βλέπουμε την αγελάδα να έχει αυτή το πάνω χέρι και να γίνεται αυταρχική και δικτατορική. Και οι πέντε ήρωες της ιστορίας μας έχουν ένα κοινό “θέλω” : Να επωφεληθούν από την αγελάδα. Να κερδίσουν κάτι από αυτή. Τα καταφέρνουν όμως; Ίσως ναι, ίσως και όχι.
Ευθύμης Τζώρας: Μια μάνα και η κόρη της, οραματίζονται το μέλλον του μικρότερου γιου και αδερφού αντίστοιχα. Ονειρεύονται να τον καμαρώσουν ποιητή ! Λόγω όμως της οικονομικής στενότητας που έχει η οικογένεια, αναγκάζονται να αναζητήσουν τρόπους όπου θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές απαιτήσεις του δασκάλου για την προετοιμασία που χρειάζεται να κάνει ο γιος… καθώς δεν δείχνει να έχει κάποια ιδιαίτερη έφεση προς τα γράμματα. Κάπως έτσι αποφασίζουν να αγοράσουν μια αγελάδα. Φαίνεται εύστοχη επιλογή, καθώς θα εκμεταλλεύονται το γάλα και αργότερα το γιαούρτι και το βούτυρο, σύμφωνα με το σκεπτικό τους…. Τα πράγματα όμως περιπλέκονται όταν ο αρραβωνιαστικός της αδερφής ,σοφέρ στο επάγγελμα, εναντιώνεται στην οικογένεια καθώς θεωρεί προσβολή την ενασχόληση της μελλοντικής γυναίκας καθώς και της οικογένειάς της με την κτηνοτροφία….. Με τον ερχομό της η αγελάδα φέρνει μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων-εξελίξεων που οδηγούν τους ήρωες σε μια μετωπική σύγκρουση με τους εαυτούς τους… Πρέπει να επιλέξουν: η αγελάδα ή αυτοί !
Ποιον ρόλο ενσαρκώνει ο κάθε ηθοποιός στο έργο και ποια τα βασικά χαρακτηριστικά του; Υπάρχουν στοιχεία του χαρακτήρα που υποδύεστε με τα οποία ταυτίζεστε;
Θάνος Καπρέλης: Εγώ υποδύομαι τον δάσκαλο, ο οποίος καλείται να προετοιμάσει τον γιο της οικογένειας για τις εξετάσεις. Μαζί με τον ρόλο του δασκάλου έχει και τον ρόλο του παρατηρητή της οικογένειας! Παρατηρεί και παρακολουθεί, τι συμβαίνει μέσα στην οικογένεια και εκεί αρχίζει να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον και το πραγματικό του θέλω…και στην πορεία βλέπουμε ότι ο σκοπός του είναι διαφορετικός, από αυτόν που στην αρχή νομίζαμε. Σαφώς και υπάρχουν κοινά σημεία του χαρακτήρα μου με τον δάσκαλο. Είναι μία από τις “εργασίες” του ηθοποιού αυτή, μέσα από την μελέτη του, να ανακαλύψει ποιά είναι τα σημεία με τα οποία ταυτίζεται για να μπορέσει μετά να τον ερμηνεύσει και να τον υποστηρίξει.
Μαρία Κατσαρού: Ο ρόλος που ενσαρκώνω στο έργο είναι η κόρη. Πιστεύω ότι η κόρη είναι το φωτεινό στοιχείο της οικογένειας. Είναι φιλόδοξη, έχει όνειρα, τα κυνηγάει, είναι πεισματάρα και δεν το βάζει εύκολα κάτω. Έχει άποψη και την εκφράζει, αμφισβητεί και νομίζω ότι έχει πάρει λίγο από την παρεμβατικότητα της μητέρας της. Παράλληλα είναι ρομαντική, λατρεύει το τραγούδι, μέσα από το οποίο πολλές φόρες εκφράζεται και σίγουρα δεν της αρέσει το έδαφος αλλά οι «πτήσεις», τις οποίες πραγματοποιεί μέσα από τα όνειρα της για καλλιτεχνική έκφραση, έρωτα, διαφυγή από τα κοινωνικά δεσμά και ατομική ελευθερία. Και σχετικά με αυτές τις «πτήσεις» πιστεύω ότι ταυτίζομαι απόλυτα με τον χαρακτήρα.
Ευθύμης Τζώρας: Υποδύομαι τον γιο. Είναι ένα παιδί καθόλα φυσιολογικό, βαριέται το σχολείο και τα μαθήματα.Προτιμά να παίζει και να ονειροπολεί …. Αντιμετωπίζει τη ζωή με τη σχετική αφέλεια των παιδιών… Μέχρι τη στιγμή που έρχεται η αγελάδα … Έχω και εγώ μια φυσική ροπή προς τις κατασκευές, οπότε ένα κοινό χαρακτηριστικό ανάμεσα στον ρόλο και εμένα, είναι αυτό. Είναι πολύ σημαντικό και με βοήθησε αρκετά στο χτίσιμο αυτού του παιδιού πάνω στησκηνή. Επίσης, ο ρόλος έχει μια προσαρμοστικότητα στις καταστάσεις.Αυτά είναι τα δύο κύρια χαρακτηριστικά με τα οποία ταυτίζομαι.
Αναστασία Τσώμου: Η Μάνα, -ενθουσιώδης, δοτική, αγαπητική, αλλά και παρεμβατική, φορτική, εμμονική-, σύμβολο της υποστήριξης του συστήματος, σχεδιάζει μέσω μιας «ιερής» αγελάδας να προσφέρει στα παιδιά της μια καλύτερη ζωή… Πασχίζει, όμως παρασύρεται από το “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Στον βωμό του στόχου ξεπουλάει τα κειμήλια της οικογένειας, αναγκάζει τα παιδιά της να απαρνηθούν τα ταλέντα και τα όνειρα τους, τον έρωτα …φτάνει μέχρι την παρανομία. Στο πρόσωπο της Μάνας αναγνωρίζω πρώτα απ´ όλα την απόλυτη προσήλωση στον στόχο, τον ενθουσιασμό να τον πετύχει, την αγωνία της να προσφέρει στα παιδιά της το καλύτερο, και κυρίως το “δυο καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη”, -και τρία και τέσσερα μπορώ να σου πω…- σε όλη τη ζωή μου.
Τι είναι αυτό που κάνει την ηρωίδα «Αγελάδα» να είναι το επίκεντρο των γεγονότων;
Θάνος Καπρέλης: Ουσιαστικά, στην “Αγελάδα” η οποία είναι καθαρά συμβολική, η οικογένεια εναποθέτει όλες της τις ελπίδες για μια καλύτερη ζωή…γι ‘αυτούς. Την χρησιμοποιεί ως μέσο παραγωγής, νομίζοντας ότι θα αναδειχθούν κοινωνικά. Οπότε την βλέπουν σαν “σωτήρα” ή ακόμα και σαν βασίλισσα όπως αναφέρει και ο Χικμέτ στο έργο.
Μαρία Κατσαρού: Η αγελάδα εμφανίζεται σαν λυτρωτής, ευεργέτης, ελευθερωτής της οικογένειας απ’ όλα τα δεινά της. Γι’ αυτό και γίνεται ο πρωταγωνιστής της παράστασης ενώ όλοι οι υπόλοιποι ρόλοι μετατρέπονται σιγά σιγά σε κομπάρσοι. Οι ήρωες, ανήμποροι να αντιδράσουν, την παρακολουθούν σαν υπνωτισμένοι να κινεί τα νήματα της ζωής τους όπως κάνει ο κουκλοπαίχτης με τις μαριονέτες του.
Ευθύμης Τζώρας: Είναι ο κοινός παρανομαστής για όλους τους ρόλους. Είναι το σημείο αναφοράς τους.Με την αγελάδα αναμετριούνται και προσδιορίζονται. Είναι η αγελάδα που πυροδοτεί τις αντιδράσεις και τις εξελίξεις τόσο της ιστορίας όσο και των ρόλων. Είναι ο καταλύτης. Χωρίς την αγελάδα ….δεν υπάρχει έργο.
Αναστασία Τσώμου: Η Αγελάδα είναι ο καταλύτης, με τον ερχομό της αναστατώνει τη ζωή και της οικογένειας αλλά έμμεσα και των υπολοίπων ηρώων, εμφανίζεται ως σωτήρας και τους οδηγεί στη δυστυχία. Σταδιακά παρακολουθούμε τις αλλαγές που προκαλεί αυτός ο καταλύτης στον καθένα, και τον τρόπο που ο καθένας αντιδρά, μέχρι την κορύφωση του τέλους.
Ποιο είναι το στοιχείο που εμπλέκει τους ήρωες μεταξύ τους;
Θάνος Καπρέλης: Σαφέστατα η “αγελάδα”! Όλοι έχουν ένα κοινό “θέλω”. Να πάρουν κάτι από την αγελάδα. Να επωφεληθούν από αυτήν!
Ευθύμης Τζώρας: Η αγελάδα! Η αγελάδα είναι αυτή που τους φέρνει σε επαφή , η αφορμή να ονειρευτούν. Η αφορμή και ο λόγος να δράσουν, να σχετιστούν ,να συγκρουστούν, να εμπλακούν.
Για ποιο λόγο επιλέξατε να ανεβάσετε έργο του Ναζίμ Χικμέτ και γιατί το συγκεκριμένο;
Θάνος Καπρέλης: Η αλήθεια είναι τον Ναζίμ Χικμέτ τον γνωρίζαμε περισσότερο ως ποιητή, παρά ως θεατρικό συγγραφέα. Η επιλογή έγινε εντελώς ξαφνικά. Σε μια περιήγηση σε ένα βιβλιοπωλείο, έπεσε το μάτι σε αυτό το έργο. Ο τίτλος του έργου ήταν αυτός που μας ώθησε να ξεφυλλίσουμε το βιβλίο εκείνη την στιγμή, να ενθουσιαστούμε διαβάζοντας τις πρώτες γραμμές του έργου και να αποφασίσουμε σχετικά γρήγορα ότι με αυτό το έργο θα θέλαμε ναασχοληθούμε. Και έπειτα από αρκετές αναγνώσεις και συζητήσεις καταλήξαμε ότι θέλουμε να ανεβάσουμε το συγκεκριμένο έργο. Η ποιητικότητα του λόγου του Χικμέτ, καθώς και το θέμα με το οποίο καταπιάνεται αποτέλεσαν τα βασικά κριτήρια που μας ώθησαν να ανεβάσουμε την παράσταση.
Ευθύμης Τζώρας: Διότι ποτέ πριν κανείς δεν είχε ανεβάσει το συγκεκριμένο έργο. Αρχικά ήταν μια πρόταση. Στην πορεία διαπιστώσαμε τις δυσκολίες αυτού του έργου. Όσο δουλεύαμε πάνω σ’αυτό και όσο αποκαλυπτόταν ο δημιουργός του(Ναζίμ Χικμέτ), τόσο περισσότερο το αγαπήσαμε και τόσο περισσότερο θέλαμε να το ανεβάσουμε.
Αναστασία Τσώμου: Ο αρχικός πυρήνας της ομάδας, ξεκίνησε με την πρόθεση να ανεβάσει ένα έργο πολιτικό, αλλά όχι καταγγελτικό, σοβαρό, αλλά όχι σοβαροφανές, χωρίς να γυρίσουμε την πλάτη στα προβλήματα, αλλά ούτε να βουλιάξουμε στη θλίψη. Η σκηνοθέτης της παράστασης πρότεινε το έργο του Χικμέτ. Τον γνωρίζαμε και τον αγαπούσαμε ως ποιητή, αλλά μας κέρδισε αυτό το έργο, που συμπυκνώνει τη σοφία που απέκτησε στη γεμάτη αγώνες ζωή του, μ´ έναν λόγο χαριτωμένο, ποιητικό, -αλλά όχι λυρικό-, πολυεπίπεδο, που μιλάει για διαχρονικά «αμαρτήματα» και ανάγκες της κοινωνίας των ανθρώπων, γι’ αυτό και είναι επίκαιρο. Ήταν και μια πρόκληση, αφού δεν έχει ανεβεί πότε ξανά στην Ελλάδα, ούτε υπάρχουν “ίχνη” να πατήσουμε… Όλα από το μηδέν.
Τι σας συγκινεί γενικότερα στον Ναζίμ Χικμέτ;
Ορέστης Ζακυνθινός: Το να πει κανείς ότι τον συγκινεί στον Χικμέτ ο λόγος του είναι κάτι το τετριμμένο μιας και όλων των ποιητών ο λόγος είναι πάντα με έναν τρόπο συγκινητικός. Μάλλον αυτά που συγκινούν εμένα, είναι η πολιτική του δράση και το τίμημα που πλήρωσε γι’ αυτό.
Μαρία Κατσαρού: Με συγκινεί το ότι ήταν η ενσάρκωση του ηρωισμού και της τρυφερότητας. Ως «ρομαντικός επαναστάτης» όπως χαρακτηρίστηκε πατούσε με το ένα πόδι στη γη και με το άλλο στα σύννεφα. Τα θεατρικά του έργα του υμνούν την ελευθερία, την αγάπη που είχε για το συνάνθρωπο, τον διαρκή του αγώνα του κατά της αδικίας. Με συγκινεί το γεγονός ότι ενώ ήταν στην φυλακή, σ ένα κελί από μπετό τεσσάρων μέτρων, έγραψε τους στίχους: «η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή που δεν έχουμε ταξιδέψει ακόμα, τις πιο όμορφες μέρες μας δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα»…
Ευθύμης Τζώρας: Θα έλεγα ο ίδιος ο Χικμέτ. Καταφέρνει απλά , μέσα από μια άκρως ρεαλιστική γραφή, να περιγράφει έναν κόσμο παραμυθένιο.
Πώς νιώθετε παίζοντας σε ένα έργο ενός τόσο σημαντικού δραματουργού και ποιητή;
Ευθύμης Τζώρας: Σε ένα πρώτο επίπεδο,χαρά και τύχη που είχα την ευκαιρία να εργαστώ και να αναμετρηθώ με έναν τέτοιο δημιουργό μέσω του συγκεκριμένου έργου του. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ,τελείως ειλικρινά, μια ανασφάλεια κατά πόσο τελικά προσωπικά και συνολικά σαν ομάδα καταφέραμε να επικοινωνήσουμε την ιδέα του.
Τι σημαίνει θέατρο για έναν ηθοποιό;
Ορέστης Ζακυνθινός: Δεν ξέρω αν σημαίνει κάτι άλλο πέρα από ένα καταφύγιο για την ψυχή του. Όλες οι τέχνες εφευρέθηκαν άλλωστε γι’ αυτό. Μόνο που το θέατρο συνδυάζει περισσότερες τέχνες σε μία και από ό,τι δείχνει, βρίσκουν καταφύγιο σε αυτήν οι κάπως πιο πολυσχιδείς προσωπικότητες που λέγονται ηθοποιοί..
Θάνος Καπρέλης: Τι άλλο μπορεί να σημαίνει πέρα από χαρά, ηρεμία, δημιουργία!
Μαρία Κατσαρού: Το Θέατρο για μένα είναι η λογική που εξεγείρεται απέναντι στο ίδιο το παράλογο της ύπαρξης με έναν τρόπο μαγικό.
Ευθύμης Τζώρας: Τι σημαίνει; Τόσες απαντήσεις όσοι και ηθοποιοί…. Ένας τόπος είναι η σκηνή όπου επικοινωνούν όλοι αυτοί οι λόγοι…
Πιστεύετε ότι στις μέρες μας η κρίση έχει επηρεάσει το θέατρο;
Θάνος Καπρέλης: Οικονομικά σίγουρα το έχει επηρεάσει! Πολλές παραγωγές έχουν κλείσει, υπάρχει μερίδα ηθοποιών που πληρώνει για να παίξει, ή δέχονται να παίξουν χωρίς να πληρωθούν. Όλα αυτά δυστυχώς υπάρχουν και δεν θεωρώ ότι θα σταματήσουν να υπάρχουν. Από την άλλη όμως έχω την αίσθηση ότι η κρίση έφερε τον κόσμο πιο κοντά στο θέατρο. Αυτή την στιγμή παίζονται στην Αθήνα 1500 παραστάσεις.
Μαρία Κατσαρού: Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλους τους τομείς της ζωής μας πως γίνεται να μην έχει επηρεάσει και το θέατρο? Το θέατρο όμως πάντα υπήρχε και θα συνεχίσει να υπάρχει, είτε με το εισιτήριο που έχει σήμερα, είτε με φθηνότερο, είτε με κάποιον άλλο τρόπο.
Ευθύμης Τζώρας: Σαφέστατα έχει επηρεάσει, έχει πυροδοτήσει τη δημιουργία, την ανάγκη για έκφραση , την ανάγκη για περισσότερο θέατρο….Από την άλλη έχει εξαφανίσει τις αμοιβές…
Αναστασία Τσώμου: Πού είχε φτάσει το Θέατρο πριν την κρίση; Πόσες αδιάφορες ή και κακές παραστάσεις έπαιρναν επιχορήγηση; Πόσες δουλειές έφερναν κάτι νέο; Πόσοι θεατές -και κυρίως νέοι άνθρωποι έβλεπαν ή συμμετείχαν συστηματικά στο Θεατρο; Η κρίση για το Θέατρο ήταν αναζωογονητική: μειώθηκαν οι επιχορηγήσεις και αυξήθηκε η αγάπη γι’ αυτό, η φτώχεια γέννησε την εφευρετικότητα!-τα δικά μας σκηνικά είναι φτιαγμένα από υλικά κάδων ανακύκλωσης!- , πλήθος κόσμου στράφηκε στο Θέατρο για να γιατρέψει τις πληγές του. Βέβαια οι 1500 παραστάσεις που ανεβαίνουν στην Αθήνα δεν είναι αριστουργήματα, αλλά μέσα στο πλήθος τους θα βρεθούν φρέσκα «υλικά» , που θα φέρουν μια νέα εποχή !
Τι μηνύματα θα θέλατε να περάσετε στον κόσμο μέσα από την παράσταση;
Θάνος Καπρέλης: Να μην περιμένουμε τον “σωτήρα” για να μας λύσει όλα τα προβλήματα. Αν από μόνοι μας δεν δημιουργήσουμε τα δικά μας θεμέλια, τις δικές μας βάσεις για να μπορέσουμε πάνω σε αυτά να χτίσουμε τις ζωές μας και να πετύχουμε τους στόχους μας, τότε ο σωτήρας μας ξαφνικά θα γίνει εχθρός μας!
Μαρία Κατσαρού: Εγώ θα ήμουν χαρούμενη αν μέσα από αυτή την παράσταση και την παιχνιδιάρικη διάθεση με την οποία αφηγούμαστε την ιστορία μας κατάφερνα να κάνω ακόμα και έναν θεατή να έρθει πιο κοντά στον εαυτό του αλλά και να συνευρεθούμε κάπου στα μέσα ψάχνοντας μαζί το νόημα των συμβολισμών και του «παραλόγου» του Χικμέτ.
Ευθύμης Τζώρας: Βασικά όχι εμείς… ο Χικμέτ! Οι ηθοποιοί δεν περνάνε δικά τους μηνύματα, αυτό είναι δουλειά των δημιουργών. Δικό μας χρέος είναι να κατανοήσουμε τον συγγραφέα και να φέρουμε επί σκηνής όσα έχουν εκείνον προβληματίσει. Ο Χικμέτ στο έργο του «Η Γελάδα» μιλά για αυτήν την περίεργη συνήθεια, θα λέγαμε, που έχει ο άνθρωπος να θυσιάζει και να ανταλλάσσει το τώρα, τη ζωή ,το αυθόρμητο ακόμα και αγαπημένους ανθρώπους του, με το «θα» και το «πρέπει». Μιλά για την επιβολή του «φαίνεσθαι» στο «είναι».
Τι έχετε να πείτε σε όσους δεν έχουν δει ακόμα το έργο;
Ορέστης Ζακυνθινός: Ότι σας περιμένουμε πάραυτα, μιας και δεν έχουν μείνει ακόμα πολλές παραστάσεις!
Θάνος Καπρέλης: Ότι τους περιμένουμε με χαρά! Υποσχόμαστε ότι θα περάσουν ένα όμορφο και ευχάριστο βράδυ!
Μαρία Κατσαρού: Μα να έρθουν να το δουν!
Ευθύμης Τζώρας: Δεν είναι συνηθισμένο έργο. Αφηγείται μέσα από την αφαίρεση. Μιλά σε μια γλώσσα που έχουμε ξεχάσει…που δεν μπορούμε να ακούσουμε γιατί δεν έχει παράσιτα. Είναι λόγος απλός και συγκεκριμένο το θέμα. Μιλά για τους πολλούς και όχι για τον έναν. Ή θα σου αρέσει ή όχι , δεν υπάρχει ενδιάμεσο.
Αναστασία Τσώμου: Να έρθετε να το δείτε γιατί θα περάσετε όμορφα , θα σας προβληματίσει αλλά δεν θα σας κουράσει, γιατί έχει έρωτα και θάνατο, χαρά και συγκίνηση και γέλιο , και αν έχετε το θάρρος, θα δείτε και τον εαυτό σας στον καθρέφτη !
