«…ο θάνατος του κάθε ανθρώπου με λιγοστεύει, γιατί ανήκω στην Ανθρωπότητα. Γι’ αυτό, μη στέλνεις ποτέ να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα· για σένα χτυπά». ~John Donn
Το μυθιστόρημα Για ποιον χτυπά η καμπάνα κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1940 και βασίστηκε στις εμπειρίες του ίδιου του Χέμινγουεϊ ως ανταποκριτή στον Ισπανικό Εμφύλιο. Χαρακτηρίζεται μέχρι και σήμερα ως «ένα από το καλύτερα πολεμικά μυθιστορήματα όλων των εποχών», ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι το καλύτερο έργο του νομπελίστα συγγραφέα.
Όσον αφορά την πλοκή, σχεδόν 600 σελίδες περιγράφουν τέσσερις μόλις μέρες από τη ζωή του Ρόμπερτ Τζόρνταν, ενός Αμερικάνου καθηγητή που βρίσκεται στην Ισπανία έχοντας εγκαταλείψει την πατρίδα του, προκειμένου να πολεμήσει για χάρη της δημοκρατίας στον Ισπανικό Εμφύλιο. Ο Ρ. Τζόρνταν έχει ως αποστολή την ανατίναξη μιας γέφυρας στρατηγικής σημασίας. Θα γνωρίσει μια ομάδα Ισπανών ανταρτών και όλοι μαζί θα προσπαθήσουν για την εκπλήρωση του στόχου.
Μέσα σε αυτή την ομάδα ανήκει και μια νεαρή όμορφη αντάρτισσα, η Μαρία, την οποία και ο Ρ. Τζόρνταν θα ερωτευτεί. Στο κλίμα του φόβου και της αβεβαιότητας, οι ήρωες θα πασχίσουν να δώσουν ένα νόημα στον έρωτά τους. Δεν μπορούν να ονειρευτούν ό,τι θα ονειρευόταν ένα ζευγάρι σε περίοδο ειρήνης. Ακόμη όμως κι όταν το όνειρο αρχίζει δειλά να σχηματίζεται, ο θάνατος που ελλοχεύει παντού διαλύει τις ψευδαισθήσεις.
Ο φακός της αφήγησης, βέβαια, δεν εστιάζει μόνο στον έρωτα των δύο ηρώων. Ο Τζόρνταν παραμένει αφοσιωμένος στην αποστολή του, αισθήματα φιλίας γεννιούνται ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, ενώ η καχυποψία απειλεί κάποιες στιγμές να διαλύσει τη συνοχή της. Τελικά, όταν η τέταρτη μέρα φτάνει, ο Τζόρνταν, με τη βοήθεια των συντρόφων του, εκπληρώνει την αποστολή του και η γέφυρα ανατινάζεται.
(Σε περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να διαβάσει το έργο, ας προσπεράσει την παράγραφο που ακολουθεί, γιατί αποκαλύπτεται το τέλος το μυθιστορήματος).
Ο Πάμπλο, ο αρχηγός των ανταρτών, εξαιτίας του φόβου του, έχει προδώσει την ομάδα στους εχθρούς. Κατά τη διάρκεια της μάχης που θα ακολουθήσει, ο Ρόμπερτ τραυματίζεται βαριά στο πόδι. Μπορεί παρ’ όλα αυτά να σωθεί, να σκαρφαλώσει σε ένα άλογο και να φύγει. Αντί γι’ αυτό όμως, ο Τζόρνταν πείθει τους υπόλοιπους να τον εγκαταλείψουν και ο ίδιος παραμένει στο πεδίο της μάχης. Η αίσθηση τους καθήκοντος παραμένει ζωντανή μέχρι και την τελευταία στιγμή στην ψυχή του ήρωα. Γιατί «και η παραμικρή προσπάθεια ενάντια του φασισμού αξίζει να γίνει». Ο τραυματισμένος Τζόρνταν θα προσπαθήσει να καθυστερήσει τους φασίστες όπου και τελικά βρίσκει τον θάνατο.
Για ποιον χτυπά η καμπάνα. Γιατί να το διαβάσω σήμερα;
Λαμβάνοντας υπόψιν το μέγεθος του κειμένου, στο οποίο περιγράφονται μόλις τέσσερις ημέρες στον πόλεμο, ίσως κανείς να αποθαρρυνθεί. Προσωπικά δεν θεώρησα το κείμενο διόλου κουραστικό ενώ, όταν τελείωσε, είχα την αίσθηση «ας ήταν λίγες σελίδες ακόμη». Η γραφή του Χέμινγουεϊ είναι απλή, άμεση, χωρίς περιττές μακρηγορίες, ψυχογραφεί τους ήρωες με τέτοιο τρόπο που, προτού το καταλάβεις, έχεις δεθεί μαζί τους και αγωνιείς για τη μοίρα τους. Η ανασφάλεια και ο φόβος του πολέμου, η φιλία και η αλληλεγγύη, ο έρωτας, ο αγώνας για την επιβίωση, όπου επιβίωση σημαίνει ελευθερία, η αποφασιστικότητα των ηρώων, αλλά και οι φόβοι τους, όλα μεταφέρονται στην καρδιά του αναγνώστη καθώς γυρνούν οι σελίδες.
Η αντίθεση, επίσης, ‘έρωτας και πόλεμος’ είναι εξαιρετική, χωρίς η εστίαση της αφήγησης να παρεκκλίνει. Δεν διαβάζουμε μια ερωτική ιστορία σε πλαίσιο πολέμου, διαβάζουμε για τον ίδιο τον πόλεμο μέσα στον οποίο γεννιούνται συναισθήματα που, εξαιτίας της κατάστασης, λαμβάνουν διαφορετική ένταση. Το τέλος του έργου, πάλι, είναι αναπάντεχο και βαθιά συγκινητικό.
Ας σημειωθεί ότι το μυθιστόρημα γράφτηκε σε μια περίοδο όπου η Αμερική προσπαθούσε να αποφασίσει αν έπρεπε να πάρει μέρος στον Β’ Π.Π. υποστηρίζοντας τους Βρετανούς ενάντια των Γερμανών ή αν έπρεπε να παραμένει θεατής. Πρόθεση του συγγραφέα ήταν να μεταφέρει μέσα από το έργο του το μήνυμα πως κανείς δεν μπορεί, και δεν πρέπει, να μείνει αμέτοχος σε όσα διαδραματίζονται γύρω του. Γιατί, αν η δημοκρατία χαθεί από ένα μέρος, κινδυνεύει να χαθεί από παντού.
