Ο Καλιφορνέζος συγγραφέας, Μπρετ Ίστον Έλλις, έχτισε τη φήμη του ως μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες, ριζοσπαστικές και με ιδιαίτερα σκοτεινή αίσθηση του χιούμορ πένες στην ιστορία της αμερικανικής λογοτεχνίας, από το πρώτο του κιόλας μυθιστόρημα, «Λιγότερο από το μηδέν» (1985), το οποίο έγραψε όταν ήταν μόλις 21 και έγινε αμέσως μπεστ σέλερ. Ενώ, λοιπόν, είναι αδύνατο να βρούμε έστω και ένα βιβλίο στην εργογραφία του Έλλις που να μην εξετάζει με κυνισμό και ταυτόχρονα απίστευτη διορατικότητα το θέμα του, όλοι οι βιβλιοκριτικοί συμφωνούν πως το πιο σκοτεινό και προκλητικό του έργο μέχρι σήμερα παραμένει το τρίτο στη σειρά με την οποία εκδόθηκαν μυθιστόρημά του, «American Psycho» (1991). Η καυστική αυτή σάτιρα, που βάζει στο στόχαστρο την κουλτούρα των «γιάπις» (νέοι, ωραίοι, πλούσιοι και εντελώς άρρωστοι ψυχικά, όπως φανερώθηκαν από νωρίς στον οξυδερκή συγγραφέα), επηρέασε όχι μόνο την ποπ κουλτούρα των 1990s, πολύ περισσότερο από το ισχνό μπροστά του, «Η Πυρά της Ματαιοδοξίας» (The Bonfire of the Vanities) (1987), του Τομ Γουλφ, με παρεμφερή θεματολογία, αλλά και τον τρόπο με το οποίο ο κόσμος άρχισε σιγά-σιγά να βλέπει αυτά τα «case studies» της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, που το 2008 έφεραν την ανθρωπότητα στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης, με ανυπολόγιστο ανθρώπινο κόστος. Το σοκαριστικό βιβλίο έγινε ταινία στο Χόλυγουντ το 2000, από τη σκηνοθέτη, Μαίρη Χάρον, με πρωταγωνιστή ένα νεαρό τότε Κρίστιαν Μπέιλ, σε έναν από τους πρώτους του μεγάλους ρόλους.
Όπως έχει παραδεχτεί και ο ίδιος ο Έλλις σε συνεντεύξεις του, η προσέγγιση του θέματός του στο «American Psycho» δεν είναι εκ του ασφαλούς. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που έχει αυτή την επίδραση στους αναγνώστες. Ο συγγραφέας ξεκίνησε να γράφει το μυθιστόρημα σαν ένα είδος αυτοβιογραφήματος, θέλοντας να μιλήσει για το κενό που συνάντησε ο ίδιος σε ένα κόσμο με πολλά λεφτά και ελάχιστες ηθικές αξίες, για να συντηρούν τη δομή του, στον οποίο βρέθηκε από νωρίς, ύστερα από την τεράστια επιτυχία της πρώτης του νουβέλας. Ο Έλλις μιλάει για την εμμονή μιας ολόκληρης γενιάς (της δικής του) με τα ακριβά ρούχα, τα πολυτελή εστιατόρια, στα οποία είναι σχεδόν αδύνατο να βρει κανείς τραπέζι το ίδιο βράδυ, τα ναρκωτικά και τελικά τη διαστροφή, καθώς όλα αυτά απομακρύνουν τον άνθρωπο από τη φύση και τον οδηγούν σε έναν οδυνηρό ψυχικό θάνατο.
Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου του Έλλις, Πάτρικ Μπέιτμαν, είναι μόλις 27 χρονών και χάρη στη δουλειά του στην επενδυτική τράπεζα, P & P, στη Γουόλ Στριτ, είναι ήδη εκατομμυριούχος. Οι μέρες κυλάνε με ραντεβού με ωραίες και πλούσιες γυναίκες, μανικιούρ και μασάζ, ξέφρενα πάρτι σε «in» κλαμπ της πόλης, όπου υπάρχουν μεγάλες ποσότητες κοκαΐνης και συνταγογραφούμενων φαρμάκων, σαν το Xanax και το Halcion, έντονη γυμναστική σε πολυτελή γυμναστήρια με ακριβή ετήσια συνδρομή, ανταγωνισμό και συνεχή ενημέρωση σχετικά με άλλους εκατομμυριούχους που θαυμάζει, όπως είναι ο Ντόναλντ Τραμπ, και συχνές βόλτες στο βίντεο κλαμπ και παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, σαν το αγαπημένο του «Patty Winters Show». Ως εκεί, αν και η συμπεριφορά του είναι ψυχρή στην καλύτερη περίπτωση και φρικτή στη χειρότερη, ο Πάτρικ ζει μια ζηλευτή ζωή από όλους γύρω του. Το δικό του κενό, όμως, δε γεμίζει με αγορές πανάκριβων έργων τέχνης (όπως εκείνο του Ντέιβιντ Όνικα που έχει κρεμάσει ο ίδιος ανάποδα στο σαλόνι του) και έτσι σύντομα στρέφεται στη βία. Όπως και ο Γουώλτερ Γουάιτ στη σειρά του AMC, «Breaking Bad» (2008-13), η οποία χρωστάει πολλά στο «American Psycho», έτσι και ο Μπέιτμαν αποκτά σταδιακά την ανησυχητικά βίαιη συμπεριφορά του, μέχρι που οι φόνοι που διαπράττει γίνονται τόσο βάναυσοι που θα αηδίαζαν μέχρι και Ιεροεξεταστή το Μεσαίωνα.
Ο Έλλις δεν εμπνεύστηκε το χαρακτήρα του Μπέιτμαν μόνο από ταινίες και θρύλους πλούσιων δολοφόνων από το μακρινό παρελθόν. Μια αναδρομή στα νέα της εποχής θα μπορούσε να μας πείσει πως το «American Psycho» προέκυψε από μια γενικότερη ανησυχία, πως η κοινωνία γινόταν ολοένα και πιο βίαιη και πως κάτι είχε αρχίσει να μην πηγαίνει καθόλου καλά. Υποθέσεις όπως εκείνη του ψυχοπαθούς «Night Stalker», Ρίτσαρντ Ραμίρεζ, και πολύ περισσότερο η δολοφονία του εμπόρου ναρκωτικών, Άντρε «Angel» Μελέντεζ, από τον Μάικλ Άλιγκ, που αποτέλεσε τη βάση για την ταινία, «Party Monster» (2003), και η υπόθεση του «Στραγγαλιστή του Σέντραλ Παρκ», Ρόμπερτ Τσέιμπερς, ενός πλουσιόπαιδου που δολοφόνησε εν ψυχρώ τη φιλενάδα του και η ελίτ της Νέας Υόρκης έσπευσε να τον υπερασπιστεί για να μην πάει στη φυλακή, αποτέλεσαν τις βασικές πηγές έμπνευσης του συγγραφέα.
Το βιβλίο αυτό του Έλλις είναι για τη δεκαετία του 1990 ό,τι και το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» (1962) για τη δεκαετία του 1960. Ο Πάτρικ Μπέιτμαν, όπως και ο Άλεξ του μυθιστορήματος του Μπέρτζες, είναι το εμβληματικό παιδί της εποχής του, που αρχίζει να χάνει το μυαλό του. Η κινηματογραφική μεταφορά της Χάρον ίσα που προσεγγίζει την παράνοια που περιγράφεται στο μυθιστόρημα και παρόλα αυτά είναι και αυτή, με τη σειρά της, μία από τις πιο σοκαριστικές ταινίες όλων των εποχών. Η αδικαιολόγητη βία σε τόσο μεγάλες δόσεις (ο Μπέιτμαν κάποια στιγμή σκοτώνει ένα παιδί στο ζωολογικό κήπο, μόνο και μόνο για την εμπειρία) είναι μόνο το μισό από το σοκ∙ το άλλο μισό είναι η ταύτιση μας μαζί του και η απόλυτη απόσταση που διατηρεί από τα θύματά του, ακόμα και όταν τα πετσοκόβει με αλυσοπρίονο, όταν εκείνα είναι ακόμη ζωντανά.
Ο Έλλις κατηγορήθηκε την εποχή που κυκλοφόρησε το βιβλίο για μισογυνισμό, όμως η κριτική αυτή μοιάζει, σε βαθύτερη ανάλυση, τόσο άστοχη, όσο το να κατηγορήσει κάποιος τον Ναμπόκοφ για παιδοπορνογραφία. Η πεμπτουσία του «American Psycho» είναι η τρέλα μιας ολόκληρης εποχής και ο συγγραφέας θα πρέπει (όπως και έχει, κατά καιρούς) να συγκριθεί με άλλες προφητικές φωνές από την ιστορία της λογοτεχνίας, όπως τον Γουίλιαμ Σ. Μπάροουζ, τον Ναμπόκοφ και τον Μαρκήσιο ντε Σαντ. Το βιβλίο, δε, αποτελεί το αριστούργημά του και μπορεί εύκολα να συγκριθεί με τη «Λολίτα» (1955), το «Γυμνό Γεύμα» (1959) ή τις «120 Μέρες των Σοδόμων» (1785). Τέλος, ο Μπέιτμαν, του οποίου τα εγκλήματα δεν ξέρουμε καν αν είναι πραγματικά ή αποκύημα της φαντασίας του, δεν θα έπρεπε να συγκριθεί με το αρχέτυπο του μπαμπούλα, όπως είναι ο Μάικλ Μάγιερς, από τη «Νύχτα με τις Μάσκες» (1978), αλλά με τον Νόρμαν Μπέιτς, από την «Ψυχώ» (1960) του Χίτσκοκ, που χρήζει ψυχιατρικής διάγνωσης, για να κατανοήσουμε από πού πηγάζει το νιχιλιστικό σκοτάδι που προβάλλει επάνω στα θύματά του, ζώντας κατά τα άλλα τη ζωή του, όχι ως παρείσακτος, αλλά ως πρότυπο προσαρμοστικότητας και λειτουργικότητας σε μια βαθιά αρρωστημένη κοινωνία.
Δείτε το trailer της ταινίας στο YouTube:
