Μιας και δεν έχουμε μιλήσει καθόλου για επιστημονική φαντασία, ήρθε η ώρα να το κάνουμε! Για αρχή ας ορίσουμε τί είναι η επιστημονική φαντασία. Στις μέρες μας καθώς η γραφή έχει γίνει προνόμιο πολλών και καθώς οι κινηματογραφικές εταιρείες έχουν ως στόχο το κέρδος, τα λεπτά νοήματα και οι διαφορές μεταξύ των ειδών παραβλέπονται τελείως. Όμως έχετε την τύχη -ή και την ατυχία- να δηλώνω ψυχή τε και σώματι λάτρης της επιστημονικής φαντασίας και να μην αναγνωρίζω καμιά υποκατηγορία ως αυτό, εάν δεν απαντάει σε συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Ποιο είναι το είδος του δυστοπικού
Κλασικά δυστοπικά
Στον κόσμο της λογοτεχνίας τα τελευταία χρόνια έχει επανέλθει στο προσκήνιο με μεγάλη επιτυχία ένα είδος της λογοτεχνίας του φανταστικού: τα δυστοπικά μυθιστορήματα. Ας πάρουμε κάποια γνωστά δυστοπικά μυθιστορήματα των τελευταίων ετών. Αγώνες Πείνας, η τριλογία της Απόκλισης, Uglies κ.α. Οι νεότεροι θεωρούν πως το είδος είναι νέο, το ονοματίζουν δε επιστημονική φαντασία. Ας καταρρίψουμε και τα δύο.
Το είδος του δυστοπικού μυθιστορήματος έχει χρόνια πολλά στο βιογραφικό του, ακόμα κι αν πολλοί δεν το γνωρίζουμε. Το 1984 του Όργουελ (που εκδόθηκε το 1948) και ο Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος του Χάξλει αποτελούν τους «γονείς» της νέας δυστοπικής λογοτεχνίας. Και τα δύο θεωρούνται κλασικά έργα της δυστοπικής λογοτεχνίας και αποτελούν όχι μόνο αριστουργήματα του είδους, αλλά και τροφή για σκέψη, καθώς θα μπορούσαν άνετα να προ οικονομούν ένα πιθανό, αρκετά δυσοίωνο μέλλον.
Χαρακτηριστικά κλασικών δυστοπικών μυθιστορημάτων
Αρχικά, ο χρόνος κατά τον οποίον η ιστορία εξελίσσεται είναι συνήθως μελλοντικός. Στο άμεσο μέλλον, σε ένα άγνωστης τοποθέτησης μέλλον ή στο πολύ μακρινό μέλλον. Κατά δεύτερον, κάποια στιγμή στην ιστορία ένα μεγάλο και άσχημο γεγονός, συνήθως ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ όλων των ανθρώπων, έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή της δομής της πολιτικής σε αυταρχική έως και δικτατορική. Η κοινωνία απαρτίζεται από συγκεκριμένους, απόλυτους νόμους, χωρίς κάποιος να έχει την δυνατότητα να την αλλάξει πραγματικά. Αυτά είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά της κλασικής δυστοπίας.
Νεότερη δυστοπική λογοτεχνία
Στη νεότερη δυστοπική λογοτεχνία, αυτό συνεχίζεται, μιας και στόχος γίνεται πια η ανατροπή του αυταρχικού καθεστώτος και η εγκαθίδρυση ενός καλύτερου αύριο, συνήθως υπό το πολιτικό πρίσμα της δημοκρατίας. Πρόσωπα της επανάστασης είναι συνήθως νεαρές γυναίκες, οι οποίες όντας αρχικά μέρη του συστήματος, μέσω κατάλληλων συνθηκών γίνονται πρότυπα της αντίστασης, είτε λόγω κάποιου ιδιαίτερου χαρακτηριστικό αποτελούν σημαντικά πρόσωπα για τον αγώνα.
Τελικά το καθεστώς πέφτει, οι πρωταγωνίστριες/ες είτε θυσιάζονται, είτε έχουν τόσα ψυχολογικά τραύματα ώστε ποτέ ξανά δεν είναι οι ίδιοι, μα η δημοκρατία έχει επέλθει και το «καλό» θριαμβεύει. Για τους λόγους αυτούς το δυστοπικό είδος υπάγεται περισσότερο στο είδος της φαντασίας, παρά σε αυτό της επιστημονικής φαντασίας. Ο λόγος;
Τί είναι η επιστημονική φαντασία
Η επιστημονική φαντασία ως λογοτεχνικός όρος καθιερώθηκε περισσότερο με την συνεισφορά στο είδος των τριών μεγάλων «Πατέρων» -όπως ονομάστηκαν-, του Ρόμπερτ Χάινλάιν, του Ισαάκ Ασίμωφ και του Άρθουρ Κλαρκ. Η διαφορά των τριών με τους περισσότερους λογοτέχνες είναι οτι ήταν επιστήμονες. Ο Χάινλαιν σπούδασε μαθηματικά και φυσική στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο Ασίμωφ υπήρξε βιοχημικός, ενώ ο Κλαρκ ήταν φυσικός και μηχανικός, έχοντας μάλιστα υπηρετήσει στην βρετανική RAF ως ειδικός στα ραντάρ.
Οι τρεις τους είχαν την κατάρτιση και γι’ αυτό το είδος γραφής τους ονομάστηκε μετέπειτα ως «σκληρή επιστημονική φαντασία». Φυσικά για να μπορέσουν να γράψουν και να καταξιωθούν και από τον κόσμο της λογοτεχνίας, είχαν ταλέντο στην γραφή. Σε καμία περίπτωση όμως δεν έγραφαν από την πλευρά ενός λογοτέχνη, αλλά από την πλευρά ενός γνώστη των νόμων της φύσης.
Τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής φαντασίας
Το μεγαλύτερο χαρακτηριστικό της επιστημονικής φαντασίας δεν είναι ούτε ότι η ιστορία γίνεται σε μελλοντικό χρόνο, ούτε το ότι υπάρχουν μόνο διαστημικά σκάφη ή πλανήτες. Η σύνθεση της επιστημονικής φαντασίας είναι ένα κράμα από τις επιστήμες τόσο του μακρόκοσμου, όσο και του μικρόκοσμου, της φυσικής, της χημείας, της φιλοσοφίας κ.α.
Διαγαλαξιακά ταξίδια, πλανήτες, παράλληλα σύμπαντα, σκουλικότρυπες, μεταλλαγμένα, ξένοι κόσμοι, εξω-γήινοι, μικρόβια ή ιοί, τεχνητή νοημοσύνη, υπολογιστές, τσιπ, τεχνητές τροφές, ρομπότ, χρονο-μηχανές, φιλοσοφικοί προβληματισμοί οντολογίας και συνειδητότητας, πνευματική αφύπνιση του ανθρώπου. Περιβάλλον στο οποίο η τεχνολογία έχει παρυσφρύσει στο μέγιστο βαθμό.
Οι θεματικές συχνά συνδυάζονται για να δημιουργήσουν έναν μεγάλο Κόσμο μέσα στον οποίο διαδραματίζονται οι ιστορίες της επιστημονικής φαντασίας. Ένα από τα πιο χτυπητά έργα του είδους θα μπορούσαμε να πούμε το Ξένος σε ξένη χώρα του Χάινλαιν, την Οδύσσεια του Άρθουρ Κλαρκ και πολλά από τα βιβλία του Ασίμωφ, μιας και υπήρξε ο πολυγραφότατος από τους τρεις.
Η λανθασμένη σύγχυση επιστημονικής φαντασίας – δυστοπίας
Η θεώρηση ότι επειδή η ιστορία διαδραματίζεται στο μέλλον είναι επιστημονική φαντασία είναι λάθος! Η θεώρηση ότι είναι επιστημονική φαντασία επειδή έχει μελλοντικά, εξελιγμένα όπλα είναι λάθος! Η θεώρηση ότι είναι επιστημονική φαντασία επειδή είδαμε ένα διαστημόπλοιο εκεί και τέλος, είναι λάθος! Θα μπορούσα να συνεχίσω για πολλά.
Το είδος της δυστοπίας είναι κοινωνικού κυρίως περιεχομένου! Ακόμα και πολιτικού! Στόχος είναι να κάνει τον αναγνώστη να σκεφτεί για την κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας, για ιδεολογίες και πολιτικά κατασκευάσματα, για την ελευθερία του ανθρώπου και τη συμβολή του στην Ιστορία, στο παρόν του, στην ζωή. Τα χαρακτηριστικα του είναι κυρίως κοινωνικά. Είναι λογικό και αναγκαίο να υπάρχουν κάποια μη παροντικά εργαλεία και κατασκευές εφόσον μιλάμε για μια μελλοντική κοινωνία. Καθέ αυτό όμως το γεγονός δεν αλλάζει το είδος.
Φυσικά και η επιστημονική φαντασία μπορεί να έχει κοινωνικό περιεχόμενο. Όχι όμως στην έκταση που τα δυστοπικά το ανάγουν. Όχι στον τρόπο δομής της κοινωνίας και κυρίως όχι στον σκοπό ή στην ουσία. Η επιστημονική φαντασία είναι ένα ταξίδι σε αυτά που είναι ακόμα πολύ νωρίς να δούμε, σε αυτά που δεν θα δούμε ποτέ και σε αυτά που ευχόμαστε να μπορούσαμε να δούμε.
Η επιστημονική φαντασία είναι η εκδήλωση μαγείας στον γραπτό λόγο, γιατί τι είναι η επιστήμη αν όχι μαγεία!
