Η Σαπφώ, η «ιερή γυναίκα» κατά το λυρικό ποιητή Αλκαίο, η «δέκατη μούσα» κατά τον Πλάτωνα και την Παλατινή Ανθολογία, η γυναίκα που γνώριζε τόσο καλά να περιγράφει «τους πόνους που συνδέονται με τα ερωτικά ξεσπάσματα» κατά τον Ψευδο-Λογγίνο, αποτελεί τη μοναδική γνωστή στη σύγχρονη εποχή γυναίκα ποιήτρια της αρχαϊκής περιόδου που κατόρθωσε με τον ανεπανάληπτα γοητευτικό ποιητικό της λόγο, το όνομα της να χαραχθεί ανεξίτηλα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, εν αντιθέσει με τις κατοπινές της ποιήτριες, όπως η Πράξιλλα από τη Σικυώνα κι η Τελέσιλλα από το Άργος, για τις οποίες τα βιογραφικά κι εργογραφικά στοιχεία εκλείπουν.
Ελάχιστες βιογραφικές πληροφορίες, βέβαια, διασώζονται ακόμα και για την ίδια τη Σαπφώ, γεγονός το οποίο δικαιολογείται πλήρως δεδομένων των περίπου 2.600 ετών που μας χωρίζουν. Τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας έχουν αποδείξει ότι η σπουδαία, αυτή, ποιήτρια γεννήθηκε στην Ερεσσό της Λέσβου, ίσως γύρω στο 630, έζησε, όμως, κυρίως στη Μυτιλήνη κι εξόριστη από τον τύραννο Πιττακό, πέρασε, επίσης, σημαντικό μέρος της ζωής της στη Σικελία. Προερχόταν, μάλιστα, από μια εκ των ευπορότερων οικογενειών της Λέσβου, καθώς ο αδερφός της, Λάριχος, υπηρετούσε ως οινοχόος στο πρυτανείο της Μυτιλήνης, αξίωμα το οποίο αναλάμβαναν αποκλειστικά ευκατάστατοι και με προσεγμένη εξωτερική εμφάνιση νεαροί.
Όσον αφορά την ερωτική ζωή της Σαπφούς, είναι γνωστό ότι είχε παντρευτεί έναν πλούσιο άντρα από την Άνδρο, τον Κερκώλα, με τον οποίο απέκτησαν και μια κόρη, την Κλεΐδα, ενώ, γύρω από το όνομα της, υπάρχει ο αβάσιμος μύθος της αυτοκτονίας της με άλμα στο κενό από βράχια εξαιτίας της απόρριψής της από έναν άντρα, τον Φάωνα. Παρά τη συζυγική της σχέση, ωστόσο, ιδιαίτερη φαίνεται πως ήταν η σχέση που είχε αναπτύξει με έναν θίασο νεαρών γυναικών της τοπικής κοινωνίας της Μυτιλήνης, τον οποίο και διεύθυνε, προετοιμάζοντας τες για την επόμενη φάση της ζωής τους, το γάμο και τον τοκετό.
Αφορμώμενη από τις γυναίκες που την περιτριγύριζαν, η Σαπφώ ύμνησε τη γυναικεία ομορφιά. Έγραψε για τον έρωτα των γυναικών σε πρώτο πρόσωπο, συνθέτοντας επιγράμματα, ελεγειακά κι ιαμβικά ποιήματα σχεδόν πάντοτε σε αιολική διάλεκτο με το ομηρικό γλωσσικό υλικό να χρησιμοποιείται αραιά αλλά δημιουργικά σαν απλό στολίδι του λόγου, αφιερώνοντας τους στίχους της σε γυναίκες που επιθυμεί διακαώς δίπλα της, σε γυναίκες που απομακρύνθηκαν και λαχταρά να επιστρέψουν ξανά κοντά της, κατορθώνοντας με αυτόν τον τρόπο μακροπρόθεσμα να συνδεθεί το όνομα της με το λεσβιακό έρωτα, χωρίς με βεβαιότητα να γνωρίζουμε αν η ίδια ήταν ομοφυλόφιλη κι η ποίηση της πλήρως αυτοβιογραφική ή αν υιοθετούσε κάποιο ποιητικό προσωπείο.
Αναντίρρητο καθίσταται, ωστόσο, το γεγονός ότι η ερωτική ποίηση δεν θα ήταν ίδια χωρίς τη Σαπφώ. Η αρχαϊκή, αυτή, λυρική ποιήτρια ύφαινε με ιδιάζουσα μαεστρία το λεξιλόγιο του έρωτα, αποτυπώνοντας την ακόρεστη φύση της ερωτικής επιθυμίας και την ιδέα του “κυνηγιού” του ερωτικού υποκειμένου, απαριθμώντας πρώτη ποιητικά τα σωματικά συμπτώματα του πόθου και την εν γένει εκδήλωση της σεξουαλικότητας και παρουσιάζοντας τον έρωτα ως κάτι τόσο υπέρτατο που νικά ακόμα και τον πόλεμο, πράγμα τολμηρό και ρηξικέλευθο να εκφωνήσει κανείς στις δημόσιες απαγγελίες ποιημάτων της εποχής, μπροστά σε ένα κοινό γαλουχημένο με το πνεύμα και τις αξίες των ομηρικών επών.
Κι όμως, η Σαπφώ, εμπνέοντας από τότε κι έκτοτε αμέτρητους λογοτέχνες κι εξακολουθώντας ακόμα και σήμερα να προσφέρει μέσω των στίχων της καταφύγιο σε ερωτευμένους, δε δίστασε να απαγγείλει:
Άλλοι το ιππικό, άλλοι το πεζικό, κάποιοι το ναυτικό ορίζουν πως είναι το ομορφότερο πράγμα πάνω στη μαύρη γη. Όμως εγώ εκείνο που καθένας ερωτεύεται.
Κι έχω εξήγηση απλή, όλοι νομίζω θα την ασπαστούν. Γιατί εκείνη, η αξεπέραστη στον κόσμο καλλονή, η Ελένη, παράτησε πανάριστον τον άντρα της κι ανέβηκε στο πλοίο για την Τροία. Ούτε που νοιάστηκε για το παιδί της, μήτε για τους γονείς της. Της συνεπήρε η Κύπρις το μυαλό.
Advertising
Έτσι κι εγώ τώρα αναμνήστηκα την Ανακτορία απούσα. Πώς θα ᾽θελα το εράσμιο βήμα της να δω, τη φεγγοβόλα λάμψη του προσώπου. Όχι αμάξια λυδικά και πάνοπλους πεζούς να μάχονται. (Απόσπασμα 16 Lobel-Page, μετάφραση του Δ.Ν. Μαρωνίτη).
Πηγές:
Bowra C. M., Αρχαία Ελληνική Λυρική ποίηση. Αλκμάν, Στησίχορος, Αλκαίος, Σαπφώ, τ. Α’ (μετάφραση: Καζαζής Ι. Ν.), Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ, 2008.
Φάνης Ι. Κακρίδης, Αρχαία ελληνική γραμματολογία, Αθήνα 2005.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/encyclopedia/poetry/page_031.html
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/education/lyric/handbook/poets/sappho/page_000.html
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=76
