Η Αρετή Γουργιώτου, στην πρώτη της ποιητική συλλογή Έσω Ιριδισμοί, με μαεστρία και λυρισμό υφαίνει το νήμα της ψυχής της και μας παραδίδει ένα ποιητικό κομψοτέχνημα εικόνων και σκέψεων, αντανακλάσεων και ιριδισμών από τις λίμνες των έσω της ματιών μα και τις ξάστερες θάλασσες της παιδικότητάς της. Εκεί, στη Φάρσαλο, στη γεννήτρα της, εναποθέτει ευλαβικά τα «παιδακίσια της όνειρα» κι εμείς τη βλέπουμε να παίζει κρυφτό, να σκαλίζει στις πέτρες του Τείχους της Φθίας και να ζωγραφίζει καρδιές, αγνοώντας το κάλεσμα του φθοροποιού χρόνου. Αυτή η αγάπη για την πατρίδα είναι σύσσωμη σε όλο το έργο της, την αλαφρύνει και τη γεμίζει νοσταλγία.
Η συλλογή χωρίζεται σε 5 ενότητες. Από την τιτλολογία κατανοούμε τον υπαρξιακό και βαθιά ανθρωπιστικό της χαρακτήρα, ένα χαρακτήρα που εδράζεται στην επαφή με τη φύση απ΄ όπου και αντλεί όλο το αίσθημα της ολοκλήρωσης. “Φύλλα κι εμείς οι άνθρωποι”, γράφει, “χινοπωριάτικα φύλλα”. Η ποιήτρια διαλέγεται με τη φύση μέσω του ελληνικού τοπίου. Δροσίζεται μέσα στην αρμύρα και είναι πάντα έτοιμη για ένα καινούργιο πέταγμα μέσα στον άνεμο του πνεύματος. Στα αρχαιόθεμα ποιήματά της (Δίας και Αιόλου έρις) η ομηρική επιρροή είναι διάχυτη, ενώ η κάθαρση είναι το πρωταγωνιστικό στοιχείο. Η ηθική ακεραιότητα, η αθανασία της ψυχής έχει τον πρωτεύοντα λόγο (“Πήραν Όσσα και Όλυμπος τες ομιλίες των Θεών και στις κοιλάδες των Τεμπών τις έριξαν, ο Πηνειός να τις καθαίρει”).
Η Θάλασσα, «η Αγία Τράπεζα κεκκαθαρμένης μνήμης» έχει για την ποιήτρια την εικόνα της γοητευτικής αμαρτίας, της σαγήνης και της θελκτικής γυναικείας υπαρξης που γυρεύει λύτρωση. Το χρώμα της θάλασσας, ο βυθός της και τα έμβια στοιχεία της λειτουργούν έντονα ως έμμονη εικόνα ή μετωνυμικά, όπως η αλμύρα, τα φύκια, τα γλαροπούλια (“Γλαροπούλια έκρωξαν, σεργιάνισαν ονειροκύματα, αντάμα λικνίστηκαν φύκια κι αλμύρα”). Η Φυκόεσσα “γερμένη αναμετρούσε της βροχής το ράπισμα στη θάλασσα και την μέσα της καταιγίδα”, μπορεί να μεταμορφωθεί σε κόρη του Νηρέα, Αμφιτρύτη, σε Ηώ, σε Σελάνα. Μέσα από αυτές τις αλλεπάληλες μεταμορφώσεις η Φυκόεσσα είναι πάντα εναρμονισμένη ως alter ego, με τα όνειρα και τις πεθυμιές της ποιήτριας, χωρείς ωστόσο να παρεκκλίνει της δικής της ηθικής ιδιοσυγκρασίας, χωρίς να ξεπερνά τα όρια της διαφάνειάς της. Η προσωποποίηση της θάλασσας, ως alter ego για την ίδια την ποιήτρια, βρίσκει αντίκρισμα στο στίχο: «Τα πρόσωπά της τα εναλλασσόμενα, τα πολυπληθή, τα ομιχλώδη, τα διάφανα, είναι «Εγώ».» Αυτή η διαφάνεια στην ποίησή της είναι ένα είδος διαπερατότητας. Ως προς αυτό φαίνεται η ελυτική επιρροή της, χωρίς όμως να χάνει στιγμή την μοναδικότητα στην υφολογική της δομή.
Μέσα από τη μοναξιά αναδύεται η μελαγχολική ατμόσφαιρα. Με υποβλητική διάθεση η ποιήτρια προσδίδει υπερρεαλισμό στο πραγματικό στοιχείο: “Ερέτης μνήμης γίνηκε σήμερα τούτο το βροχολόι, το απρόσμενο. /Πραγμάτεια στιγμών φόρτωσε στο πλεούμενο το αραχνιασμένο /και κίνησε./ Ατίμονο, ανίστιο, με κόντρα τον καιρό/το άγνωρο το όνειρο κυνηγώντας.”
Ο έρωτας στην ποίηση της είναι πολυπρόσωπος, άλλοτε όμορφος ως Απόλλων, άλλοτε αγέρωχος ως Ζευς κι άλλοτε ψυχής Κονκισταδόρος που αλιεύει φερέλπιδες ψυχές.
Η γλώσσα έχει ιδιόμορφη χρεία καθώς αρέσκεται η ποιήτρια στην νεογλώσσα (ονειροκύματα, νεροσυρμοί, ορθόκορμος, λευκοντυσιά, φυλλουρίζουν, ονειροθάλασσα) και ενίοτε στην αστική δημοτική με κατεύθυνση προς τον πόλο της δημοτικής με πλήθος ιδιολέκτων. Οι αντιθέσεις των λέξεων που εδράζονται κυρίως στους τίτλους των ποιημάτων διεγείρουν την περιέργεια του αναγνώστη, όπως είναι: Yδάτινο Νάμα, Ζωοδότες Ακίζοντες, Αδιεξόδου Διέξοδος, Ακούσια Άγνοια, Συμπαντική Μοναξιά. Οι αντιθέσεις αυτές στήνουν παιχνίδι με τη μουσικότητα, καθώς δημιουργούν πολλές φορές παρήχηση παραπέμποντάς μας στις αντιθέσεις στις οποίες υποκύπτει πολλές φορές η Κική Δημουλά: «Εν μέσω Λογισμών και Παραλογισμών».
Η ποιήτρια συνδυάζει το αρχαιόθεμο με το βιωματικό υλικό προσθέτοντας μυθοπλαστικά στοιχεία στην λειτουργικότητα των ποιημάτων της, εκφράζοντας σκέψεις, συναισθήματα και τις αναμνήσεις μιας ζωής. Το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα προσφιλές καθώς αγγίζει την ποθητή ωραιότητα χωρίς τον σχοινοτενή εγκεφαλισμό ενός ποιήματος. Γράφει: «Δέξου την αγκάλη μου, την πεπλανημένη, Θεά της Πλειάδας!/ Άνοιξε τον επτάστερο ελεήμονα κύκλο σου!»
Στη γραφή της αυτόματα μου έρχεται στο νου ο Οιδίπους όταν αντιμετώπισε τη Σφίγγα κι εκείνη του έθεσε το αίνιγμα. Η απάντηση του ήταν ο άνθρωπος. Ανθρωποκεντρική και βαθιά οικουμενική η γραφή της, μεταπηδά από το λυρικό στο υπαρξιακό. Από το τρυφερό στο στοχαστικό με μια ροή λόγου αέναη πλήρους φυσικότητας και μουσικότητας. Εικονοπλασία και ακουστικότητα, παρηχήσεις και παρομοιώσεις, μεταφορές και αντιθέσεις δημιουργούν ένα αμάγαλμα πολυδιάστατο με διαφορετικές όψεις αλλά μια ουσία, την διαφάνεια της ποιήτριας:
“Ένας κόσμος ονείρου με χρώματα και μελωδίες, παιγνιδίσματα και ονειρισμούς» καταδύσεις και αναδύσεις της ψυχής που οδηγούν στη Λύτρωση. Γιατί η ποίηση για την Αρετή Γουργιώτη είναι η μητρική μουσική μέσα στην οποία γλυκονανουρίζεται. Είναι λύτρωση!”
Η αγάπη μας λέει η ποιήτρια στο Ου τόπος με λυγμό και υπέροχη παρομοίωση “τέλεψεν σε μιας κλεψύδρας κοίλωμα..” .”Αχ αυτή η αγάπη σε πόσα «σ΄ αγαπώ» να πει «αντίο;” διερωτάται ακόμα κι αν αυτή η αγάπη ορκιστεί στην αιωνιότητα “που στην αιωνιότητα θάρρεψε”.
Στην Έκκληση και στον Έρως Λυσιμελής θα δούμε διαυγώς την τραγικότητά του έρωτα: “Mετάγγισες το αίμα το κοχλάζον στις φλέβες μου και παραδόθηκα ενεός!” γράφει, μεταφέροντας την λεπτή ειρωνεία της αριστοφανικής ρίζας της λέξης «ενεός» για να δηλώσει το αγιάτρευτο του προδοτικού έρωτα.
Όμοια και στο Κύκνειο Άσμα της μια τσεχωφική πινελιά διατρέχει το κείμενο σμιλεμένη με την Ομηρική εννοιολογική ηθική, του μελαγχολικού ποιήματος, ωδή στον έρωτα και στο θάνατο:
“Νεράιδες απέλπιδες, που το πέπλο τους άρπαξαν./Οιμωγη Ψυχών, που το κύκνειον άσμα τραγουδά.”
Στο ποίημα Προσμονή η επαναλαμβανόμενη λέξη “αυτή μας είδε/αυτή ξέρει/αυτή θυμάται” δηλώνει την ανάγκη να αγκιστρωθεί από την ελπίδα. Έκφραση ερωτικής περιπάθειας αλλά και υπαρξιακής αγωνίας εκφέρεται με απογύμνωση και εφηβική αιδημοσύνη. Δεν επαιτεί, μα ούτε και απαιτεί. Το άλλο πρόσωπο καθορίζει συμπεριφορές και υπαγορεύει τις υπόγειες διεργασίες του νου. Γράφει: “Στοχάσου τις πανσέληνες της αγάπης μας στιγμές κι απίθωσε τη ματιά σου στην φεγγαρόστρατα./Εκεί θα σε προσμένω.”
Η ευτυχία είναι μυριόχρωμη πεταλούδα που σαν φυλακιστεί θα εκπνεύσει στο πρώτο πέταγμα ποθώντας την ελευθερία! Η αγάπη ως πεταλούδα, ως γλάρος, ως άνεμος παραπέμπει σε ένα νοητό σκηνικό, σε μια δυνητική σκηνική σκευή. Η παρουσία των φυσικών στοιχείων (γλαροπούλια, θάλασσα, ανεμώνες, κοχύλια) δεν αποτελούν μόνο επίταση μιας ποιητικής εικόνας κι ενός μεταφυσικού νοήματος αλλά παραπέμπουν ταυτόχρονα σε ένα ανάλογο σκηνικό περιβάλλον όπου η θάλασσα και οι γλάροι «παρουσιάζονται» ως θεατές. Αυτές οι λέξεις κλειδιά μπορούν να ιδωθούν ως κειμενικές και σκηνικές οντότητες που ζωντανεύουν το ποίημα. Άλλο σύμβολο ερωτικό στην ποίηση της είναι το φεγγάρι που αιμάτινο και σαγηνευτικό και άλλοτε θλιμμένο αντικατοπτρίζει τα ερωτικά πάθη.
Στις Ιαχές η ψυχή ακροζυγιάζεται με τον χρόνο. Ερημιά και αδιέξοδο την κατατρέχει όμως δραπετεύει μέσα από τις θύμησες και τα όνειρα, αναπτερωμένη από την επιλογή του παρόντος. “Αρχέγονη στιγμή το τώρα” γραφεί επιζητώντας λύτρωση από το χθες. Η ποιήτρια βρίσκει ίαμα μέσα από το φως και την ελπίδα με «παραθύρια ανοιχτά στη θάλασσα», όπως μας λέει. Η Φυκόεσσα Αρετή Γουργιώτου στρατηλατεί τον Άνεμο και κοιτά τον ήλιο. Καλεί τα γλαροπούλια να αρχινίσουν το τραγούδι τους. Οι γλάροι είναι θαλασσινοί άγγελοι που στ΄ ακροφτέρουγά τους σηκώνουν την πίκρα του ανθρώπου.
Συμπερασματικά, μέσα από τη δυναμική των λέξεων στην συλλογή της Αρετής Γουργιώτου Έσω Ιριδισμοί μια σπονδύλωση πιο ισχυρή καθώς οι σιωπές εναλλάσσονται από αιφνίδιες εντάσεις, οι απουσίες από συναπαντήματα, οι ιαχές από τις αγάπες. Ήρεμα λεκτικά σχήματα εμψυχώνονται από αιφνίδιες εντάσεις. Δεν είναι όμως μόνο η δυναμική το προβάδισμα στο έργο της αλλά και η γήινη προοπτική της, ο αισθησιασμός που υποβόσκει πίσω απ τη γλυκιά μελαγχολία. Η ποίησή της, με όλα τα στοιχεία ενός μεταφυσικού ρεαλισμού, ισορροπεί ανάμεσα στη θωπευτική λειτουργία των λέξεων και το νοηματικό δυναμισμό τους. Η γνώση παντρεύεται το συναίσθημα, το συναίσθημα μετουσιώνεται σε ποιητική ιδέα και εδραιώνεται σε εμάς η πεποίθηση ότι γράφοντας ποίηση η Αρετή Γουργιώτου μας κάνει συμμέτοχους αθανασίας.
Tο ειρηνικό κάλεσμα “μέσα από τα όνειρα των παιδιών την προσμένει”. Κι εμείς με αγάπη περισσή, μαγεμένοι από την αυθεντικότητα της γραφής της προσμένουμε με χαρά την επόμενη συλλογή της να μας καταπλήξει όπως κι αυτή.
