Ιστορική αναδρομή
Ο τροχιόδρομος της Αθήνας ήταν ένα μεταφορικό μέσο σταθερής τροχιάς στην πρωτεύουσα. Πρωτοεμφανίστηκε στην πόλη το 1882 με τη μορφή ιππήλατων οχημάτων. Το 1908 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά οχήματα. Το δίκτυο των τραμ έφθασε σταδιακά τις 21 γραμμές. Η λειτουργία του έπαψε το 1960, όταν τα τραμ αντικατεστάθησαν από τρόλεϊ και λεωφορεία.
Η πρώτη εμφάνιση
Τα πρώτα τραμ στην Αθήνα έκαναν την εμφάνισή τους το 1882. Δεν ήταν ελληνικών συμφερόντων, αλλά βελγικών. Ήταν η Εταιρεία Τροχιοδρόμων Αθηνών – Πειραιώς – Περιχώρων (E.T.A.Π.Π). Η πρώτη γραμμή που δημιουργήθηκε ένωνε το κέντρο της πρωτεύουσας με τα Πατήσια, τους Αμπελόκηπους και την Κολοκυνθού. Οι περιοχές αυτές είχαν επιλεγεί εξαιτίας του αυξημένου αριθμού εργαζόμενων κατοίκων και λόγω του ότι ήταν πυκνοκατοικημένες.
Ο στόλος των τραμ αποτελείτο από 16 οχήματα, που τα έσερναν 800 άλογα. Η χωρητικότητα του βαγονέτου ήταν για 16 καθήμενα άτομα το χειμώνα, 20 το καλοκαίρι και 14 όρθιους. Είχαν χρώμα μπεζ.
Το 1887, η γραμμή Ακαδημία-Νέο Φάληρο-Παλαιό Φάληρο έγινε ατμοκίνητη. Εξαιτίας της χαμηλής, στις ανηφόρες, ταχύτητας του ατμού που χρησιμοποιούσε η γραμμή αυτή, ονομάστηκε από τους επιβάτες κωλοσούρτης.
Η εξέλιξη
Τον Οκτώβριο του 1908, κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτροκίνητα τραμ. Το 1910 παρελήφθησαν 257 τραμ, 150 κινητήρια και 107 ρυμουλκούμενα.
Η αγγλική εταιρεία Power Finance and Traction, το 1925, εξαγόρασε την Εταιρεία Τροχιοδρόμων με αντάλλαγμα τον εξηλεκτρισμό της Αθήνας. Στη συνέχεια, δημιούργησε δύο εταιρείες: την Ηλεκτρική Εταιρεία Μεταφορών και τους Ελληνικούς Ηλεκτρικούς Σιδηρόδρομους.
Εκείνη την περίοδο άρχισαν να ισχύουν συμβατικές δεσμεύσεις ανάμεσα στην Ηλεκτρική Εταιρεία Μεταφορών και τους ιδιώτες των ΚΤΕΛ. Τα λεωφορεία, με διαδρομή παράλληλη με αυτή των των τραμ, δεν μπορούσαν να αποβιβάζουν κατά μήκος των γραμμών και τα δρομολόγιά τους ήταν περιορισμένα.
Το 1939 πωλήθηκαν αρκετά βελγικά βαγόνια και όσα παρέμειναν βάφτηκαν σκούρα πράσινα. Το 1940 παρελήφθησαν 60 τραμ, κατασκευασμένα από την ιταλική εταιρεία ΟΜ/CGE/Breda. Ο σχεδιασμός τους ήταν πρωτοποριακός για την εποχή, διαθέτοντας τρομερή αεροδυναμική.
Ο πόλεμος
Αυτά τα οχήματα βγήκαν στους δρόμους, κυρίως, για να βοηθήσουν στην επιστράτευση. Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος είχε ξεκινήσει. Μεταφέρονταν δεκάδες στρατεύσιμοι χωρίς πληρωμή αντιτίμου. Την περίοδο της κατοχής υπολειτουργούσαν και δεκάδες από αυτά καταστράφηκαν από τους Γερμανούς.
Η επόμενη μέρα
Με το τέλος του πολέμου, πολλές γραμμές καταργήθηκαν. Το 1953, ο υπουργός Δημοσίων Έργων Κωνσταντίνος Καραμανλής ξήλωσε τις γραμμές των τραμ στην Ομόνοια. Στα οικοδομικά τετράγωνα γύρω από την διασταύρωση της οδού Αιόλου με την οδό Σταδίου στα επονομαζόμενα Χαυτεία. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να καταργηθούν άμεσα και οι γραμμές προς Κυψέλη, Παγκράτι και Αμπελόκηπους.
Το τέλος του παλαιού τραμ ήρθε τον Οκτώβριο του 1960, με την οριστική κατάργησή του. Οι περισσότερες γραμμές αντικαταστάθηκαν με τρόλεϊ, ενώ οι γραμμές των τροχιοδρόμων αφαιρέθηκαν από το οδόστρωμα είτε καλύφθηκαν με στρώματα ασφάλτου.
Η γραμμή του Περάματος παρέμεινε μέχρι το 1977. Τον Απρίλιο του 1977 την Μεγάλη Δευτέρα, το τραμ, ξεκινώντας από το Πέραμα με πορεία προς τον Πειραιά, έκανε το τελευταίο του δρομολόγιο. Στολισμένο με λουλούδια και πανό, φτάνει στην πλατεία Λουδοβίκου, έξω από το σταθμό του Ηλεκτρικού. Εκεί ακούστηκε τελευταία φορά ο ήχος από το καμπανάκι του τραμ πριν οδηγηθεί στο αμαξοστάσιο.
Σήμερα
Σοβαρή πρόθεση επαναφοράς των τραμ και προετοιμασίας νέων γραμμών εκδηλώθηκε επί υπουργίας – και αργότερα δημαρχίας του Αντώνη Τρίτση. Το δίκτυο που δημιουργήθηκε λειτούργησε από θυγατρική εταιρεία της Αττικό Μετρό, την Τραμ Α.Ε.. Από το 2011, τη λειτουργία του έχει αναλάβει η εταιρεία ΣΤΑ.ΣY. ΑΕ.
Το 2001, η κοινοπραξία ΤΕΡΝΑ Α.Ε.-Impregilo αναλαμβάνει την κατασκευή δύο γραμμών, Ζάππειο – Φάληρο και Φάληρο – Γλυφάδα. Κατά την κατασκευή των γραμμών είχε προγραμματιστεί η αφετηρία να βρίσκεται στο Ζάππειο. Ο σχεδιασμός μεταβλήθηκε λόγω της διέλευσης από την Πύλη Αδριανού, που θεωρήθηκε αρχαιολογικός χώρος, τόπος από τον οποίο διερχόταν το τραμ πριν το 1960. Λόγω της υπόγειας ύπαρξης αρχαίων, η αφετηρία μεταφέρθηκε από το Ζάππειο, προσωρινά στα Ρωμαϊκά Λουτρά Ζαππείου και στη συνεχεία στο Σύνταγμα.
Στις 19 Ιουλίου του 2004, εν όψει των Ολυμπιακών αγώνων, τέθηκε σε λειτουργία το πλήρες εκσυγχρονισμένο τραμ στην Πρωτεύουσα. Σαράντα τέσσερα χρόνια μετά επανήλθε στην καθημερινότητα των Αθηναίων.
Τραμ και Τέχνη
Δεν θα μπορούσε, σαφώς, ένα τόσο λαοφιλές και αγαπητό μέσο μαζικής μεταφοράς να μην αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους δημιουργούς.
Χρησιμοποιήθηκε σε κινηματογραφικές ταινίες της εποχής, φωτογραφήθηκε αρκετά, έγινε καμβάς για ζωγραφική του δρόμου (γκράφιτι) , γράφηκαν ποιήματα για αυτό και φυσικά τραγουδήθηκε.
«Τραμ και Ακρόπολις»
le soleil me brûle et me rend lumineux
μεσ’ στη μονότονη βροχή
τις λάσπες
την τεφρήν ατμόσφαιρα
τα τραμ περνούνε
και μέσ’ από την έρημη αγορά
—που νέκρωσε η βροχή—
πηγαίνουν προς
τα
τέρματα…Νίκος Εγγονόπουλος
Advertising
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Η ιστορία του αθηναϊκού τραμ. Ανακτήθηκε από από https://www.sansimera.gr/articles/111
Τραμ Αθήνας. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CE%B1%CE%BC_%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82
Η ιστορία του αθηναϊκού τραμ. Ανακτήθηκε από https://www.zougla.gr/politismos/article/i-istoria-tou-a8inaikou-tram-1754837
Νίκος Εγγονόπουλος. Ανακτήθηκε από http://ebooks.edu.gr
