Η μοναξιά είναι φόβος. Είναι ένα μεγάλο κενό στη ψυχή. Είναι πόνος, θλίψη, απομόνωση, απόγνωση. Η μοναξιά μπορεί να παρομοιαστεί σαν μια μεγάλη κλειστή πόρτα που όλοι κουβαλάμε μέσα μας και φοβόμαστε να την ανοίξουμε. Κάποιοι δειλιάζουν ακόμα και να την κοιτάξουν. Σαν από ένα μόνο βλέμμα να έχει τη δύναμη να τους καταπιεί. Το σκοτάδι είναι μεγάλο και εμείς τόσο μικροί μπροστά σε αυτό. Δεν είναι ίσως τυχαίο που η πιο σκληρή ποινή στις μέρες μας είναι ο εγκλεισμός σε κελί απομόνωσης και για πολλούς οδηγεί σε επώδυνο θάνατο.
Η μοναξιά δεν είναι κάτι που κανείς το βρίσκει στη ζωή του, είναι μια κατάσταση που επιλέγει και δημιουργεί. Μοναξιά δε σημαίνει απαραίτητα ησυχία. Είναι μία αίσθηση υποκειμενική και δε σχετίζεται με την παρουσία ή την απουσία κάποιου στον χώρο. Κατά το Blasise Pascal «όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας πηγάζουν από την ανικανότητα του ανθρώπου να καθίσει ήσυχα σε ένα δωμάτιο μόνος του».
Μοναξιά: ανικανότητα ή επιλογή;
Για άλλους ανθρώπους η μοναξιά είναι όντως ανικανότητα. Στη φιγούρα της τρέμουν. Στην παρουσία της τα χάνουν. Γι’ αυτούς ο χρόνος που περνάνε μόνοι τους μοιάζει ατελείωτος και αβάσταχτος. Η δύναμη της σκέψης τους μοιάζει να τους ταράζει. Έτσι βρίσκουν τρόπους ώστε να δραπετεύουν από αυτή. Το αίσθημα της ανασφάλειας και της ανικανότητας να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής, τους κάνει να νιώθουν ανήμπορους. Στην ιδέα πως δεν είναι αγαπητοί και αρεστοί νιώθουν σα να μην έχουν λόγο ύπαρξης. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται τους άλλους για να ακουμπήσουν και να επιβιώσουν. Μόνοι είναι σα να μην έχουν υπόσταση. Σαν να μην έχουν τη δύναμη να σταθούν.
Αυτός ο φόβος σχετίζεται με τη χαμηλή αυτοπεποίθηση που έχουν γι’ αυτό και αναζητούν να επιβιώσουν μέσα από την αποδοχή των άλλων. Η μοναξιά γι’ αυτούς είναι σαν ένα είδος εγκατάλειψης που τους δημιουργεί πανικό. Κατά συνέπεια, αυτός ο φόβος τους κρατά καθηλωμένους σε καταστάσεις που δεν τους ικανοποιούν με στόχο να αποφύγουν κάτι. Τι πραγματικά είναι αυτό; Τι κρύβει η μοναξιά που είναι τόσο τρομαχτικό; Είναι η ανάληψη ευθύνη ή η επαφή με τον ίδιο τους τον εαυτό;
Άλλοι πάλι ζούνε μαζί με άλλους αλλά επιλέγουν να ΄ναι μονοί. Δεν επικοινωνούν, δεν εκφράζονται. Οι αληθινές τους ανάγκες είναι καλά θαμμένες ακόμα και από αυτούς τους ίδιους. Γι’ αυτούς η μοναξιά είναι επιλογή που τους κρατά αμίλητους και αποσυρμένους από τους γύρω αλλά και από τον ίδιο τους τον εαυτό. Σιωπή, απόσταση, ψυχρότητα. Ο εσωτερικός τους εαυτός είναι καλά κλειδωμένος και απομονωμένος και από αυτούς τους ίδιους. Η μοναξιά τους προσφέρει ένα κενό και μια έλλειψη ικανοποίησης. Το δεύτερο γι’ αυτά τα άτομα είναι γνώριμο καθώς και το πρώτο πολύ πιο ασφαλές από τη ζωή εκεί έξω. Είναι ευαίσθητοι αλλά και πληγωμένοι. Σαν μικροί σκαντζόχοιροι που τρέμουν και για να προστατευτούν κρύβονται πίσω από τα μυτερά τους αγκάθια. Η μοναξιά γι’ αυτούς είναι ένα είδος αποστασιοποίησης απ’ οτιδήποτε τους έχει πληγώσει. Δεν τη φοβούνται. Είναι η μόνη στιγμή που αφήνονται και νιώθουν ασφαλείς.
Μοναξιά και παιδική ηλικία
Όταν νιώθουμε μόνοι ανάμεσα σε πολλούς ή όταν επιζητούμε τη μοναξιά για να νιώσουμε ασφαλείς, η αιτία βρίσκεται στο παρελθόν. Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να νιώθουν την αγάπη και την αποδοχή και των δύο γονιών. Να τους εκφράζουν με λέξεις αλλά και με πράξεις όσα νιώθουν και πιστεύουν για εκείνα. Η γονεϊκή απόρριψη που μπορεί κάποια παιδιά να βίωσαν καθώς και η έλλειψη αγάπης και στήριξης τους οδήγησε σε αρνητικές αναπαραστάσεις και πρότυπα του εαυτού τους αλλά και του κόσμου γύρω. Συναισθήματα αγάπης και αποδοχής τα οποία που δεν έλαβαν, έγιναν πυξίδα για τη μετέπειτα ζωή τους. Το σκοτάδι της μοναξιάς τους θυμίζει με τρόμο τα παιδικά τους χρόνια και την απόρριψη που μπορεί να βίωσαν.
Εν αντιθέσει, η αποδοχή, η στοργή, η σύνδεση και η αγάπη τους λυτρώνει, επουλώνοντας παροδικά τις πληγές τους. Νιώθουν πως γιατρεύονται αλλά είναι μια ψευδαίσθηση. Δεν έχουν μάθει να αγαπούν τον εαυτό τους γι’ αυτό και χρειάζονται τους άλλους για να σταθούν και να υπάρξουν. Το κακό είναι πως αυτά τα παιδιά δεν είχαν πάντα γονείς που δεν τα αγαπούσαν αλλά μπορεί να είχαν γονείς που δεν είχαν το σωστό τρόπο να δείξουν την αγάπη τους σ’ εκείνα.
Στον αντίποδα βρίσκονται παιδιά που ο έξω κόσμος ήταν τραυματικός. Παιδιά που βίωσαν συναισθηματική ή σωματική κακοποίηση ή ακόμα και εγκατάλειψη κρύφτηκαν στο σκοτάδι του εαυτού τους για να σωθούν. Μπορεί να ήταν μόνα εκεί μέσα αλλά ήταν ασφαλή. Ο έξω κόσμος έμοιαζε πιο επικίνδυνος από την ησυχία που βρήκαν στον εγκλεισμό τους. Η σύνδεση γι’ αυτά σημαίνει πόνος ενώ η απομόνωση ασφάλεια. Η μοναξιά έγινε τρόπος προστασίας και μηχανισμός άμυνας. Κάλυψαν τα συναισθήματά τους πίσω από μάσκες αδιαφορίας. Κοιτούν αλλά δε θέλουν να δουν, ακούν αλλά προτιμούν να μη συνδεθούν. Δημιούργησαν τη μοναξιά και έμαθαν να ζουν σε αυτή για να επιβιώσουν. Έμαθαν να μη συνδέονται όχι μόνο με τους άλλους αλλά και με τους ίδιους τους τους εαυτούς. Αυτή η αποφυγή σύνδεσης γίνεται απομόνωση. Το τοίχος που έχουν κλειστεί για να προστατευτούν τους έχει αποκόψει όχι μόνο από πιθανά τραύματα αλλά και από την ίδια τη ζωή.
Είδη μοναξιάς
Ο Yalom έχει μιλήσει για δύο είδη μοναξιάς: τη διαπροσωπική απομόνωση και την υπαρξιακή μοναξιά. Η διαπροσωπική μοναξιά είναι ο πόνος του να είσαι απομονωμένος από τους άλλους ανθρώπους. Αυτή η μοναξιά συνδέεται με έναν φόβο για στενή επαφή και απόρριψη καθώς και με μία μόνιμη πεποίθηση ανικανότητας και ντροπής. Αυτού του είδους η μοναξιά σχετίζεται με τα προσωπικά θέματα που έχει ο καθένας. Η αδυναμία του ατόμου να διαχειριστεί τις προσωπικές του ανάγκες αλλά και φόβους τον φέρνει αντιμέτωπο με την αντανάκλαση αυτών στους άλλους. Κατά συνέπεια, το άτομο δυσκολεύεται να συνάψει υγιείς σχέσεις και παραμένει μόνο του. Προκειμένου να δημιουργήσει θετικές σχέσεις με τους άλλους θα πρέπει πρώτα να καταφέρει να φτάσει σε μια εσωτερική ισορροπία με τον εαυτό του.
Αντίθετα, η υπαρξιακή μοναξιά αναφέρεται στην αναπόφευκτη απόσταση που χωρίζει το άτομο από τον κόσμο. Σε αυτό το αγεφύρωτο χάσμα. Είναι η βαθύτερη συνειδητοποίηση ότι μόνοι μας γεννηθήκαμε και θα πεθάνουμε μόνοι. Αυτού του είδους η μοναξιά είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη φυσική απομάκρυνση από τους άλλους. Είναι το γεγονός ότι ο άνθρωπος βρίσκεται πεταμένος και μόνος μέσα στην ύπαρξη του. Σ’ έναν κόσμο που γνωρίζει μόνο ο ίδιος, και μόνος του θα πρέπει να μάθει να ζει σε αυτό. Μέσα από τη συνειδητοποίηση της μοναδικότητας του κάθε ατόμου, το άτομο αναγκάζεται να αποδεχτεί πως θα είναι για πάντα μόνο. Αυτή η σκέψη μπορεί ή να τον απελευθερώσει ή να τον εγκλωβίσει. Δεν είναι εύκολο να αποδεχτεί κανείς πως υπάρχει μόνος του σ’ έναν κόσμο μαζί με τους άλλους.
Το δίδαγμα της μοναξιάς
H μοναξιά υπάρχει παντού. Είναι ένα συναίσθημα άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή. Η ύπαρξη μας σχετίζεται με το θάνατο, η αγάπη με την απώλεια, η ελευθερία με το φόβο, η σύνδεση με τον αποχωρισμό. Η μοναξιά είναι γύρω μας δε μπορούμε να την αποφεύγουμε αλλά ούτε και να κλεινόμαστε μέσα σε αυτή. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο χάνουμε την αξία της ζωής. Η σιωπή της μοναξιάς έχει να μας διδάξει ένα μεγάλο μάθημα. Για να καταφέρει κάποιος να βγει από αυτή και να σχετιστεί με κάποιον άλλο πρέπει πρώτα να μάθει να σχετίζεται με τον ίδιο του τον εαυτό. Αν δε μπορέσει να στραφεί με αγάπη στο μοναχικό του είναι δε θα μπορέσει να στραφεί και να δημιουργήσει ουσιαστική σχέση με κανέναν άλλο σε αυτόν τον κόσμο.
Η μοναξιά είναι η ελευθερία να τα βρούμε με τον εαυτό μας. Γι’ αυτό και ο φόβος της μοναξιάς μεταφράζεται και ως φόβος εαυτού. Άρα μένουμε μόνοι ή προσκολλάμε σε άλλους γιατί στην ουσία μάθαμε να φοβόμαστε εμάς. Όταν ο ίδιος μας ο εαυτός μοιάζει άγνωστος και ξένος μάθαμε να τον αποφεύγουμε. Ο φόβος είναι όμως επιλογή. Και η επιλογή δεν είναι ποτέ μονόδρομος. Η μοναξιά μπορεί να θεωρηθεί ως το σχολείο της αυτογνωσίας. Ένας χώρος δημιουργίας και έκφρασης του εαυτού μας. Η επαφή με τον ίδιο μας εαυτό μπορεί να δώσει φως στο σκοτάδι της μοναξιάς μας. Μπορεί να μας κάνει ευτυχισμένους και ελεύθερους να ορίσουμε τι έχει αξία και νόημα για εμάς. Η ευθύνη της ελευθερίας μπορεί να μας τρομάζει αλλά η επαφή με τον ίδιο μας το εαυτό μπορεί να μας ελευθερώσει.
Γνωρίζοντας τον κόσμο, ξέρεις πολλά- γνωρίζοντας τον εαυτό σου τα έμαθες όλα.
Πηγές:
Μαυρόπουλος, Χ. (2018) Ίρβιν Γιάλομ – Η υπαρξιακή απομόνωση. Ανακτήθηκε από https://www.o-klooun.com/psychology/yparxiaki-apomonosi (τελευταία πρόσβαση 03.06.2020)
Μπάρδα, Ε. (2015). Μοναξιά: Επιλογή ή «τιμωρία»; – Πότε κρύβει κινδύνους; Ανακτήθηκε από https://www.protothema.gr/group-therapy/article/533221/monaxia-epilogi-i-timoria-pote-kruvei-kindunous/ (τελευταία πρόσβαση 03.06.2020)
Mωυσίδου, Ξ. (2017). Τη μοναξιά σου να την αγαπάς. Ανακτήθηκε από https://enfo.gr/ar6913 (τελευταία πρόσβαση 03.06.2020)
Ξηντάρας, Γ. (2018). Μοναξιά: πού οφείλεται και πώς σπάνε τα δεσμά της; Ανακτήθηκε από http://www.pathfinder.gr/stories/4695004/monaxia-poy-ofeiletai-kai-pos-spane-ta-desma-ths/ (τελευταία πρόσβαση 03.06.2020)
