Ένα ακόμη εναπομένον έθιμο στο νησί της Λευκάδας είναι το γνωστό στο νησί έθιμο του «βαπτίσματος» των πορτοκαλιών ανήμερα της εορτής των Θεοφανείων. Παράλληλα με την ρίψη του Τιμίου Σταυρού στα Αγιασμένα Ύδατα, οι Λευκαδίτες βουτούν τρεις φορές ένα μάτσο πορτοκαλιών.
Τα Θεοφάνεια στη Λευκάδα
Την ημέρα εκείνη, τελείται η δοξολογία στον Μητροπολιτικό ναό και στη συνέχεια πραγματοποιείται ο Αγιασμός των Υδάτων. Ο Μητροπολίτης πραγματοποιεί την ρίψη του Τιμίου Σταυρού στο λιμάνι της Λευκάδας και ένας αριθμός εθελοντών βουτάει στη θάλασσα να πιάσει τον Σταυρό. Μάλιστα, σε παλαιότερες εποχές που επικρατούσαν συνθήκες ακραίας φτώχειας, ο εθελοντής που θα έπιανε τον Σταυρό, διεκδικούσε χρηματική ανταμοιβή. Μια καθιερωμένη και πλέον τελετή «ρουτίνας» που δεν διαφέρει ιδιαίτερα από αυτές που πραγματοποιούνται στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Αυτό που κάνει την διαφορά από τις άλλες περιοχές και που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι παράλληλα με την ρίψη του Τιμίου Σταυρού, οι παρευρισκόμενοι βουτούν στη θάλασσα τρεις φορές ένα μάτσο πορτοκάλια, που προμηθεύονται συνήθως αμέσως πριν. Πρόκειται για πορτοκάλια δεμένα με σπάγγο από τα κοτσάνια τους ή από το κλαδί τους. Πολλές φορές τα έχουν τυλιγμένα με δίχτυ για να μην αποκοπούν και χαθούν στη θάλασσα.
Αυτά τα πορτοκάλια η κάθε οικογένεια τα έβαζε στα εικονίσματα του σπιτιού και τα ανανέωνε τον επόμενο χρόνο. Υποστηρίζεται ότι τα πορτοκάλια αυτά δεν σαπίζουν καθώς θεωρούνται αγιασμένα. Κάποιοι τα έτρωγαν και έκαιγαν τις φλούδες τους για να μην τις πετάξουν στα σκουπίδια. Κάποιοι άλλοι πετούσαν τα παλιά τους πορτοκάλια στα Αγιασμένα Ύδατα του λιμανιού της Λευκάδας. Μάλιστα, πολλοί Λευκαδίτες ψαράδες έριχναν τα πορτοκάλια αυτά στην θάλασσα όταν ήταν «αγριεμένη» προκειμένου να «μαλακώσει» και να ηρεμήσει η φουρτούνα.
Πού άλλου γινόταν χρήση πορτοκαλιών στη Λευκάδα
Το έθιμο με το «βάπτισμα» των πορτοκαλιών δεν είναι το μόνο έθιμο με πορτοκάλια στη Λευκάδα. Απλώς, είναι το μόνο που έχει επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας. Τα χρόνια πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, φαίνεται ότι υπήρχε μια σειρά εθίμων στο νησί που περιλάμβαναν πορτοκάλια. Οι Λευκαδίτες που κατοικούσαν στην πρωτεύουσα της Λευκάδας (οι λεγόμενοι «Μπουρανέλοι»), σε κάθε μεγάλη θρησκευτική εορτή του μήνα Δεκεμβρίου, έβγαιναν ξημερώματα και έκλεβαν πορτοκάλια από περιβόλια. Η κλοπή των πορτοκαλιών εκείνη την εποχή καθιερώθηκε ως έθιμο.
Πορτοκάλια υπήρχαν και στα γιορτινά οικογενειακά τραπέζια των Λευκαδιτών. Κάθε Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά, όπου οι Λευκαδίτες έβγαιναν για να τραγουδήσουν τα κάλαντα, ένα μέλος κάθε παρέας κρατούσε ένα πιατέλο του καφέ με ένα πορτοκάλι. Μάλιστα, εκείνη την εποχή, το πιατέλο με το πορτοκάλι θεωρούνταν ένας τρόπος αξιοπρεπούς επαιτείας που το εφάρμοζαν πολλοί φτωχοί του νησιού.
Από πότε υπάρχει το έθιμο των πορτοκαλιών και πώς προέκυψε
Φαίνεται ότι η πρώτη αναφορά στο έθιμο των βαπτισμένων πορτοκαλιών γίνεται από την Λευκαδίτικη εφημερίδα «Λόγος» το 1920. Όπως μπορεί να καταλάβει κάποιος διαβάζοντας το εν λόγω δημοσίευμα της εποχής, το έθιμο των βαπτισμένων πορτοκαλιών ήταν από τότε παλιό. Πολλές θεωρίες αποκλείουν να υπήρχε το έθιμο την εποχή της Τουρκοκρατίας, λόγω της ύπαρξης μουσουλμάνων πειρατών και πολλών άλλων συμβαλλόμενων παραγόντων. Υποστηρίζεται ότι το έθιμο υιοθετήθηκε λίγο αργότερα, όταν το νησί έπεσε στα χέρια των Βενετών. Τότε, άρχισαν να χτίζονται οι περισσότερες εκκλησίες, ο μητροπολίτης είχε την δυνατότητα να εγκατασταθεί εντός πόλης πλέον, καθώς δεν υπήρχαν πειρατές και άλλοι κίνδυνοι. Ο πληθυσμός της πόλης άρχισε να καθιερώνει πολιτισμικά, πολιτιστικά, εθιμικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά.
Φέτος ο εορτασμός των Θεοφανείων και ο Αγιασμός των Υδάτων θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του lockdown. Θα γίνει σε εσωτερικούς χώρους από τους ιερείς, χωρίς την παρουσία πιστών. Επομένως, το έθιμο του βαπτίσματος των πορτοκαλιών το ξεχνάμε για φέτος. Θα το ξανασυναντήσουμε όταν επανέλθουμε σταδιακά σε κανονικούς ρυθμούς. Και για να περιγράψουμε το «σταδιακά» με μια παροιμία που χρησιμοποιείται πολύ συχνά στη Λευκάδα: «η αρρώστια μπαίνει με το σακί και βγαίνει με το βελόνι».
Πηγές:
Πανταζής Κοντομίχης, Λαογραφικά Σύμμεικτα Λευκάδας (1995), Εκδόσεις Γρηγόρη.
«Τα πορτογάλια» Αναζητώντας τις ρίζες ενός ιδιαίτερου εθίμου της πόλης της Λευκάδας… Ανακτήθηκε από aromalefkadas.gr/τα-πορτογάλια-αναζητώντας-τις-ρίζε/ (Τελευταία επίσκεψη: 02/01/2021)
Θεοφάνεια και αγιασμός των υδάτων στην πόλη της Λευκάδας Ανακτήθηκε από: golefkas.gr/theofania-ke-agiasmos-ton-ydaton-stin-poli-tis-lefkadas-fotografies-kai-videos/ (Τελευταία επίσκεψη: 02/01/2021)
Οι φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο είναι από το αρχείο του Άγγελου Χόρτη.
