Σχολικός εκφοβισμός: Θυματοποίηση και επιπτώσεις (Μέρος Β)

Στο προηγούμενο άρθρο εστιάσαμε στην πλευρά των θυτών. Εδώ θα αναφερθούμε στη θυματοποίηση, τις γενικότερες επιπτώσεις του εκφοβισμού, την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, αλλά και τις παρεμβάσεις για τον περιορισμό του φαινομένου.

Η θυματοποίηση

Υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που συνδέονται με τη θυματοποίηση. Συχνά τα παιδιά-θύματα είναι σωματικά πιο αδύναμα από τους συνομηλίκους τους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα αγόρια. Μπορεί να είναι αναποτελεσματικά στις σχολικές δραστηριότητες (αθλήματα, παιχνίδια) και να κυριαρχούνται από σωματικό άγχος. Για παράδειγμα, φοβούνται ότι θα πονέσουν ή θα πληγωθούν (Φελούκα, 2010).

Τα παιδιά-θύματα τείνουν να είναι ευαίσθητα, ντροπαλά, πειθήνια και αποσυρμένα. Σπάνια θα επιτεθούν ή θα προκαλέσουν τους άλλους, ενώ βρίσκουν δυσκολία να επιβληθούν στην ομάδα. Μπορεί να είναι ανασφαλή, νευρικά και αγχώδη, με χαμηλή αυτοπεποίθηση. Τα παιδιά-θύματα συχνά συνάπτουν καλύτερες σχέσεις με ενηλίκους παρά με συνομηλίκους (Φελούκα, 2010).

Advertisements

Υπάρχουν σημάδια που μαρτυρούν ότι ένα παιδί ίσως έχει πέσει θύμα εκφοβισμού.

Τι οφείλουν να προσέχουν οι εκπαιδευτικοί:

1. Το παιδί γελοιοποιείται, χλευάζεται ή μετατρέπεται σε «παιχνίδι» άλλων παιδιών
2. Το παιδί δέχεται σωματική επίθεση ή απειλείται από τους συμμαθητές του
3. Προσωπικά αντικείμενα του παιδιού αφαιρούνται παρά τη θέλησή του
4. Το παιδί φέρει μώλωπες, γρατζουνιές ή σκισμένα ρούχα
5. Το παιδί προσπαθεί να μείνει κοντά στον δάσκαλο κατά τη διάρκεια του διαλείμματος
6. Το παιδί είναι αποκλεισμένο από τις ομαδικές δραστηριότητες
7. Το παιδί δείχνει ανήσυχο, καταθλιπτικό ή ξεσπάει σε κλάματα

Οι γονείς μπορούν εξίσου να παρατήσουν σημάδια σχολικού εκφοβισμού στα παιδιά τους. Είναι σημαντικό να μην παραβλέψουν τέτοιες ενδείξεις, ειδικά αν αυτές εμφανίζονται συχνά.

Τι οφείλουν να προσέχουν οι γονείς:

1. Παρουσιάζει το παιδί σωματικές εκδορές;
2. Γυρίζει πεινασμένο στο σπίτι; (Ένδειξη ότι του έχουν αποσύρει τα χρήματα ή του έχουν πετάξει το φαγητό)
3. Το παιδί ζητάει συχνά ή κλέβει χρήματα; (Ένδειξη ότι οι θύτες ίσως το εκβιάζουν)
4. Το παιδί δείχνει απρόθυμο να πάει το πρωί στο σχολείο;
5. Έχει σωματικά συμπτώματα (π.χ. πόνο στο στομάχι) πριν πάει στο σχολείο;
6. Το παιδί έχει χάσει το ενδιαφέρον του για τα σχολικά μαθήματα;
7. Φαίνεται ανήσυχο, καταθλιπτικό και δυστυχισμένο;
8. Παρουσιάζει απότομες εναλλαγές στη διάθεσή του ή ξεσπάσματα (π.χ. κλάματος, θυμού);
9. Το παιδί σπάνια συχνάζει με συνομήλικούς του, δεν φέρνει φίλους στο σπίτι και αποφεύγει να οργανώσει πάρτι γενεθλίων;

Επιπτώσεις του εκφοβισμού

Ο εκφοβισμός επηρεάζεις τόσο τους θύτες όσο και τα παιδιά που έχουν θυματοποιηθεί. Οι θύτες διατρέχουν κίνδυνο για βίαιη συμπεριφορά και εγκληματικότητα (Baldry & Farrington, 2010. Olweus & Limber, 2010), καθώς και για ψυχολογικά προβλήματα ή προβλήματα προσαρμογής (Guckin & Corcoran, 2013). Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, παρουσιάζουν περισσότερο στρες, επιθετικότητα και φτωχότερες συμπεριφορές υγείας στην ενήλικη ζωή (Matthews et al., 2017).

Τα παιδιά που έχουν θυματοποιηθεί ενδέχεται να παρουσιάσουν δυσκολίες προσαρμογής και άγχος στην ενήλική ζωή. Τείνουν να είναι λιγότερο αισιόδοξα ως ενήλικες, έχουν χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και κινδυνεύουν από άδικη μεταχείριση στις διαπροσωπικές τους σχέσεις (Matthews et al., 2017). Η θυματοποίηση συνδέεται, επίσης, με χαμηλή αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη, και αυτοκτονικό ιδεασμό (Guckin & Corcoran, 2013).

Τόσο για τους θύτες όσο και για τα παιδιά-θύματα, τα ψυχολογικής φύσεως προβλήματα μπορούν να επηρεάσουν τη σωματική τους υγεία (Matthews et al., 2017).

Παρεμβάσεις 

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια διεθνής κινητοποίηση για τον περιορισμό του εκφοβισμού (Γαλανάκη, 2010). Οι έρευνες περισσότερων από δύο δεκαετιών δείχνουν ότι ο εκφοβισμός μπορεί να μειωθεί αν μειωθούν οι ευκαιρίες για την επιβράβευσή του και αν δημιουργηθεί ένα αίσθημα ενότητας ανάμεσα στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς (Olweus & Limber, 2010). Οι αποτελεσματικές παρεμβάσεις αφορούν συνήθως σε πολλά επίπεδα (π.χ. κοινότητα, οικογένεια, τάξη, ατομικό επίπεδο) και όχι μόνο σε επίπεδο σχολείου (Γαλανάκη, 2010).

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει μια εθνική πολιτική κατά του σχολικού εκφοβισμού. Γι’ αυτό οφείλεται κυρίως η ελλιπής χρηματοδότηση και η ανεπαρκής πληροφόρηση των εκπαιδευτικών, οι οποίοι συχνά αγνοούν κάποιες μορφές του εκφοβισμού, θεωρώντας τες φυσιολογικές. Η δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία και η έλλειψη υποδομών μειώνουν εξίσου τις πιθανότητες για τον περιορισμό του φαινομένου (Γαλανάκη, 2010).

Το σίγουρο είναι πως ο σχολικός εκφοβισμός δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα θέμα που περιορίζεται στα σχολικά πλαίσια, αλλά ως ένα ευρύτερο ζήτημα δημόσιας υγείας. Η ενημέρωση του κοινού και η ενεργητική συμμετοχή της οικογένειας κρίνονται αναγκαίες, παράλληλα με την ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών.

Βιβλιογραφία:

Baldry, A. C., & Farrington, D. P. (2000). Bullies and delinquents: Personal characteristics and parental styles. Journal of Community & Applied Social Psychology, 10, 17-31.

Γαλανάκη, Ε. (2010). Σχολικός εκφοβισμός: Πόσο αποτελεσματικές είναι οι παρεμβάσεις; Πρακτικά 5^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης με θέμα «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω».

Clarke, E. A., & Kiselica, M. S. (1997). A systemic counseling approach to the problem of bullying. Elementary School Guidance & Counseling, 31,(4), 310-325.

Guckin, C. & Corcoran, L. (2013). Countering bully/victim problems in schools: Supporting the guidance counsellor. School Guidance Handbook.

Matthews, K. A., Jennings, J. R., Lee, L., & Pardini, D. A (2017). Bullying and being bullied in childhood are associated with different psychosocial risk factors for poor physical health in men. Psychological Science, 1–14.

Olweus, D., & Limber, S. P. (2010). Bullying in school: Evaluation and dissemination of the Olweus Bullying Prevention Program. American Journal of Orthopsychiatry, 80,(1), 124–134.

Φελούκα, Β. (2010). Εκφοβισμός-θυματοποίηση μεταξύ των μαθητών: Εντοπισμός και Αντιμετώπιση (Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις). Πρακτικά 2^ου Πανελλήνιου Συνέδριου Ειδικής Αγωγής με θέμα «Η Ειδική Αγωγή Αφετηρία εξελίξεων στην Επιστήμη και στην Πράξη», Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.