Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα της ελληνικής ιστορίας. Πολιτικός, οικονομολόγος, φιλόσοφος, ακαδημαϊκός, άνθρωπος που αγάπησε και αγαπήθηκε, μίσησε και μισήθηκε. Υπήρξε αδιαμφισβήτητα ο πιο λαοπρόβλητος και λαοφιλής πολιτικός ηγέτης της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αλλά και μια πολυτάραχη, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Ανδρέας Παπανδρέου γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1919 στη Χίο. Πατέρας του ο Γεώργιος Παπανδρέου, τότε γενικός διοικητής Αιγαίου και πολύ μετέπειτα πρωθυπουργός και γνωστός ως «Γέρος της Δημοκρατίας». Μητέρα του η Σοφία Μινέικο, Ελληνοπολωνή, κόρη του Πολωνού στρατιωτικού και αριστοκράτη Ζίγκμουντ Μινέικο. Μεγάλωσε στην Αθήνα και φοίτησε στο Κολλέγιο Αθηνών. Οι πολιτικές του ιδέες από πολύ νωρίς ήταν προσκείμενες στον Μαρξισμό και την αριστερά. Με τρεις συμμαθητές του θα δημιουργήσει σε ηλικία 15 ετών το μαρξιστικό περιοδικό «Ξεκίνημα» όπου δημοσίευε πολλά άρθρα για τον Σοσιαλισμό. Γρήγορα όμως ο έφηβος Παπανδρέου θα έρθει σε σύγκρουση με τους έχοντες εξουσία την περίοδο εκείνη του Μεσοπολέμου. Η «Εστία», η σημαντικότερη εφημερίδα της δεξιάς παράταξης ζητούσε την απομόνωση του νεαρού Παπανδρέου από την ελληνική κοινωνία, καθώς «θα καθίστατο επικίνδυνος για τη χώρα». Γενικότερα, στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου η αριστερά διωκόταν δια νόμου ήδη από το 1929. Το Υπουργείο Παιδείας, στο οποίο δύο χρόνια νωρίτερα υπουργός ήταν ο πατέρας του Ανδρέα Παναδρέου, διέταξε ανακρίσεις και οι εμπλεκόμενοι μαθητές τιμωρήθηκαν με διαγωγή «επίμεμπτο» στο απολυτήριό τους. Ο Παπανδρέου ήδη είχε αναπτύξει μεγάλες επαφές με μορφές του σοσιαλιστικού κινήματος και είχε ενταχθεί στην Ενιαία Οργάνωση Κομμουνιστών και Διεθνιστών Ελλάδος (ΕΟΚΔΕ).
Οι διώξεις από το μεταξικό καθεστώς
Το 1937 ο Παπανδρέου εισήλθε στη Νομική Σχολή Αθηνών. Είναι η εποχή του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά. Στο πανεπιστήμιο θα γίνει μέλος ομάδας δεκατριών νεαρών τροτσκιστών κομμουνιστών, μεταξύ των οποίων ήταν και ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης. Η «ομάδα των δεκατριών» συνελήφθη από την αστυνομία. Μετά από βασανιστήρια και ανακρίσεις, εξαναγκάστηκε σε υπογραφή δήλωσης μετανοίας και αποκήρυξης του κομμουνισμού, πράγμα που οδήγησε τα μέλη της ομάδας στην ελευθερία. Τον Ανδρέα Παπανδρέου ανέκρινε προσωπικά ο αδίστακτος Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, υφυπουργός Δημοσίας Ασφαλείας της κυβερνήσεως Μεταξά. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Μανιαδάκης ως βουλευτής της ΕΡΕ, θα χρησιμοποιήσει την πράξη μετανοίας για να επιτεθεί πολιτικά στον Παπανδρέου. Το 1939, κάτω από την πίεση των μεταξικών διώξεων, ο Παπανδρέου θα αναχωρήσει για τις ΗΠΑ.
Η καριέρα στις ΗΠΑ
Το 1939 ο Παπανδρέου έφτασε στις ΗΠΑ με σκοπό να συνεχίσει τις σπουδές του. Δύο χρόνια αργότερα, οι ΗΠΑ θα μπουν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Συμμαχικών Δυνάμεων. Ο Παπανδρέου θα καταταγεί εθελοντικά στο αμερικανικό πολεμικό ναυτικό. Κατά τη θητεία του ανέλαβε σημαντική θέση ως εξεταστής μοντέλων για τον κατάλληλο χρόνο επισκευής πολεμικών πλοίων. Όμως κατά τη διάρκεια του πολέμου θα γνωρίσει τεράστια πανεπιστημιακή αναγνώριση και διάκριση. Το 1943 έλαβε διδακτορικό δίπλωμα στα Οικονομικά και στη Φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, όπου και διορίστηκε αναπληρωτής καθηγητής (associate professor). Το 1944 είναι ένα από τα πέντε μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του Μπρέντον Γούντς, που σχεδίασε ολόκληρη την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας ως τις πετρελαϊκές κρίσεις του ’70. Ο Παπανδρέου ήταν μόλις 25 ετών. Tο 1947 διορίστηκε επίκουρος και στη συνέχεια τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια. Στο τελευταίο έγινε πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης από το 1956 ως το 1959.
Κατά την περίοδο της ζωής και σταδιοδρομίας του στις ΗΠΑ, ο Ανδρέας Παπανδρέου παντρεύτηκε δύο φορές. Η πρώτη του γυναίκα ήταν η Χριστίνα Ρασιά, μια ελληνοαμερικανίδα ψυχίατρος. Ο γάμος τους, όμως, δεν κράτησε πολύ. Αργότερα, το 1951, παντρεύτηκε την ελληνοαμερικανίδα ακτιβίστρια Μαργαρίτα Τσαντ. Το ζεύγος Παπανδρέου – Τσαντ απέκτησε τέσσερα παιδιά, τον Γιώργο (πρωθυπουργό της Ελλάδος την περίοδο 2009 – 2012), τη Σοφία, τον Νίκο και τον Αντρέα.
Η επιστροφή στην Ελλάδα
Στις 16 Ιανουαρίου 1961 ο Παπανδρέου και όλη του η οικογένεια μεταβαίνει στην Ελλάδα. Μετά από πρόταση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, ανέλαβε Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και Επιστημονικός Διευθυντής του νεοσύστατου Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών καθώς και Σύμβουλος της Τράπεζας της Ελλάδος. Ο Παπανδρέου υπήρξε αδιαμφισβήτητα σπουδαίος ακαδημαϊκός, μα έμελλε να τον κερδίσει η πολιτική και τα κοινά, αυτά που τον έκαναν σε νεαρή ηλικία να εγκαταλείψει τη χώρα του. Το 1964 εκλέχτηκε βουλευτής για πρώτη φορά με την Ένωση Κέντρου, κεντρώας ιδεολογίας κόμμα με ηγέτη τον πατέρα του. Συμμετείχε στην κυβέρνηση του πατέρα του, αρχικά ως Υπουργός Προεδρίας και στη συνέχεια ως αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού. Οι οικονομικές του ιδέες διακατέχονταν από την «αμερικανική οικονομική ορθοδοξία» της εποχής και τις επιρροές που είχε δεχθεί από την σταδιοδρομία του στις ΗΠΑ. Ο Παπανδρέου υιοθέτησε οικονομικές πολιτικές δυτικού τύπου για την ανάπτυξη καθυστερημένων χωρών, όπως η μετεμφυλιακή Ελλάδα. Όμως η πολιτική του συνέχεια θα ήταν πολυτάραχη κατά την κρίσιμη διετία 1965 – 1967.
Η εκρηκτική διετία 1965 – 1967
Αφού ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο του υφυπουργού Συντονισμού, παραιτήθηκε λίγο αργότερα κάτω από πιέσεις άλλων ρευμάτων μέσα στο κόμμα και συσπείρωσε γύρω του την κεντροαριστερή συνιστώσα της Ένωσης Κέντρου. Στις 25 Απριλίου 1965 όμως, ανέλαβε ξανά τη θέση του υφυπουργού Συντονισμού. Έναν μήνα αργότερα, θα κατηγορηθεί ως εμπνευστής και αρχηγός της υπόθεσης «ΑΣΠΙΔΑ» και του Σχεδίου Ελικών. Η υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ» (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα Ιδανικά Δημοκρατία Αξιοκρατία) ήταν ένα στρατιωτικό σκάνδαλο. Αφορούσε στην ενδεχόμενη αποκάλυψη πραξικοπήματος από αξιωματικούς του στρατού, οπαδούς του δημοφιλούς πια Ανδρέα Παπανδρέου. Το πραξικόπημα αυτό θα ήταν αριστερό, θα ανέτρεπε την κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου εγκαθιδρύοντας ένα σοσιαλιστικό καθεστώς στην Ελλάδα. Το Σχέδιο Ελικών παρουσιάστηκε ως το συνωμοτικό σχέδιο δράσης των παπανδρεϊκών αξιωματικών. Ο Παπανδρέου, όπως και άλλοι, αντιμετώπισε ποινική δίωξη για «συνωμοσία προς εκτέλεσιν πράξεων εσχάτης προδοσίας». Το σκάνδαλο αυτό οδήγησε σε πολιτική αστάθεια και στην Αποστασία του 1965.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αναδειχθεί σε πολύ δημοφιλή πολιτικό την τριετία 1964 – 1967. Έγινε αμέσως αγαπητός από τους πρώην μαχητές του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ ως το τέλος της ζωής του. Ενώ ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στα κατώτερα λαϊκά στρώματα, δεν ήταν συμπαθής ούτε στους παράγοντες της Δεξιάς αλλά και οι ηγέτες της Αριστεράς τον έβλεπαν με καχύποπτο μάτι. Ο Παπανδρέου ενδιαφερόταν μόνο για τον απλό κόσμο της Αριστεράς. Οι αριστεροί ηγέτες του φαίνονταν παρωχημένοι και όχι τόσο ευφυείς. Στις 12 Οκτωβρίου 1966 χιλιάδες οπαδοί του τον υποδέχθηκαν κατά την επάνοδό του από δωδεκαήμερη περιοδεία στη Σκανδιναβία με το πανό: «Καλώς όρισες Κένεντι της Ελλάδος». Η δημοφιλία του είχε εκτιναχθεί μετά την έκρηξη της υπόθεσης «ΑΣΠΙΔΑ». Αμέσως μετά την έκρηξη του σκανδάλου, αναχώρησε σε περιοδεία στην Κρήτη με ογδόντα βουλευτές της Ενώσεως Κέντρου και παραδόξως αποθεώθηκε. Όλη αυτή η αποθέωση, αλλά και οι ριζοσπαστικές του ιδέες προβλημάτιζαν τον βασιλικό παράγοντα, τις αμερικανικές υπηρεσίες, το παρακράτος, την κυβέρνηση, το κόμμα του, αλλά και τον ίδιο του τον πατέρα, τον Γεώργιο.
Πολλοί συγκρούονταν με τον Παπανδρέου. Ο ίδιος κατήγγειλε συχνά στοιχεία του συστήματος εξουσίας, όπως το παρακράτος, οι συνωμοτικές οργανώσεις, τα οικονομικά συμφέροντα, η επιβολή εξουσίας στην επαρχία από τη Χωροφυλακή και τα Τάγματα Εθνοφυλακής Αμύνης. Δήλωνε πως τα παλαιά πολιτικά «τζάκια» έπρεπε να ξηλωθούν δια παντός. Συγκρουόταν με μερίδα του τύπου, ακόμα και με συνεργάτες του πατέρα του. Ο Παπανδρέου επιθυμούσε τη δημιουργία ενός κόμματος αρχών με συγκεκριμένη ιδεολογία και ισχυρή οργάνωση σε εθνικό επίπεδο, κάτι στο οποίο αντιστέκονταν σθεναρά οι «βαρόνοι» της Ένωσης Κέντρου. Η βενιζελική παράταξη της Ένωσης Κέντρου ανησυχούσε για τη δημοτικότητά του, ενώ τον χαρακτήριζε «αλεξιπτωτιστή της πολιτικής», ισχυριζόμενη πως εμφανίστηκε από το πουθενά, έγινε σε σύντομο διάστημα δημοφιλής και απαιτεί να κάνει ό,τι θέλει.
Αντιμέτωπος με τη χούντα
Με την έκρηξη του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967, ο Παπανδρέου ήταν ψηλά στη λίστα των «ανεπιθύμητων» του καθεστώτος. Αμέσως συνελήφθη και φυλακίστηκε. Στη φυλακή ανέμενε τη δίκη του για την υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ», συγγράφοντας εννιασέλιδο αυτοβιογραφικό υπόμνημα με την απολογία του. Τον Δεκέμβριο του 1967, μετά το αποτυχημένο αντιπραξικόπημα του βασιλιά Κωνσταντίνου Β’, δόθηκε αμνηστία στον Παπανδρέου και σε άλλους πολιτικούς κρατουμένους. Η αμνηστία ήταν επακόλουθο πιέσεων του αμερικανού προέδρου Λίντον Τζόνσον, καθώς και διανοούμενων και ακαδημαϊκών, φίλων του Παπανδρέου από το Χάρβαρντ. Ο Παπανδρέου αποφυλακίστηκε και στις 16 Ιανουαρίου 1968 έφυγε για το εξωτερικό. Ίδρυσε το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), μια αντιδικτατορική οργάνωση. Επικεφαλής της ήταν ο ίδιος και έδρα της αρχικά ήταν η Στοκχόλμη, στη Σουηδία. Μέσω του ΠΑΚ προέβη σε αντιδικτατορικές ενέργειες σε κράτη του δυτικού κόσμου. Παράλληλα, εργαζόταν ως καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης (1968 – 1969) και του Γιορκ (1969 – 1974), όπου έγινε και διευθυντής μεταπτυχιακών σπουδών. Εν τη απουσία του, το 1968 πεθαίνει ο πατέρας του. Η κηδεία του «Γέρου της Δημοκρατίας» μετατράπηκε σε πάνδημο συλλαλητήριο κατά της δικτατορίας. Το 1969 γεννήθηκε εκτός γάμου η κόρη του, Αιμιλία Νίμπλουμ. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της δεκαετίας του 1980, η χούντα προσπάθησε να δολοφονήσει τον Παπανδρέου στο εξωτερικό μέσω μυστικών ακροδεξιών παραστρατιωτικών οργανώσεων.
Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ
Κάτω από την τραγωδία της Κύπρου και τη μη επιβίωση της χούντας του Δημητρίου Ιωαννίδη, η μετάβαση της Ελλάδας στη Δημοκρατία λαμβάνει χώρα στις 24 Ιουλίου 1974, με την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι. Ο Παπανδρέου αρχικά αντιμετώπισε τη Μεταπολίτευση με δυσπιστία και επέστρεψε αργότερα στην Ελλάδα, στα μέσα Αυγούστου του 1974. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, σε μια αίθουσα του ξενοδοχείου «King Palace», ανακοινώνει την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ) μέσω της ιδρυτικής Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη. Τη διακήρυξη επιμελήθηκαν ηγετικά μέλη του ΠΑΚ καθ’υπόδειξη του Παπανδρέου, ενώ μεγάλο μέρος της διακήρυξης γράφτηκε από τον Κώστα Σημίτη, καθηγητή Πανεπιστημίου, μετέπειτα πολιτικό και πρωθυπουργό της Ελλάδος (1996 – 2004). Παρόντες στην ανακοίνωση της διακήρυξης ήταν στελέχη του ΠΑΚ, διωκόμενοι της χούντας, νέοι από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και νεολαίοι της Γενιάς του 1-1-4. Στη διακήρυξη αναγράφονταν οι λόγοι ίδρυσης και οι βασικές θέσεις του ΠΑΣΟΚ.
Η βαθμιαία άνοδος
Το ΠΑΣΟΚ στις εθνικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου του 1974 συγκέντρωσε το 13,58% των ψήφων, εκλέγοντας 12 βουλευτές. Αναδεικνύεται σε προσωποπαγές κόμμα, με αντιΝΑΤΟϊκό και αντιαμερικανικό χαρακτήρα. Ο Παπανδρέου είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του και διαγράφει όλους τους εσωκομματικούς διαφωνούντες. Στις 11 Δεκεμβρίου 1974 ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής λέει στη Βουλή: «H Eλλάς ανήκει εις τον δυτικόν κόσμον» και ο Παπανδρέου θα δώσει την πασίγνωστη απάντησή του: «Προτιμούμε να ανήκουμε εις τους Έλληνας».
Στις εκλογές της 20ης Δεκεμβρίου 1977, το ΠΑΣΟΚ θα γίνει αξιωματική αντιπολίτευση, λαμβάνοντας το 25,34% των ψήφων και εκλέγοντας 93 βουλευτές. Το κόμμα γενικά παρουσίαζε ραγδαία άνοδο και η δημοτικότητα του Παπανδρέου ανέβαινε κατακόρυφα. Ούτε ο Καραμανλής εκ δεξιών, ούτε ο Χαρίλαος Φλωράκης από αριστερά μπορούσαν να του αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά. Ο Παπανδρέου επέκρινε την «αδέξια Δεξιά» όπως συνήθιζε να την αποκαλεί, για τη διαχείριση των εθνικών θεμάτων όπως η τραγωδία της Κύπρου και το συγκαταβατικό πνεύμα της ελληνικής κυβέρνησης έναντι των τουρκικών διεκδικήσεων και προκλήσεων. Χαρακτηριστικό γεγονός της στάσης του απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις είναι η ιστορική φράση «Βυθίσατε το Χόρα!» το 1976, αναφερόμενος στο τουρκικό ερευνητικό πλοίο «Χόρα» το οποίο προκαλούσε με ενδεχόμενη είσοδό του στα ελληνικά χωρικά ύδατα για υποθαλάσσιες έρευνες. Ο Παπανδρέου δήλωνε ανυποχώρητος έναντι των Τούρκων. Τη συγκεκριμένη φράση φαίνεται να την είπε σε συνεργασία με τον Καραμανλή. Οι δύο σπουδαίοι πολιτικοί άνδρες ήταν αντίπαλοι πολιτικά, μα συνεργάστηκαν από κοινού στην ελληνοτουρκική κρίση του 1976.
Η αριστερά από την άλλη και κυρίως το ΚΚΕ, απολάμβανε την κριτική του Παπανδρέου, λόγω της δειλίας που επέκρινε κατά τη διάρκεια εργασιακών κινητοποιήσεων και απεργιών σύμφωνα με τον σοσιαλιστή πολιτικό. Ο Παπανδρέου υποστήριζε πως περισσότερο το ΠΑΣΟΚ συμμετείχε ενεργά στις κινητοποιήσεις και προστάτευε τους αριστερούς απλούς πολίτες, προσκείμενους σε πολιτικά σώματα όπως το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ. Αυτοί οι πολίτες ήταν περισσότερο απομονωμένοι από το μετεμφυλιακό κράτος και το ΠΑΣΟΚ ευαγγελιζόταν την κοινωνική αποκατάστασή τους.
Για τον Παπανδρέου κίνδυνος ανασύστασης της χούντας δεν υπήρχε. Οι πάλαι ποτέ πραξικοπηματίες ήταν στα χέρια του νόμου, ο Παπανδρέου ήταν δημοφιλής ακόμα και μέσα στο στράτευμα και πολλοί συνεργάτες του ήταν απόστρατοι αξιωματικοί. Η δημοτικότητά του ανέβαινε και στο στράτευμα. Ήταν πια έτοιμος μετά από δεκαετίες να αναλάβει την εξουσία.
Η έλευση της «Αλλαγής»
Στις εθνικές εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 το ΠΑΣΟΚ καταλαμβάνει την εξουσία συγκεντρώνοντας το 48,1% των ψήφων. Ο Ανδρέας Παπανδρέου γίνεται για πρώτη φορά πρωθυπουργός της χώρας. Είναι η στιγμή της «Αλλαγής», της μετάβασης σε μια κεντροαριστερή κυβέρνηση μετά από τη μακροχρόνια διακυβέρνηση της δεξιάς. Η προεκλογική εκστρατεία του Παπανδρέου στηρίχθηκε σε φράσεις – σλόγκαν όπως «Εδώ και τώρα, Αλλαγή» και «Η Ελλάδα στους Έλληνες». Αναδείχθηκε σε λαοφιλή ηγέτη, άμεσα προσκείμενο με τα λαϊκά στρώματα, ακόμα πιο δημοφιλή από τη δεκαετία του 1960. Προσφωνούνταν πια από φίλους και αντιπάλους με το μικρό του όνομα. Έμεινε γνωστός ως ο «Ανδρέας».
Η πολιτική του πρωθυπουργού «Ανδρέα»
Το ΠΑΣΟΚ κυβέρνησε με βάση το τρίπτυχο «Λαϊκή Κυριαρχία – Εθνική Ανεξαρτησία – Κοινωνική Απελευθέρωση». Η πολιτική του Ανδρέα Παπανδρέου περιλάμβανε τα εξής:
- Προώθηση της Εθνικής Συμφιλίωσης
- Κατάργηση της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων που θύμιζαν παλαιές συντηρητικές κυβερνήσεις και τη συγκέντρωση της εξουσίας από την αστυνομία
- Πρόσκληση για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων από την ΕΣΣΔ
- Κοινωνική και οικονομική αποκατάσταση παλαιών μαχητών του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ
- Κατάργηση και καταστροφή φακέλων πολιτικών φρονημάτων των πολιτών
- Βελτίωση της κοινωνικής θέσης της γυναίκας
- Διαχωρισμός και εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις σε ΑΕΙ και ΤΕΙ
- Ίδρυση του του Εθνικού Συστήματος Υγείας
- Καθιέρωση αντικειμενικών αξιών ακινήτων και φόρου προστιθέμενης αξίας
- Κατάργηση θεσμού προίκας στο γάμο
- Νομιμοποίηση πολιτικού γάμου
- Εθνικοποιήσεις βιομηχανικών εταιρειών
- Αύξηση προσλήψεων στο δημόσιο
- Αύξηση κρατικών δαπανών
- Αύξηση κοινωνικών παροχών
- Ρητορική κατά Ευρωπαϊκής Ενώσεως (τότε ΕΟΚ) και ΝΑΤΟ, χωρίς ωστόσο την αποχώρηση της Ελλάδος από τους διεθνείς οργανισμούς
- Φιλικές σχέσεις με χώρες και ηγέτες του αδέσμευτου χώρου (Μουαμάρ Καντάφι της Λιβύης, Γιασέρ Αραφάτ της Παλαιστίνης, Ίντιρα Γκάντι της Ινδίας, Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι της Πολωνίας κ.α.)
- Επιθετική στάση απέναντι στην Τουρκία
- Άριστες σχέσεις με Ευρωπαίους ηγέτες (Φρανσουά Μιτεράν της Γαλλίας, Ούλωφ Πάλμε της Σουηδίας, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς της Γιουγκοσλαβίας)
- Ίδρυση αθλητικών σωματείων και πολιτιστικών κέντρων
- Συνεργασία με επιφανείς προσωπικότητες όπως η Μελίνα Μερκούρη, ο Γιώργος Γεννηματάς και ο Θάνος Μικρούτσικος
Στο εσωτερικό της χώρας δεν ήταν προφανώς συμπαθής από την δεξιά αντιπολίτευση που βρισκόταν στο πρόσωπο του εκάστοτε ηγέτη της Νέας Δημοκρατίας (Κωνσταντίνος Καραμανλής, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης). Στο εξωτερικό ήταν συμπαθής στους περισσότερους ηγέτες. Υπήρχαν, βέβαια, και οι αντίθετες φωνές. Η Μάργκαρετ Θάτσερ, η συντηρητική πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, πολέμια του κράτους πρόνοιας και των παροχών στις χώρες του Νότου, η οποία συγκρούστηκε πολλές φορές με τον Ανδρέα Παπανδρέου, είχε δηλώσει: «Δεν τον συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του».
Για την πολιτική των υπερβολικών παροχών, προσλήψεων και μέτρων πρόνοιας κατηγορήθηκε από την αντιπολίτευση πως εξαιτίας του η χώρα μακροχρόνια θα αντιμετώπιζε σοβαρότατο πρόβλημα οικονομικής κρίσης. Χαρακτηριστική αυτής της πολιτικής είναι η φράση «Τσοβόλα, δώσ’τα όλα!», σε λόγο του στο Περιστέρι Αττικής, απευθυνόμενος στον υπουργό οικονομικών και νομικό, Δημήτρη Τσοβόλα. Μπορεί κάποιος να κατηγορήσει τη φιλολαϊκή πολιτική του Ανδρέα Παπανδρέου για την οικονομική κρίση της Ελλάδας του 21ου αιώνα;
Η πολυτάραχη τετραετία
Στις 2 Ιουνίου 1985 ο Παπανδρέου διατηρήθηκε στην εξουσία με το ΠΑΣΟΚ να καταλαμβάνει το 45,82% των ψήφων, ενώ νωρίτερα είχε αντιμετωπίσει τα πυρά της αντιπολίτευσης για την αναθεώρηση του Συντάγματος και για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Όμως αυτή η τετραετία δεν θα τελείωνε ήρεμα και ομαλά ούτε για τον ίδιο ούτε για την πολιτική ζωή του τόπου.
Το 1987 η Ελλάδα έφτασε στο χείλος του πολέμου με την Τουρκία. Η τουρκική πλευρά προκάλεσε με την ενδεχόμενη έξοδο του τουρκικού πλοίου «Σισμίκ» από τα Στενά των Δαρδανελίων, σε μια περίοδο που υπήρχε κλιμακούμενη τουρκική προκλητικότητα. Ο Παπανδρέου δήλωσε ανυποχώρητος και πως σε ενδεχόμενη έξοδο του πλοίου στα ελληνικά χωρικά ύδατα, η χώρα θα προχωρούσε σε πολεμικές ενέργειες. Ενώ έδειχναν πως οι δύο χώρες θα οδηγηθούν στη σύρραξη, η ένταση εκτονώθηκε χάρις στις διπλωματικές ικανότητες και την ανυποχώρητη στάση του Παπανδρέου και στην επέμβαση του αμερικανικού παράγοντα.
Το 1988 ξεσπάει το σκάνδαλο Κοσκωτά, οικονομικό σκάνδαλο στο οποίο κατηγορήθηκαν για εμπλοκή μέλη της κυβέρνησης, αλλά και ο ίδιος ο Παπανδρέου. Ο Παπανδρέου χαρακτήρισε την υπόθεση συνωμοσία σκοτεινών κύκλων που είχαν σκοπό να βλάψουν τόσο τον ίδιο όσο και τη σταθερότητα της χώρας. Ακολουθεί περίοδος μεγάλης πολιτικής έντασης. Το ίδιο έτος ο Παπανδρέου μεταβαίνει στο νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου για εγχείρηση ανοικτής καρδιάς. Θα χειρουργηθεί από τον διάσημο Αιγύπτιο καρδιοχειρουργό Μαχντί Γιακούμπ. Η εγχείριση θα στεφθεί από επιτυχία. Κατά την επάνοδό του στην Αθήνα έγινε δεκτός από πλήθος κόσμου. Με έκπληξη ο κόσμος είδε τον «Ανδρέα» να συνοδεύεται από την μέχρι τότε άγνωστη και μετέπειτα γυναίκα του, Δήμητρα Λιάνη. Κατηγορήθηκε για τον γάμο τους από αρκετούς λόγω της διαφοράς ηλικίας που είχε το ζευγάρι.
Όλα αυτά οδήγησαν στην ήττα του Παπανδρέου στις εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989. Η ΝΔ βγήκε πρώτη σε ψήφους, αλλά όχι σε ποσοστό αρκετό για να σχηματίσει κυβέρνηση. Η συγκυβέρνηση ΝΔ και Αριστεράς με πρωθυπουργό τον Τζαννή Τζαννετάκη παρέπεμψαν τον Παπανδρέου και τους συγκατηγορούμενούς του για την υπόθεση Κοσκωτά στη δικαιοσύνη. Η δίκη τελέστηκε το 1991. Καταδικάστηκαν οι συνεργάτες του Παπανδρέου, Δημήτρης Τσοβόλας και Γιώργος Πέτσος, ενώ ο συγκατηγορούμενος τους, Μένιος Κουτσόγιωργας, απεβίωσε κατά τη διάρκεια της δίκης. Ο Παπανδρέου δεν ήταν παρών στη δίκη, αθωώθηκε αλλά πήρε την πολιτική ευθύνη του σκανδάλου. Δήλωσε: «Η κυβέρνησή μου δεν κατόρθωσε να εμποδίσει την οικονομική αναρρίχηση ενός ανθρώπου χωρίς επιφάνεια (του επιχειρηματία Γιώργου Κοσκωτά), που αποδείχθηκε εκ των υστέρων απατεώνας».
Η επιστροφή στην εξουσία
Μετά την πτώση της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και τις πρόωρες εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993, ο Παπανδρέου επιστρέφει στην εξουσία με το άνετο 47% των ψήφων. Αλλάζει ωστόσο την αντιευρωπαϊκή του στάση. Η Ελλάδα μπαίνει οικονομικά στη φάση που θα την οδηγήσει σε λιγότερο από 10 χρόνια στην είσοδο στην Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δημιουργείται το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), ανακοινώνεται το ενιαίο αμυντικό δόγμα Ελλάδας – Κύπρου, αναγνωρίζεται από το ελληνικό κοινοβούλιο η γενοκτονία των Ποντίων και επιβάλλεται εμπάργκο στο νέο κράτος της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Σε επιστολή του στον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ιάκωβο, ο Παπανδρέου είχε δηλώσει για το Σκοπιανό ζήτημα: «Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι είμαι ανυποχώρητος σε ό,τι αφορά τις προκλήσεις των Σκοπίων. Δεν πρόκειται να συναινέσω σε αναγνώριση de jure και de facto εφ’ όσον το όνομα «Μακεδονία» χρησιμοποιηθεί με επιθετικό ή όχι (προσδιορισμό) στην ονομασία του κρατιδίου των Σκοπίων».
Το τέλος του «Ανδρέα»
Οι περιπέτειες του σκανδάλου Κοσκωτά και η πολιτική ένταση της περιόδου 1988 – 1993 αποδυνάμωσαν την υγεία του άλλοτε ισχυρού ηγέτη. Στις 21 Νοεμβρίου 1995 θα εισαχθεί στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο με σοβαρά προβλήματα υγείας, αρχικά πνευμονίας. Μετά από πιέσεις του περιβάλλοντός του, τον Ιανουάριο του 1996 θα υπογράψει την παραίτησή του. Δηλώνει: «Τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν». Στις 23 Ιουνίου 1996 ο Ανδρέας Παπανδρέου άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στην Εκάλη, ύστερα από ισχαιμικό επεισόδιο. Κηδεύτηκε τρεις ημέρες μετά στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, με τιμές εν ενεργεία αρχηγού κράτους. Πολύ μεγάλο πλήθος ανθρώπων βρέθηκε στην κηδεία του με τον τύπο να κάνει λόγο για εκατοντάδες χιλιάδες ως και εκατομμύρια κόσμου. Παρόντες ήταν και οι περισσότεροι από τους πολιτικούς ηγέτες των κρατών του κόσμου.
Ο «Ανδρέας» πεθαίνοντας άφησε έναν πολυτάραχο βίο, ένα τεράστιο πολιτικό και ακαδημαϊκό έργο. Για μια σειρά από λόγους, μένει χαραγμένος ακόμα και σήμερα στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Βεβαίως υπήρξε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα και υπάρχει ακόμα διχογνωμία για το ποιόν του πολιτικού ανδρός. Άφησε, επίσης, σπουδαίο συγγραφικό έργο, τα βιβλία Δημοκρατία και Εθνική Αναγέννηση (1966), Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα (1974), Πατερναλιστικός Καπιταλισμός (1974), Η ελευθερία του ανθρώπου (1970), Η Ελλάδα στους Έλληνες (1976).
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο – αφιέρωμα για τον Ανδρέα Παπανδρέου:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ανδρέας Παπανδρέου. Ανακτήθηκε από:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%AD%CE%B1%CF%82_%CE%A0%CE%B1%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%AD%CE%BF%CF%85
(τελευταία πρόσβαση 1/2/2020)
Η χειρόγραφη επιστολή του Ανδρέα Παπανδρέου για το Σκοπιανό. Ανακτήθηκε από:
Η χειρόγραφη επιστολή του Ανδρέα Παπανδρέου για το Σκοπιανό
Advertising
(τελευταία πρόσβαση 1/2/2020)
«Βυθίσατε το Χόρα». Ανακτήθηκε από:
https://www.mixanitouxronou.gr/vithisate-to-chora-i-istoriki-frasi-tou-andrea-papandreou-pou-simadepse-tin-ellinotourkiki-krisi-tou-1976-itan-se-sinennoisi-me-ton-konstantino-karamanli-i-ochi-vinteo/
(τελευταία πρόσβαση 1/2/2020)
Το Σισμίκ, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο υπόγειος ρόλος των Αμερικανών. Ανακτήθηκε από:
https://www.mixanitouxronou.gr/to-sismik-o-andreas-papandreou-ke-o-ipogios-rolos-ton-amerikanon-dite-olo-to-istoriko-tis-krisis-to-1987-sto-egeo-i-apili-tou-polemou-ke-i-epidromi-sta-souper-market-vinteo/
(τελευταία πρόσβαση 1/2/2020)
