Aνρί ντε Τουλούζ Λωτρέκ, ένας ζωγράφος – μύθος, στα έργα του οποίου απεικονίζεται με έναν μαγικό τρόπο η νυχτερινή ζωή και ο κόσμος του θεάματος του Παρισιού του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Ένας αντισυμβατικός καλλιτέχνης, περιθωριοποιημένος λόγω του προβλήματος υγείας του, ο οποίος κατάφερε να σημαδέψει τον καλλιτεχνικό χώρο και να αποτυπώσει στο έργο του έναν ολόκληρο κόσμο, έναν κόσμο σκοτεινό μα και φανταχτερό, εντυπωσιακό και κακόφημο, έντονο, ζωντανό και συναρπαστικό. Ο ίδιος ο Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ υποστήριζε:
Όμως, τίποτα δεν είναι όμορφο επειδή είναι καινούριο. Στην εποχή μας υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες που κυνηγούν την καινοτομία, που αναζητούν την καταξίωση και τον λόγο της ύπαρξης τους στην καινοτομία. Κάνουν λάθος όμως. Η καινοτομία δεν είναι σχεδόν ποτέ αυταξία. Αυτό που πάντοτε έχει σημασία είναι η διείσδυση στην καρδιά κάθε πράγματος. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος που κάνει τον ζωγράφο να το αποδώσει καλύτερα.
Η ζωή του σπουδαίου ζωγράφου
Ο Ανρί Μαρί Ρειμόν ντε Τουλούζ-Λωτρέκ γεννήθηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1864 κοντά στην Τουλούζη, στην πόλη Αμπί. Ήταν μοναχοπαίδι και γόνος αριστοκρατικής οικογενείας. Ωστόσο, στους πλούσιους και αριστοκρατικούς κύκλους στους οποίους ανήκε, ήταν επιτρεπτοί οι γάμοι μεταξύ συγγενών με σκοπό την διατήρηση του τίτλου. Κατ΄επέκταση, συχνά γεννούσαν παιδιά με κληρονομικές γενετικές ανωμαλίες, που τα αποκαλούσαν «ευάλωτα».
Από έναν τέτοιο αιμομικτικό γάμο γεννήθηκε ο Ανρί. Ο γάμος των γονιών του ήταν καθαρά τυπικός και συμφεροντολογικός, ωστόσο ποτέ δεν χώρισαν επίσημα. Τον Ανρί τον μεγάλωσε η μητέρα του στο Παρίσι, η οποία βίωνε ένα μόνιμο και διαρκές πένθος για το χαμό του δεύτερου παιδιού της. Στην απόγνωση της αναζήτησε παρηγοριά στον καθολικισμό. Ο ίδιος ο ζωγράφος έγραφε «Η μάνα μου είναι η αρετή προσωποποιημένη!» και αλλού την χαρακτήριζε «Juno Lucina» δηλαδή «Ζωοδότρια Ήρα». Στην ζωγραφική του την αποδίδει με την αυταρχικότητα της Μητέρας, με την ιερατική όψη της Παρθένου.
Δυστυχώς, οι σχέσεις του μικρού Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ με τον πατέρα του δεν ήταν και οι πιο θερμές, καθώς εκείνος δεν τον αποδεχόταν και έδειχνε να ντρέπεται για το ασθενικό παιδί του, το οποίο από την ηλικία των δέκα ετών άρχισε να εκδηλώνει σοβαρό πρόβλημα στα οστά του. Το πρόβλημα υγείας του σε συνδυασμό με μικροτραυματισμούς, απέτρεψε την φυσιολογική ανάπτυξη του και την ανάπτυξη των άκρων του.
Οι σπουδές ζωγραφικής
Το 1882, ο Ανρί έδειξε τα σχέδιά του στον Λεόν Μπονά, ένα διάσημο ακαδημαϊκό και ζωγράφο, ο οποίος τον αξιολόγησε αρνητικά. Παρόλο που τον πήρε στο εργαστήριό του, ο Μπονά δεν τον κάλεσε στην Σχολή Καλών Τεχνών, όπου δίδασκε. Ωστόσο, το ατελιέ του Μπονά έκλεισε και ο Ανρί σπούδασε δίπλα στον γνωστό ζωγράφο Φερνάν Κορμόν, ο οποίος εγκωμίαζε την τέχνη του Ανρί. Ο ίδιος υποστήριζε:
Όταν το πρώτο μου αφεντικό με επέπληττε, η επίπληξη του με πονούσε και γινόμουν αυστηρός με τον εαυτό μου. Όμως, εδώ νιώθω αποδυναμωμένος και χρειάζεται να επιστρατεύσω όλο το κουράγιο μου για να κάνω ένα καλοδεχούμενο σχέδιο, παρόλο που και ένα λιγότερο καλό θα ικανοποιούσε εξίσου τον Κορμόν.
Πολύ σύντομα το εργαστήριο του Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ έγινε ένα σημαντικότατο μεταϊμπρεσιονιστικό κέντρο που βασιζόταν σε τονισμένα περιγράμματα με επίπεδες επιφάνειες που θύμιζαν βιτρό και τις ιαπωνικές στάμπες που ήταν της μόδας τότε. Ο Ανρί κράτησε κάποια στοιχεία τους, όπως π.χ. τις διαγώνιες γραμμές στη σύνθεση. Άλλοι καλλιτέχνες που επηρέασαν τον Λωτρέκ ήταν οι Πρινστώ και Φοραίν, όπως και οι ιμπρεσιονιστές.
Το έργο του
Εκείνα τα χρόνια είχε έρθει σε πραγματική επαφή με την καινοτομία και γνώρισε τον Βαν Γκόγκ. Ο ζωγράφος που τον επηρέασε περισσότερο από όλους τον νεαρό Ανρί και στην θεματολογία του ήταν ο Ντεγκά. Ήθελε η τέχνη να είναι η αντανάκλαση της πραγματικής ζωής.
Η ζωή του στην οδό Fontain στην Μονμάρτρη μετά το 1884 άλλαξε ραγδαία. Οι καλλιτέχνες επέλεγαν αυτό το μέρος για την φθηνή ζωή, το φθηνό ποτό και τα φθηνά μοντέλα που μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν και ως ερωμένες. Η ζωή του εκεί γινόταν όλο και πιο έντονη. Έκανε κατάχρηση στις απολαύσεις και στο ποτό, κοιμόταν ελάχιστα και εργαζόταν πολλές ώρες. Η δίψα του για τρυφερότητα δεν ικανοποιήθηκε ποτέ. Οι γυναίκες τον έβλεπαν με οίκτο και αυτό τον ωθούσε όλο και περισσότερο στην αυτοκαταστροφή.
Η παράδοση του Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ στην τέχνη και την άσωτη ζωή
Στο σημείο αυτό, για τον Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ ξεκίνησε η περίοδος που απογείωσε την καριέρα του και τον οδήγησε στο τέλος της ζωής του. Ο ζωγράφος ήρθε σε επαφή με τον μαγικό μα και επικίνδυνο κόσμο της παρισινής νύχτας και των καμπαρέ. Στην αναζήτηση θεμάτων για την ζωγραφική του, ο Λωτρέκ έβρισκε τα τραγούδια του Μπρυάν. Πήγαινε να τον παρακολουθήσει κάθε βράδυ στα καμπαρέ. Eκεί έπαιρνε μαζί του πάντα και το μπλοκ σχεδίου του, όπου ζωγράφιζε για κοινές γυναίκες και ξεπεσμένους ανθρώπους. Έτσι, το κύριο θέμα όλης της υπόλοιπης ζωγραφικής του ως το τέλος της ζωής του Ανρί είναι οι ξεπεσμένοι.
Αν και η αποτυχία της μοναδικής ερωτικής του σχέσης λόγω της παρέμβασης της μητέρας του τον πτόησε αρκετά, η καριέρα του εξελισσόταν. Το 1888 εκτέθηκαν έργα του στην Τουλούζη και στις Βρυξέλλες και είχαν καλή υποδοχή. Το 1889 ο Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ έγινε θαμώνας του Μουλέν Ρούζ και γεμάτος ενθουσιασμό άρχισε να σχεδιάζει. Το 1891 ο χώρος θα ανακαινιστεί. Οι ιδιοκτήτες ήθελαν μια νέα αφίσα. Πήρε τη δουλειά με διαμεσολάβηση της Λα Γκουλύ. Αυτή η αφίσα θα τον κάνει διάσημο και έτσι θα αρχίσει η εμμονή του με τις αφίσες και την μέθοδο της λιθογραφίας.
Αφίσες και λιθογραφίες: η χαρακτηριστική τέχνη του Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ
Οι περισσότερες από τις τραγουδίστριες και τις χορεύτριες που απεικονίζονται στους πίνακές του ήταν προσωπικές του φίλες, γιατί δεν έπαψε ποτέ ν’ αποτελεί και ο ίδιος αναπόσπαστο κομμάτι του κόσμου και της κοινωνίας που απαθανάτισε. Όπως και ο Ντεγκά, δούλεψε με μεγάλη ποικιλία υλικών, ενώ ήδη από το 1891, η φήμη του ως σχεδιαστή αφισών και γενικά λιθογραφιών υπήρξε μεγάλη.
Η καριέρα του Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ απογειώθηκε. Αν και τόσο τα μέσα και οι τρόποι, όσο και οι θεματικές του σημάδεψαν και σόκαραν τον χώρο της τέχνης, αλλά και την μεσοαστική ηθική, εκείνος συνέχισε ακάθεκτος. Ζωγράφιζε την παρακμή, χωρίς να ωραιοποιεί καταστάσεις και πρόσωπα, ζωγράφιζε τους ξεπεσμένους, τους ανήθικους και όλα εκείνα τα σκοτεινά πρόσωπα που διαμόρφωναν την νυχτερινή ζωή του Παρισιού του 19ου αιώνα και κανένας καλλιτέχνης δεν τολμούσε να αποτυπώσει.
Το τέλος του μεγάλου καλλιτέχνη
Δυστυχώς, ο θάνατος του Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ από σύφιλη, ακολούθησε μία περίοδο κατά την οποία το έργο του είχε πέσει στην αφάνεια. Τα σχόλια για τα έργα του πριν και μετά τον θάνατο του ήταν αρνητικά και απαξιωτικά. Ωστόσο, ο ίδιος πέθανε στην αγκαλιά της μητέρας του, παρουσία και των δύο γονιών του, στα 37 του χρόνια.
Παρακάτω, ακολουθεί ένα βίντεο με λίγα λόγια για το έργο του, με αφορμή μία από τις χιλιάδες εκθέσεις ζωγραφικής με τα περίφημα έργα του, που μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο που έχει πλέον πεθάνει και που λίγοι καλλιτέχνες τόλμησαν να αποτυπώσουν:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ζαμπάρα Βάλια, «Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ: Ο άνθρωπος που έκανε την αφίσα τέχνη», theodot.gr (τελευταία επίσκεψη: 20/11/2019).
«Ανρί Ντε Τουλούζ – Λωτρέκ», sansimera.gr (τελευταία επίσκεψη: 20/11/2019).
«Ο πάμπλουτος νάνος που αναδείχθηκε σε γίγαντα της ζωγραφικής και δοξάστηκε για το ταλέντο του. Έφτιαξε τη θρυλική αφίσα του “Μουλέν Ρουζ”. Ο κόμης Τουλούζ Λωτρέκ, ήταν αλκοολικός και πέθανε σε ηλικία 37 ετών…», mixanitouxronou.gr (τελευταία επίσκεψη: 20/11/2019).
Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ , «O “μύθος της Μονμάρτης” στο Μουσείο Μπενάκη», atticacoast.gr (τελευταία επίσκεψη: 20/11/2019).
Γκόρου Τόνια, «Ανρί ντε Τουλούζ Λωτρέκ : Κατ’ ευθείαν από την Belle Epoque», tvxs.gr (τελευταία επίσκεψη: 20/11/2019).
Oυζουνόγλου Ζωγράφου Μαρία, «ΑΝΡΙ ΤΟΥΛΟΥΖ ΛΩΤΡΕΚ: “Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι…” (Toulouse Lautrec)», texni-zoi.blogspot.com (τελευταία επίσκεψη: 20/11/2019).
