Πηγή εικόνας: www.gazzetta.gr | Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από τον Βασίλη Σκουντή, ο οποίος επισκέφτηκε σε νεαρή ηλικία τον Αντώνη Σαμαράκη στο σπίτι του.
Ο Αντώνης Σαμαράκης ήταν ένας απ’ τους πιο πολυμεταφρασμένους Έλληνες λογοτέχνες. Άνθρωπος ανήσυχος και με ιδιαίτερη αγάπη στους νέους, χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως «αιώνιος έφηβος». Η ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο και μια καλύτερη ζωή, καθώς και η εγρήγορση όλων μας για την διατήρηση ή διάσωση της ελευθερίας του ανθρώπου, ήταν τα βασικότερα θέματα στα έργα του.
«Όχι, δε μπορώ να συμβιβαστώ!… Δεν μπορώ να εξακολουθώ να είμαι μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο σα να μην έχει συμβεί τίποτα, σα να μη συμβαίνει τίποτα!».
(Αντώνης Σαμαράκης, από το διήγημα «Αρνούμαι», 1961)
Παιδικά χρόνια, σπουδές και εργασία
Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στις 16 Αυγούστου του 1919 στην Αθήνα. Η πλατεία Βάθης, ο σταθμός Λαρίσης, το Μεταξουργείο ήταν οι γειτονιές που μεγάλωσε. Ανήσυχος και παρατηρητικός ως παιδί, άρχισε από νωρίς να προβληματίζεται για όλα όσα απασχολούσαν την καθημερινότητα των γύρω του, αλλά και τον κόσμο γενικότερα. Εκείνα τα πρώτα χρόνια που τα έζησε με απλοϊκούς και σκληρά εργαζόμενους ανθρώπους, σε μια εποχή κοσμοϊστορικών αλλαγών, επηρέασαν, αργότερα, καθοριστικά το έργο του. Μετά την αποφοίτησή του από το δεύτερο Γυμνάσιο της Βαρβακείου Σχολής, συνέχισε σπουδάζοντας Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατόπιν, για πολλά χρόνια εργάστηκε στο Υπουργείο Εργασίας (από το 1935 ως το 1963) με μια διακοπή εννέα ετών, αφού παραιτήθηκε το 1936, με την επιβολή της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, και επανήλθε το 1945.
Advertising
Advertisements
Πηγή εικόνας: www.thetoc.gr | Ο Αντώνης Σαμαράκης σε πολύ μικρή ηλικία.
Η πρώτη επαφή με τον κόσμο της λογοτεχνίας σε μια άγρια εποχή
Τον Νοέμβριο του 1933 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά δικό του έργο στο περιοδικό «Ξεκίνημα», ένα ποίημα με θέμα τον θάνατο. Αργότερα δημοσιεύτηκαν κι άλλα κείμενα και ποιήματά του σε διάφορα περιοδικά, όπως η «Νέα Εστία», «Νεοελληνικά γράμματα» και άλλα.
Οι συνθήκες της ζωής τότε και τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα της εποχής, προβλημάτιζαν ιδιαίτερα έντονα τον Αντώνη Σαμαράκη και αυτό τον προβληματισμό δεν έπαψε να τον εκφράζει γράφοντας, παρά τις δυσκολίες που βίωνε. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, ο ίδιος, προσέφερε τον δικό του αγώνα συμμετέχοντας στην αντίσταση. Η δράση του αυτή έγινε η αιτία να συλληφθεί από τους Ναζί και να καταδικαστεί σε θάνατο, το 1944, μα ευτυχώς κατάφερε να αποδράσει και να κλειστεί σε μια αποθήκη. Εκεί, κρυμμένος, πάλεψε με τον φόβο μέχρι την ημέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας (12-10-1944). Έχοντας ζήσει ο ίδιος εκείνες τις άγριες μέρες και όσες ακολούθησαν στα επόμενα χρόνια, ζητώντας την Ελπίδα, έγραψε την πρώτη συλλογή διηγημάτων του με τον τίτλο «Ζητείται Ελπίς», την οποία εξέδωσε το 1954 (αυτοέκδοση).
Πηγή εικόνας: httpalexgger.blogspot.com.
Η εργογραφία του Αντώνη Σαμαράκη
Μετά την έκδοση του πρώτου βιβλίου «Ζητείται Ελπίς», το 1959 εκδίδεται το μυθιστόρημα «Σήμα κινδύνου». Και στα δύο αυτά πρώτα βιβλία ο συγγραφέας περιγράφει τον κόσμο μετά τον πόλεμο. Έναν κόσμο γυμνό από ελπίδα και πίστη, από ιδέες και όραμα, γεμάτο φόβο για την πιθανότητα ενός επόμενου πολέμου. Το 1961 εκδίδεται μια ακόμη συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο «Αρνούμαι», έργο για το οποίο βραβεύτηκε το 1962 με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος. Και σε αυτό το βιβλίο κυρίαρχο θέμα είναι ο παραλογισμός της μεταπολεμικής εποχής, μιας εποχής που δεν μπορεί ακόμα να βρει τον προσανατολισμό της.
Το 1965 εκδίδεται «Το Λάθος», το οποίο είναι το μυθιστόρημα που κάνει τον Αντώνη Σαμαράκη γνωστό διεθνώς. Θέμα του βιβλίου είναι οι μορφές εξόντωσης του ανθρώπου από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Το έργο είναι παγκόσμιο, δεν αναφέρεται χώρα, ούτε συγκεκριμένη εξουσία. Όλα είναι απροσδιόριστα, αδιευκρίνιστα εκτός από το ίδιο του το θέμα, που είναι τα κάθε είδους καθεστώτα που στερούν την ελευθερία του ανθρώπου και τον κάνουν να ασφυκτιά, μέχρι τελικής παραδόσεως, μέχρι θανάτου. Ωστόσο, τελικά, νικά ο άνθρωπος με την δύναμη της ψυχής και την δύναμη της ελπίδας. Το μυθιστόρημα έχει στοιχεία αστυνομικά και οι φιλοσοφικές αναφορές είναι αρκετές. Για το βιβλίο έγραψαν θετικότατες κριτικές μεγάλοι και αξιόλογοι συγγραφείς όπως η Αγκάθα Κρίστι, ο Γκράχαμ Γκριν, ο Άρθουρ Μίλερ και άλλοι πολλοί. « Το λάθος» μεταφέρθηκε με τον τίτλο «La Faille» στον κινηματογράφο το 1975. Ακολούθησαν τα βιβλία: οι συλλογές διηγημάτων «Γραφείον ιδεών» (1962), «Το διαβατήριο» (1973), «Η κόντρα» (1992) και το μυθιστόρημα «Εν ονόματι» (1998). Το 1996 εκδόθηκε η αυτοβιογραφία του συγγραφέα με τον τίτλο «1919».
Η γραφή του Αντώνη Σαμαράκη είναι λιτή και απέριττη. Αποφεύγει τα διανθίσματα στην αφήγησή του και κάθε είδους υπερβολή. Παρόλο που ο λόγος του είναι απλός, καταφέρνει να δώσει στον αναγνώστη πλούτο συναισθημάτων και γνώσης. Η αμεσότητα και η σαφήνεια χαρακτηρίζουν όλα του τα έργα. Οι ήρωες του είναι ζωντανοί άνθρωποι, άνθρωποι καθημερινοί, άνθρωποι της πραγματικότητας και όχι κάποιας φαντασίας, με διαχρονικές ανάγκες, διαχρονικές μάχες, διαχρονικά όνειρα.
Κυρίαρχο θέμα στα διηγήματα και στα μυθιστορήματά του είναι ο αγώνας για την ελευθερία του ανθρώπου, μέσω της εγρήγορσης και της ελπίδας του ίδιου του ατόμου. Χρησιμοποιώντας την πραγματικότητα, τα μεγάλα και μικρά ιστορικά γεγονότα και βιώματα από την καθημερινή ζωή της εποχής του, ο συγγραφέας προτρέπει τον αναγνώστη σε αφύπνιση και επαγρύπνηση. Στο κατώφλι ενός καινούργιου κόσμου που άρχισε να διαμορφώνεται, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ο Αντώνης Σαμαράκης, γράφοντας, μας καλεί όλους να συμμετέχουμε στην διαμόρφωση του νέου κόσμου με το βλέμμα στο μέλλον. Ενάντια στα όπλα κάθε εξουσίας και κάθε καθεστώτος, καθένας από εμάς έχει το χρέος αλλά και την δύναμη να παραμείνει άνθρωπος, μαχόμενος με την γνώση, την εμπειρία από το παρελθόν, την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη. Η ελευθερία του καθενός είναι το παν για την επιβίωση και την εξέλιξη του κόσμου.
Πηγή εικόνας: www.sansimera.gr.
Ένας ανήσυχος άνθρωπος σ’ έναν ανήσυχο κόσμο
Τα ίδια τα λόγια του Αντώνη Σαμαράκη είναι ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε το μέγεθος και το βάθος των προβληματισμών του, το ήθος του, την ανησυχία του για τον άνθρωπο του μέλλοντος:
«Στο βάθος της πορείας της ανθρωπότητας διαφαίνεται μια τερατογονία, μια βιολογική διαστροφή, μια νέα εποχή παγετώνων. Αν δεν αγωνιζόμαστε χωρίς ανάσα για την προάσπιση της ελευθερίας, αν δεν προχωράμε με αδιάσπαστη συνέπεια και μαχητικότητα σε αντίσταση, θα προκύψει ένας κόσμος όπου η αξία ελευθερία θα του είναι εντελώς ξένη.»
Advertising
«Όταν ένα και μόνο παιδί πεθαίνει από την πείνα και την έλλειψη περίθαλψης, όταν ένα και μόνο παιδί πεθαίνει ψυχικά στο περιθώριο, σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης και δουλειάς, αποκομμένο από ΄κάθε δυνατότητα συμμετοχής στο κοινωνικό γίγνεσθαι, τότε ο ουρανοξύστης’ του πολιτισμού μας σωριάζεται σε κομμάτια και θρύψαλα, γη και σποδός.»
«Για να δουλέψει αποτελεσματικά η λογοτεχνία, οφείλουμε να μην ξεχνάμε ότι δεν είναι καθόλου μονόλογος , χρειάζεται να δένει με τον αναγνώστη. Χέρι συντροφικό είναι η λογοτεχνία που απλώνεται και δεν πρέπει να μείνει μετέωρο, χωρίς ανταπόκριση. Ο μαγικό κόσμος της λογοτεχνίας, της τέχνης, αρχίζει πράγματι να υπάρχει από τη στιγμή που το ένα άλλο χέρι, το χέρι εκείνου που σε διάβασε, απλώνεται κι αυτό και πιάνει το δικό σου χέρι, το σφίγγει αδελφικά. Μια φωνή μέσα στη νύχτα είναι η λογοτεχνία, μια κραυγή στο σκοτάδι, και δεν έχει νόημα, δεν ολοκληρώνεται, αν κινείται χωρίς απήχηση, αν δεν ακούσω ή έστω δεν μαντέψω τη φωνή του άλλου, την κραυγή του άλλου που το δικό μου σήμα μπόρεσε και τον άγγιξε…»
Πηγή εικόνας: www.thetoc.gr |Με την σύζυγό του Ελένη.
Η αγάπη για τα παιδιά και τους νέους
Ο Αντώνης Σαμαράκης με το έργο αλλά και την ζωή του, απεδείκνυε συνεχώς την αγάπη που είχε για τα παιδιά και τους νέους, καθώς και την αγωνία του για να ζήσουν σ’ έναν καλύτερο κόσμο. Ήθελε να βρίσκεται σε επικοινωνία, ιδιαίτερα με τους μικρούς του αναγνώστες, να συζητά μαζί τους. Γι’ αυτό ζητούσε πάντοτε να αναγράφεται στα αντίτυπα των βιβλίων του η διεύθυνση του σπιτιού του. Αυτό το αίτημα παραξένευε τους εκδότες του, κυρίως τους ξένους. Σκοπός του συγγραφέα ήταν να δώσει, με αυτόν τον τρόπο, τη δυνατότητα σε κάθε έναν που ήθελε, να μπορεί να έλθει σε επαφή μαζί του, είτε μέσω μιας επιστολής είτε ακόμα και μιας επίσκεψης στο σπίτι του, που ήταν πάντα ανοιχτό και φιλόξενο. Έτσι, συχνά μαζί με την σύζυγό του Ελένη δεχόταν με χαρά τους μικρούς επισκέπτες, όντες οι καλύτεροι οικοδεσπότες. Επιπλέον, δεν έλειπε η αλληλογραφία με νέους από κάθε τόπο της Ελλάδας αλλά και από το εξωτερικό.
Ο Βασίλης Σκουντής, ένας από τους πολλούς νέους που συνάντησαν τον συγγραφέα τότε, θυμάται και γράφει στο ημερολόγιό του:
Advertising
«Σαν χθες, 3 Απριλίου του 1977, μειράκιον της τρίτης τάξης του Γυμνασίου περνούσα για πρώτη φορά στη ζωή μου (διότι ακολούθησαν κάμποσες ακόμα επισκέψεις) το κατώφλι ενός διαμερίσματος σε πολυκατοικία που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ταϋγέτου και Ιππολύτου, κοντά στην πλατεία Κολιάτσου. Το σπίτι του Αντώνη Σαμαράκη! Ήμουν 14 χρονών και ένιωθα πως δεν έμπαινα σε σπίτι, αλλά στο άβατον ενός πνευματικού ιερατείου! Η γλυκύτατη σύζυγος του, Ελένη, με τράταρε πορτοκαλάδα και γλυκό του κουταλιού, και στην ατμόσφαιρα ανακατεύονταν οι μυρωδιές από το αγιόκλημα της βεράντας και από τον έντονο καπνό του τσιμπουκιού (που δεν το αποχωριζόταν ποτέ, όπως φαίνεται και στη φωτογραφία που τράβηξα με μια παλιά Lubitel) του ανθρώπου ο οποίος στα μάτια της γενιάς μας φάνταζε ως ένας γνήσιος πνευματικός ταγός…Με καλοδέχτηκε, άλλωστε ήταν… σεσημασμένος για την υποστήριξη και την αγάπη του στους νέους. Η επίσκεψη μου εξελίχθηκε σε αρμένικη βίζιτα και σαν ανήσυχο και έξαλλο νιάτο τον παρακάλεσα και εντέλει τον έπεισα να μας τιμήσει με την παρουσία του σε εκδήλωση αφιερωμένη σε αυτόν στην Ιωνίδειο Πρότυπο Σχολή Πειραιώς.»
Πηγή εικόνας: www.gazetta.gr | Αυτόγραφη αφιέρωση του Αντώνη Σαμαράκη στον Βασίλη Σκουντή που είχε επισκεφτεί τον συγγραφέα στο σπίτι του σε ηλικία 14 ετών.
Η Βουλή των Εφήβων
Ιδέα του σπουδαίου συγγραφέα ήταν η δημιουργία της Βουλής των Εφήβων. Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο λειτούργησε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 1995 – 1996. Το πρόγραμμα έχει ως στόχο να ευαισθητοποιήσει τους νέους σχετικά με τα κοινά, να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη προβληματισμών, καθώς και τη δυνατότητα να εκφράσουν τις ιδέες και προτάσεις τους. Μαθητές από όλα τα σχολεία της Ελλάδας, της Κύπρου και του απόδημου ελληνισμού έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στο πρόγραμμα, παραδίδοντας τις εργασίες, με τις σκέψεις και τις προτάσεις τους. Μετά από αξιολόγηση και κλήρωση, 300 έφηβοι βουλευτές πραγματοποιούν συνεδριάσεις στις αίθουσες της βουλής, μετά τη λήξη του σχολικού έτους, τον μήνα Ιούλιο.
Πηγή εικόνας: www.thetoc.gr.
Βραβεύσεις και διακρίσεις
Το 1982, ο συγγραφέας, βραβεύτηκε με το Βραβείο Λογοτεχνίας Europali για το συνολικό του έργο. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα βιβλία του μεταφράστηκαν σε πάνω από 30 γλώσσες. Είχαν προηγηθεί τα βραβεία: Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 1962 για το «Αρνούμαι», Βραβείο των Δώδεκα – Έπαθλο Κώστα Ουράνη το 1966 για «Το λάθος» και το Μέγα Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας στη Γαλλία το 1970. Επίσης, για «Το λάθος», του απονεμήθηκε ο Σταυρός του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών το 1995 και το Κρατικό Βραβείο Τεχνών και Λογοτεχνίας, του ίδιου έτους (1995) στη Γαλλία.
Πέραν από την συγγραφική του δραστηριότητα, ο Αντώνης Σαμαράκης διακρίθηκε και για την κοινωνική και πνευματική του προσφορά. Κατά τα έτη 1968-1969 ηγήθηκε αποστολής εμπειρογνωμόνων σε διάφορες χώρες της Αφρικής. Την αποστολή του είχε αναθέσει η Διεθνής Ομάδα Εργασίας. Επιπλέον, εκπροσωπώντας την UNESCO, ταξίδεψε στην Αιθιοπία και γράφοντας άρθρα συνέβαλλε στη διεθνή κινητοποίηση, έτσι ώστε να επιλυθούν τα προβλήματα των κατοίκων της περιοχής. Για την προσφορά του σε κοινωνικά θέματα και την πνευματική του δραστηριότητα, χρήστηκε από την UNICEF πρεσβευτής καλής θελήσεως για τα παιδιά του κόσμου. Κατείχε επίσης τον τίτλο του πνευματικού πρεσβευτή της οργάνωσης «Γιατροί του κόσμου» και εκπροσώπησε πολλές φορές την χώρα μας σε διεθνείς συναντήσεις που είχαν ως αντικείμενο εργασιακά και μεταναστευτικά θέματα.
Advertising
Πηγή εικόνας: tvxs.gr.
“Προσφέροντας” τον θάνατο
Ο Αντώνης Σαμαράκης έφυγε από την ζωή τον Αύγουστο του 2003, αφήνοντάς μας φτωχότερους. Στην αυτοβιογραφία του με τον τίτλο «1919» (εκδόσεις Ψυχογιός) γράφει:
«Λυπάμαι που για λόγους ανεξάρτητους από τη θέλησή μου η αυτοβιογραφία μου δεν περιλαμβάνει ένα σημαντικό κρίσιμο θα έλεγα, γεγονός της ζωής μου: τον θάνατό μου. «Ένας ωραίος απροσκύνητος θάνατος», δίνει επιτέλους μια άλλη διάσταση σε μια ζωή που ναι μεν κύλησε και με μερικές καλές στιγμές που τιμούν την ανθρώπινη περίπτωση, αλλά και με πολλές δυστυχώς στιγμές-ρήγματα στην ακεραιότητά μας, στην αντίστασή μας στις εξουσίες του κόσμου τούτου και στην αδερφοσύνη μας με τον άλλον, αξίες που μόνο αυτές δικαιώνουν το σύντομο πέρασμά μας στη γη».
Πέθανε ήσυχος στο αγαπημένο του σπίτι στην Πύλο της Μεσσηνίας, αφήνοντας το έργο του, έχοντας κάνει το χρέος του και με το παραπάνω. Για τον ίδιο, όμως, φαίνεται πως η προσφορά του στον κόσμο δεν ήταν αρκετή κι έτσι άφησε μια τελευταία επιθυμία, να δωριστεί το σώμα του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για έρευνες των φοιτητών της Ιατρικής. Από εκεί μας προσφέρει ακόμη, ακόμα και νεκρός.
Στο παρακάτω βίντεο, μέσα από ένα μικρό αφιέρωμα, μπορείτε να δείτε και να ακούσετε τον Αντώνη Σαμαράκη να μιλά για όσα τον προβλημάτισαν και τον έκαναν να αγωνίζεται μέσα από την συγγραφική και κοινωνική του δραστηριότητα.
Advertising
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ο Αντώνης Σαμαράκης σε μια συναρπαστική αυτοβιογραφία, Αργυρώ Μποζώνη, 9-12-2017 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.thetoc.gr – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
Αντώνης Σαμαράκης – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.sansimera.gr – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
Advertising
Αντώνης Σαμαράκης: Ο λογοτέχνης άνθρωπος που ανύψωσε την ελευθερία, 8-8-2019 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: tvxs.gr – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
«Ζητείται ελπίς», 13-1-2020, σχόλια & επιλογή κειμένων του Μάνου Κοντολέων – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.hartismag.gr – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
Ζητείται Ελπίς!, Βασίλης Σκουντής, 4-4-2020 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.gazzetta.gr – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
Βουλή των εφήβων – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: el.wikipedia.org – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
Advertising
Σαμαράκης – τελικό βίντεο 2016 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.youtube.com – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
Αντώνης Σαμαράκης – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: el.wikipedia.org – (Τελευταία πρόσβαση 14-8-2020).
Γεννήθηκα και ζω στο Βόλο. Σπούδασα δημοσιογραφία και η γραφή είναι η μεγάλη μου αγάπη. Τα βιβλία και οι βόλτες στην πόλη και στην φύση, γεμίζουν ευχάριστα τον ελεύθερό μου χρόνο. Οι άνθρωποι είναι πάντα έμπνευση για μένα και θεωρώ πως τα πάντα γύρω μας, ακόμη και τα πιο απλά, μπορούν να μας διδάξουν, αρκεί να τα παρατηρούμε από κάθε οπτική.
