Χορκχάιμερ Μαξ: Από την φιλοσοφία στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων

Ο Μαξ Χορκχάιμερ (1895–1973) αποτέλεσε έναν από τους ιδρυτές της «Σχολής της Φρανκφούρτης», μιας ομάδα φιλοσόφων και κοινωνικών επιστημόνων που συνδέονται με το Institut für Sozialforschung (Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας) στη Φρανκφούρτη. Ο Χορκχάιμερ ήταν διευθυντής του Ινστιτούτου και Καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης από το 1930-1933, και πάλι από το 1949–1958. Ως φιλόσοφος είναι πιο γνωστός (ειδικά στον αγγλόφωνο κόσμο), για το έργο που συνέγραψε τη δεκαετία του ’40, Διαλεκτική του Διαφωτισμού, μαζί με τον Θεόδωρ Αντόρνο.

Advertisements

Διαβάστε επίσης  Βιργίλιος: Από τη βουκολική ποίηση στο έπος

 Ιδιαίτερα σημαντικά, ωστόσο, είναι και τα κείμενά του της δεκαετίας του 1930, τα οποία ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για την ανάπτυξη του επιστημολογικού και μεθοδολογικού προσανατολισμού της Κριτικής θεωρίας της Σχολής της Φρανκφούρτης. Το έργο του επηρέασε σημαντικότατα τους συγχρόνους του (συμπεριλαμβανομένων των Adorno και Herbert Marcuse) και είχε μια διαρκή επιρροή στους μετέπειτα διανοητές που ασχολήθηκαν με την κριτική θεωρία (συμπεριλαμβανομένου του Jürgen Habermas και του σημερινού διευθυντή του Ινστιτούτου Axel Honneth).

Τα πρώτα βήματα του φιλοσόφου

Ο Χορκχάιμερ γεννήθηκε σε μια συντηρητική εβραϊκή οικογένεια στις 14 Φεβρουαρίου 1895. Ήταν ο μοναχογιός του Moritz και της Babette Horkheimer. Ο πατέρας του είχε πολλά εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας στην περιοχή Zuffenhausen της Στουτγάρδης. Περίμενε ότι ο γιος του θα ακολουθήσει τα χνάρια του. Έτσι, ο Max εγκατέλειψε νωρίς το σχολείο για να εργαστεί στην οικογενειακή επιχείρηση, όπου τελικά έγινε διευθυντής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου άρχισε δύο σχέσεις που θα διαρκούσαν για το υπόλοιπο της ζωής του. Πρώτον, συνάντησε τον Friedrich Pollock, ο οποίος αργότερα θα γινόταν ακαδημαϊκός συνάδελφος και στενός φίλος του. Συναντήθηκε επίσης με την Rose Riekher, γραμματέα του πατέρα του. Παρά τις ενστάσεις της οικογένειας του Χορκχάιμερ, θα παντρευτούν το 1926 και θα μείνουν μαζί μέχρι το θάνατό της το 1969.

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Χόρκχάιμερ ξεκίνησε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και της Φρανκφούρτης. Στη Φρανκφούρτη σπούδασε ψυχολογία και φιλοσοφία. Με την καθοδήγηση του Χανς Κορνέλιους, ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη φιλοσοφία με μια διατριβή με τίτλο «Η Αντινομία της Τεχνολογικής Κρίσης». Με την ολοκλήρωση των σπουδών του ξεκίνησε την ακαδημαϊκή καριέρα του. Αποτέλεσε για χρόνια διευθυντής του Ινστιτούτου της Σχολής της Φρανκφούρτης, επηρεάζοντας σαφέστατα τους στόχους και τις φιλοσοφικές της επιδιώξεις.

Άξονες του φιλοσοφικού του προβληματισμού

Το έργο του Χορκχάιμερ χαρακτηρίζεται από τον προβληματισμό γύρω από την ανάδειξη της σχέση μεταξύ της επιρροής (ιδιαίτερα του πόνου) και των εννοιών (που νοούνται ως εκφράσεις λογικής που καθοδηγούν τη δράση). Στα πλαίσια αυτά άσκησε κριτική στις σύγχρονες του θεωρίες, προβάλλοντας το γεγονός πως ανεξάρτητα από την ορθότητα τους δεν είναι σε θέση να προτείνουν λύσεις σε σημαντικά κοινωνικά προβλήματα. Ο φιλόσοφος επικεντρώθηκε στις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών δομών, δικτύων-μορφών υποκουλτούρας και ατομικών πραγματικοτήτων και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο σύγχρονος άνθρωπος επηρεάζεται και διαμορφώνεται από τον πολλαπλασιασμό των προϊόντων στην αγορά. Συνεργάστηκε και συνομίλησε στα έργα του με τους Herbert Marcuse, Erich Fromm, Theodor Adorno και Walter Benjamin κ.α. . Κλείνοντας τη σύντομη επισκόπηση της συμβολής του φιλοσόφου, ένα απόσπασμα από τον ίδιο τον Χορκχάιμερ μπορεί να γίνει πολύ κατατοπιστικότερο από τις θεωρητικές παρατηρήσεις:

«Αν ήταν δυνατό ν’ ανακτήσει κανείς το εγώ του και τη μνήμη του, δέκα εκατό, ένα εκατομμύριο χρόνια, μετά το θάνατό του, ακριβώς τη στιγμή που γίνεται σκόνη, σκουλήκι, μηδέν, αν ήταν δυνατόν να ξαναδεί τη μέρα του έρωτα την οποία ζει σήμερα και να τη συγκρίνει με το μηδέν, θα ένιωθε τη λαχτάρα για τον παράδεισο στον οποίο δεν πρόκειται να μπει ποτέ. Αυτό που θα ένιωθε ισχύει στη ζωή του κάθε βραδιά, κάθε τέλος, κάθε παρερχόμενη στιγμή ευτυχίας. Όποιος το ξέρει αυτό κάνει τούτη την εμπειρία μέρος της προσμονής του ξυπνήματος ,της διάρκειας την οποία επιτρέπει η ζωή ενώ το μηδέν όχι. Αλλά μια σκιά, η κατάρα ότι τίποτε δεν διαρκεί, η κατάρα της εκδίωξης πέφτει πάνω στον προσεχή έρωτα. Ο έρωτας που γίνεται ωχρότερος εξαιτίας αυτού του γεγονότος, δεν αξίζει να λέγεται έρωτας, κι ο έρωτας που εξεγείρεται εναντίον αυτού του γεγονότος είναι μάταιος, Η κατάρα είναι η αλήθεια» .

Κατανοώντας βαθύτερα το έργο του Μαξ Χορκχάιμερ

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, ο Χορκχάιμερ αποτέλεσε μία από τις πνευματικές εκείνες μορφές που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη φιλοσοφία. Μέσα από την κοπιώδη και στοχευμένη προσπάθειά του προσέφερε τροφή για σκέψη και επηρέασε δεκάδες φιλοσόφους και κοινωνικούς επιστήμονες. Ο ίδιος, πάλεψε να αλλάξει τη σχέση της φιλοσοφίας με την κοινωνία και έδωσε μία άλλη υπόσταση στην έννοια και το ρόλο του φιλοσόφου. Ταυτόχρονα, άσκησε εποικοδομητική κριτική, επέδρασε και έδωσε κατευθυντήριες γραμμές σε μία ολόκληρη φιλοσοφική κίνηση τεράστιας σημασίας που έδρασε σε πολλούς τομείς.

Για όποιον ενδιαφέρεται να εμβαθύνει περισσότερο στο έργο, τη συμβολή και τους βασικούς άξονες της φιλοσοφικής σκέψη του Μαξ Χορκχάιμερ, ενός από τους σπουδαιότερους σύγχρονους φιλοσόφους, είναι πολύ χρήσιμο πατώντας στον παρακάτω σύνδεσμο να παρακολουθήσει το βίντεο που παρατίθεται. Πρόκειται για μία σύντομη παρουσίαση τόσο του έργου του φιλοσόφου, όσο και των θεμελιωδών αρχών που επιτρέπουν την κατανόηση του. Το βίντεο είναι σύντομο και περιεκτικό, χρήσιμο για κάθε ενδιαφερόμενο: