Η Ελένη Δραγάση υπήρξε μια από τις σπουδαιότερες μορφές της ύστερης Βυζαντινής περιόδου. Αποτέλεσε μια σπουδαία αυτοκράτειρα, σύζυγο και μητέρα των τελευταίων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου. Ο αυτοκρατορικός της τίτλος, δεν την εμπόδισε να εγκαταλείψει τα εγκόσμια και να αποτελέσει παράδειγμα ταπεινότητας. Η ελληνορθόδοξη χριστιανική παράδοση τη μνημονεύει και την τιμά ως Αγία Υπομονή.
Το σπουδαίο οικογενειακό δέντρο
Η Ελένη Δραγάση γεννήθηκε το 1372 στη Σερβία. Ο πατέρας της ήταν ο δεσπότης (κυβερνήτης) και ηγεμόνας της Σερβίας, Κωνσταντίνος Δραγάσης (Ντράγκας) Ντεγιάνοβιτς. Ο Ντεγιάνοβιτς ήταν πέμπτος απόγονος του Βυζαντινού αυτοκράτορα, Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου, που είχε ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους. Το 1392, σε ηλικία 20 ετών, παντρεύτηκε τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο κι έγινε αυτοκράτειρα. Το 1395, η Ελένη Δραγάση θα χάσει τον πατέρα της, στη μάχη του Ρόβινε της Ρουμανίας.
Το αυτοκρατορικό ζεύγος απέκτησε εννέα παιδιά, εκ των οποίων τα τρία χάθηκαν από επιδημία που είχε ξεσπάσει το 1399. Τα υπόλοιπα έξι, ήταν όλα αγόρια: ο Ιωάννης, ο Θεόδωρος, Ανδρόνικος, ο Κωνσταντίνος, ο Δημήτριος και ο Θωμάς. Οι πιο γνωστοί γιοι της Ελένης Δραγάση είναι ο Ιωάννης Η’ Παλαιολόγος και ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος, ως αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Ειδικότερα, ο Κωνσταντίνος ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Τα υπόλοιπα παιδιά έλαβαν διοικητικά αξιώματα ως δεσπότες σε κέντρα της παραπέουσας αυτοκρατορίας.
Ελένη Δραγάση: Η αυτοκράτειρα που έγινε μοναχή
Ως αυτοκράτειρα, η Ελένη Δραγάση στάθηκε άξια του τίτλου της. Κυβέρνησε στο πλάι του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ με κύριες αρετές της τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη. Πληροφορίες για το έργο της ως αυτοκράτειρα αλλά και για τον σπουδαίο χαρακτήρα της, αντλούνται από το έργο του νεοπλατωνικού φιλοσόφου, Γεωργίου Γεμιστού (ή Πλήθωνα) και το έργο του ιστορικού Γεωργίου Σφραντζή (ή Φραντζή).
Ο σύζυγος της Δραγάση, λίγο πριν πεθάνει, το 1425, έγινε μοναχός στη μονή Παντοκράτορος, στην Κωνσταντινούπολη, με το όνομα Ματθαίος. Αυτό επηρέασε και την ίδια. Όταν ο αυτοκράτορας πέθανε, η ίδια έγινε μοναχή στο μοναστήρι της Κυρά Μάρθας, στην Κωνσταντινούπολη. Στο μοναστήρι έλαβε το όνομα Υπομονή. Αν και αυτοκράτειρα, η Υπομονή ήταν ταπεινή και υιοθέτησε πλήρως τη μοναστική ζωή. Έκανε όλες τις δουλειές και τα διακονήματα του μοναστηριού. Πολύς κόσμος τη συμβουλευόταν, και ιδιαίτερα οι γιοι της που ήταν αξιωματούχοι και αυτοκράτορες.
Η προσφορά της Αγίας Υπομονής
Η Υπομονή προσέφερε πολλά τόσο ως μοναχή όσο και ως αυτοκράτειρα. Συνέβαλλε στο να ιδρυθεί ο οίκος ευγηρίας που έφερε το όνομα «Η ελπίς των απελπισμένων». Ο οίκος στεγαζόταν στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη, του Τιμίου Προδρόμου, στην Πέτρα, όπου εκεί φυλασσόταν και το σκήνωμα του Αγίου Παταπίου. Μεγάλο όμως ρόλο έπαιξε και στη διαδοχή της αυτοκρατορίας, όταν πέθανε ο γιος της, Ιωάννης Παλαιολόγος, το 1448 και το στέμμα έγινε αντικείμενο σύγκρουσης ανάμεσα στους αδελφούς Παλαιολόγους.
Όταν πέθανε ο Ιωάννης, επικρατέστεροι διάδοχοι ήταν ο Κωνσταντίνος ως μεγαλύτερος εν ζωή Παλαιολόγος και ο Δημήτριος που ήταν όμως φιλόδοξος, φιλότουρκος και γεμάτος έπαρση. Ο δεύτερος, χωρίς να χάσει καιρό, έσπευσε αμέσως στην Κωνσταντινούπολη για να χριστεί αυτοκράτορας. Όμως η σοφή βασιλομήτωρ τον συγκράτησε, καθώς θεωρούσε άξιο για το θρόνο, τον Κωνσταντίνο, οπότε μεσολάβησε για την ομαλή ενθρόνισή του. Κατάφερε να πείσει ακόμα και τον καχύποπτο σουλτάνο Μουράτ Β’ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να τον δεχθεί. Έτσι, με τις ενέργειες της Υπομονής, ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος στέφθηκε αυτοκράτορας του Βυζαντίου, τα Θεοφάνεια, στις 6 Ιανουαρίου του 1449, στον Μυστρά. Κι από κει θα ξεκινούσε να διαγράφεται το θλιβερό ιστορικό καθήκον του τελευταίου αυτοκράτορα…
Το τέλος της βασιλομήτορος
Η Ελένη Δραγάση «έφυγε» στις 13 Μαρτίου 1450, ούσα κατά κάποιον τρόπο τυχερή, καθώς δεν πρόλαβε να βιώσει τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν τρία χρόνια αργότερα. Στις 29 του Μάη του 1453, πραγματοποιείται η Άλωση της Κωνσταντινούπολη από τον Οθωμανό Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή και η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Τούρκους. Ο γιος της Δραγάση, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, έπεσε ηρωικά μαχόμενος κατά των εχθρών, μπροστά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, κατά την Άλωση, αν και κυκλοφόρησαν γρήγορα διάφοροι θρύλοι για την ενδεχόμενη τύχη τόσο του ιδίου όσο και του υπόδουλου ελληνισμού.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ονόμασε την Ελένη Δραγάση Αγία Υπομονή και τιμά τη μνήμη της κάθε χρόνο στις 29 Μαΐου μαζί με την επέτειο της Αλώσεως της Κωνσταντινούπολης. Η ίδια ετάφη στη Μονή Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη. Στο ίδιο μέρος είχαν ταφεί ο σύζυγος της Μανουήλ καθώς και τρία από τα τέκνα τους. Τα δύο είχαν γίνει μοναχοί πριν πεθάνουν. Μετά την πτώση της Πόλης, το 1453, ο ανιψιός της Αγίας Υπομονής, Αγγελής Νοταράς, μετέφερε κι έκρυψε στα Γεράνεια Όρη το λείψανο του Αγίου Παταπίου, σε μια σπηλιά κοντά στην πόλη Θέρμαι (το σημερινό Λουτράκι), που ήταν ασκητήριο για μοναχούς από τον 11ο αιώνα. Στη σπηλιά αυτή βρέθηκε μια αγιογραφία και η αγία κάρα (κρανίο) της Αγίας Υπομονής. Στο μέρος εκείνο χτίστηκε το 1952, από τον γέροντα Νεκτάριο Μαρμαρινό, το μοναστήρι του Αγίου Παταπίου. Στη μονή φυλάσσεται μέχρι σήμερα η ιερά και σεπτή κάρα της Αγίας Υπομονής, της σοφής βασιλομήτορος, Ελένης Δραγάση.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με ολιγόλεπτο αφιέρωμα στην Ελένη Δραγάση, την Αγία Υπομονή.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ελένη Δραγάση. Ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (τελευταία σύνδεση 25/6/2021)
Αγία Υπομονή, η αυτοκράτειρα που έγινε μοναχή και προστάτιδα των φτωχών. Ήταν η μητέρα του τελευταίου υπερασπιστή του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Το προσκύνημα στο Λουτράκι. Ανακτήθηκε από: mixanitouxronou.gr (τελευταία σύνδεση 25/6/2021)
