Ελληνική Επανάσταση και Τέχνη

Πηγή εικόνας: infognomonpolitics.gr | Ευγένιος Ντελακρουά, *Η Σφαγή της Χίου*, 1824.

Η Ελλάδα, μέσα σε περίεργες και δύσκολες συνθήκες, γιορτάζει φέτος τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια στην ιστορία του Νεότερου Ελληνισμού καθώς οδήγησε στην ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Όπως πάντα, ιστορία και τέχνη πιάνονται χέρι χέρι και φροντίζουν να διατηρηθούν τα συναισθήματα, οι αναμνήσεις και τα γεγονότα που καθόρισαν το ποιοι είμαστε εμείς σήμερα. Η ιστορία καταγράφει και η τέχνη δίνει μορφή στους ήρωες της Επανάστασης. Στον καμβά αποτυπώνονται μάχες και προσωπικότητες που συγκίνησαν όχι μόνο τον ελληνικό λαό αλλά και όλη την ανθρωπότητα. Έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών μέχρι και σήμερα εξακολουθούν να μας προκαλούν συναισθήματα περηφάνιας και δέους καταφέρνοντας ταυτόχρονα να εμπνεύσουν και να διδάξουν τις νεότερες γενιές.

Ελληνική Επανάσταση και Έλληνες ζωγράφοι

Η ζωγραφική τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα ήταν σχεδόν εξολοκλήρου αφιερωμένη στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία. Έργα που με τον δικό τους τρόπο αφηγήθηκαν την ιστορία και σήμερα φιλοξενούνται στα μεγαλύτερα μουσεία της Ελλάδας και της Ευρώπης. Πίνακες που κοσμούν κάθε σχολική αίθουσα και πολλά σχολικά βιβλία. Εικόνες γνώριμες σε εμάς που ενδεχομένως δε γνωρίζουμε όσα θα έπρεπε για τον δημιουργό ή τον σκοπό τους.

Ο σπουδαιότερος Έλληνας ζωγράφος που ασχολήθηκε με την Ελληνική Επανάσταση ήταν ο Θεόδωρος Βρυζάκης. Γεννημένος το 1814 στη Θήβα, βίωσε από πρώτο χέρι τον πόνο της θυσίας για την πατρίδα. Ο πατέρας του απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον Μάϊο του 1821. Στα 18 του θα μεταναστεύσει στο Μόναχο της Βαυαρίας. Εκεί είναι που ξεκινάει η ενασχόλησή του με τη ζωγραφική, η οποία θα επηρεαστεί βαθιά από τα γεγονότα της Επανάστασης. Κάποια από τα πιο γνωστά έργα του είναι Η έξοδος του Μεσολογγίου (1855), Η Ελλάς Ευγνωμονούσα (1858) και Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογών την σημαίαν της Επαναστάσεως (1865).

Διαβάστε επίσης Βαστίλη: Η παράδοση της γίνεται σύμβολο της δημοκρατίας

Πηγή εικόνας: nationalgallery.gr | Θεόδωρος Βρυζάκης, *Η Ελλάς ευγνωμονούσα*, 1858.

Άλλοι σημαντικοί ζωγράφοι του 19ου αιώνα υιοθέτησαν στοιχεία εκείνης της εποχής στη ζωγραφική τους. Ο Ζακυνθινός Διονύσιος Τσόκος, πρεσβευτής της Επτανησιακής σχολής, που ασχολήθηκε κυρίως με προσωπογραφίες, ο Νικόλαος Γύζης με τα έργα του Τα πρώτα γράμματα, Μετά την καταστροφή των Ψαρών (π. 1896-1898) και Το Κρυφό Σχολειό (1885-1886), αλλά και ο Ανδρέας Κριεζής.

Ελληνική Επανάσταση και ξένοι ζωγράφοι

Η καλλιτεχνική επιρροή της Επανάστασης ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα. Πολλοί ξένοι, φιλέλληνες καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τον αγώνα των Ελλήνων και με το καλλιτεχνικό τους έργο έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στη διαφύλαξη της ιστορίας της χώρας. Ο πιο γνωστός φιλέλληνας ζωγράφος υπήρξε ο Ευγένιος Ντελακρουά. Ο ρομαντικός Γάλλος ζωγράφος, επηρεάστηκε από τη Γαλλική και Ελληνική Επανάσταση και βασιζόμενος στον ιμπρεσιονισμό δημιούργησε κάποια από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα με αυτή τη θεματική. Πίνακες του Η σφαγή της Χίου (1824), Έφιππος Έλληνας πολεμιστής (1856) και Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου (1826).

Επανάσταση 1821 — Πηγή εικόνας: el.wikipedia.org | Ευγένιος Ντελακρουά, *Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου*, 1826.

Πολύτιμη υπήρξε η καλλιτεχνική συνεισφορά του Γερμανού στρατιωτικού Καρλ Κράτσαϊζεν. Αυτοδίδακτος ζωγράφος ο οποίος κατά την παραμονή του στην Ελλάδα σχεδίασε και ζωγράφισε τοπία, μνημεία και πολεμικές συνθέσεις. Ωστόσο, η πιο σημαντική δουλειά του είχε να κάνει με τις προσωπογραφίες σημαντικών ηρώων του Αγώνα και φιλελλήνων. Με την επιστροφή του στην πατρίδα του λιθογράφησε τις δημιουργίες του. Χάρη σε αυτόν μας δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουμε την όψη των πρωταγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Η πιο γνωστή προσωπογραφία του είναι αυτή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη η οποία κοσμούσε το πεντοχίλιαρο του 1984. Τα έργα του φιλοξενούνται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα.

Άλλοι σημαντικοί ζωγράφοι που αξίζει να αναφερθούν είναι ο Πίτερ φον Ες (Η Μπουμπουλίνα), ο Λουντοβίκο Λιπαρίνι (Ο θάνατος του Μπότσαρη) , ο Φραντσέσκο Άγιετς (Πρόσφυγες από την Πάργα, 1831) και ο Άνταμ Φρίντελ φον Φρίντελσμπούργκ (Λιθογραφία της Μαντώ Μαυρογένους).

Διαβάστε επίσης Άννα Φρανκ: το κορίτσι που έδωσε πρόσωπο στο Ολοκαύτωμα

Θεματική και καλλιτεχνικά κινήματα

Πέρα από το γενικό πνεύμα και τον ιερό σκοπό της Επανάστασης, πολλοί καλλιτέχνες εμπνέονταν από συγκεκριμένα γεγονότα του Αγώνα. Η μάχη στα Ψαρά αλλά και η Έξοδος του Μεσολογγίου έχουν απεικονιστεί σε δεκάδες πίνακες. Μεγάλο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον τόσο για τους Έλληνες όσο και για ξένους καλλιτέχνες είχε και ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, ή αλλιώς του «Αετού της Σαμονίβας» όπως τον αποκαλούσαν. Ο Μπότσαρης ήταν ξακουστός για τη γενναιότητά του, την ανδρεία του και τη συνεισφορά του στον Αγώνα.

Τον 19ο αιώνα κυριάρχησαν τρία καλλιτεχνικά κινήματα. Ο νεοκλασικισμός επηρέασε όλες τις τέχνες, κυρίως τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική. Αντλεί την έμπνευσή του από την κλασική τέχνη και τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας και της Αρχαίας Ρώμης. Ο ρομαντισμός, τον οποίο αντιπροσώπευε ο Ντελακρουά, αφοσιώνεται στο συναίσθημα, τον λυρισμό και τη φαντασία. Στον αντίποδα, ο ρεαλισμός απορρίπτει το συναίσθημα που είναι η κινητήρια δύναμη του ρομαντισμού. Οι υποστηρικτές του ρεαλισμού προσπαθούσαν να απεικονίσουν τη ζωή όπως ήταν, παραμένοντας πιστοί στην πραγματικότητα όσο περισσότερο γίνεται.

Τα γεγονότα και το τέλος της Επανάστασης σηματοδότησαν και την αρχή ενός σημαντικού εικαστικού κινήματος στην Ελλάδα. Η Σχολή του Μονάχου έβαλε τη δική της σφραγίδα στον καλλιτεχνικό κόσμο του 19ου αιώνα. Θεμελιωτές της υπήρξαν ο Θεόδωρος Βρυζάκης και Διονύσιος Τσόκος, οι οποίοι βάζουν στο επίκεντρο της έμπνευσής τους τα γεγονότα της Επανάστασης του 1821. Κύρια χαρακτηριστικά της σχολής αυτής είναι η άριστη χρήση χρωμάτων, η θεατρικότητα και η ηθογραφία. Άλλοι εκπρόσωποί της υπήρξαν οι ζωγράφοι Κ. Βολανάκης, Γ. Ιακωβίδης και Ν. Λύτρας.

Διαβάστε επίσης Τζον Στάινμπεκ: O συγγραφέας του ωμού ρεαλισμού και της πραγματικότητας

Η Ελληνική Επανάσταση στον κινηματογράφο

Τα ιστορικά γεγονότα του ελληνικού Αγώνα δεν άργησαν να μεταφερθούν και στη μεγάλη οθόνη. Κάποιες από τις ταινίες έχουν την τιμητική τους κάθε χρόνο στην τηλεόραση. Ο «Παπαφλέσσας» με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, η «Μαντώ Μαυρογένους» με την Τζένη Καρέζη και «Η δίκη των δικαστών» με πρωταγωνιστή τον Νίκο Κούρκουλο είναι κάποιες από τις ταινίες που συντροφεύουν τις παιδικές αναμνήσεις όλων μας. Παρόλα αυτά οι ταινίες ήταν λίγες καθώς το κόστος παραγωγής ήταν μεγάλο για τα τότε δεδομένα ενώ δεν είχαν και σημαντική απήχηση στο κοινό, με τα κέρδη στα ταμεία να είναι λιγοστά.

Η πρώτη ταινία με θέμα την Επανάσταση του 1821 ήταν η «Αι τελευταίαι ημέραι του Οδυσσέως Ανδρούτσου» (1928). Σκηνοθέτης της υπήρξε ο Δημήτριος Καμινάκης από την Θεσσαλονίκη. Η ταινία είναι βουβή και αφηγείται τη ζωή του ήρωα της επανάστασης, Οδυσσέα Ανδρούτσου. Γυρισμένη σε ασπρόμαυρο φιλμ με τη συμμετοχή ερασιτεχνών ηθοποιών. Η πιο αξιόλογη θα λέγαμε ότι είναι η ταινία του Νίκου Κούνδουρου, «Μπάυρον, η μπαλάντα ενός δαιμονισμένου» (1992). Η υπόθεση επικεντρώνεται στην παρουσία του ρομαντικού ποιητή Λόρδου Μπάυρον στο Μεσολόγγι το 1824. Η ταινία πέρα από την εμπορική επιτυχία, απέσπασε και πολλά βραβεία.

Όπως αναφέρεται και στο παρακάτω βίντεο, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί μία ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τις Τέχνες. Κάθε έργο τέχνης «κουβαλάει» και ένα κομμάτι ιστορίας.