Ο Έντουαρντ Σαΐντ ήταν ακαδημαϊκός, πολιτικός ακτιβιστής και ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους του 20ού αιώνα. Ήταν υποστηρικτής του παλαιστινιακού αγώνα και της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Στην καριέρα του είχε συγγράψει πολλά βιβλία, τα περισσότερα εκ των οποίων εστιάζουν στην Παλαιστίνη και σε ζητήματα αποικιοκρατίας και ιμπεριαλισμού. Σπουδαιότερο έργο του θεωρείται το «Οριενταλισμός», ένα από τα πιο διαδεδομένα και επιτυχημένα ακαδημαϊκά βιβλία του περασμένου αιώνα.
Τα πρώτα χρόνια του Έντουαρντ Σαΐντ
Ο Έντουαρντ Σαΐντ γεννήθηκε την 1η Νοεμβρίου 1935 στην Ιερουσαλήμ, όπου πήγε δημοτικό στο St. George’s School. Είχε τέσσερις αδερφές, μεταξύ των οποίων η γνωστή ιστορικός Ρόουζμαρι Σαΐντ. Οι γονείς του ήταν ο Γουάντι και η Χίλντα. Ο Γουάντι ήταν επιχειρηματίας με αμερικανική υπηκοότητα, καθώς είχε ζήσει στις ΗΠΑ για κάποιο διάστημα. Το 1947 η οικογένεια αποφάσισε να αφήσει την Ιερουσαλήμ και να εγκατασταθεί στο Κάιρο, ώστε να αποφύγουν τις συγκρούσεις που ξεσπούσαν μετά την πρόταση του ΟΗΕ για διχοτόμηση της Παλαιστίνης σε ξεχωριστές εβραϊκές και αραβικές περιοχές.
Στο Κάιρο, ο Σαΐντ ξεκίνησε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο Victoria College, έχοντας ως συμμαθητές του τον μέλλοντα βασιλιά Χουσέιν της Ιορδανίας και τον ηθοποιό Ομάρ Σαρίφ. Το 1951, όμως, αποβλήθηκε από το σχολείο, οπότε ο πατέρας του τον έστειλε στο οικοτροφείο Northfield Mount Hermon της Μασαχουσέτης, απ’ όπου αποφοίτησε το 1953.
Σπουδές και αρχή της ακαδημαϊκής καριέρας
Ο Έντουαρντ Σαΐντ εισήχθη για προπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Princeton, απ’ όπου αποφοίτησε το 1957, και συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Harvard, αποφοιτώντας το 1960. Εκεί έκανε και διδακτορικό με ειδίκευση στην αγγλική λογοτεχνία, το οποίο τελείωσε το 1964.
Παράλληλα, το 1963, ανέλαβε ως λέκτορας αγγλικών στο Πανεπιστήμιο Columbia και το 1967 προάχθηκε σε επίκουρο καθηγητή αγγλικών και συγκριτικής φιλολογίας. Δύο χρόνια αργότερα, το 1969, έγινε τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου.
Οριενταλισμός
To 1978, o Έντουαρντ Σαΐντ δημοσίευσε το βιβλίο του «Οριενταλισμός» («Orientalism»), ένα από τα σημαντικότερα ακαδημαϊκά βιβλία του 20ού αιώνα. Σε αυτό, υποστήριξε πως οι πρώιμες ακαδημαϊκές γνώσεις των Δυτικών για την Ανατολή, και ιδιαίτερα για τον αραβικό ισλαμικό κόσμο, ήταν μεροληπτικές και προέβαλλαν μια λανθασμένη και στερεοτυπική εικόνα, που διευκόλυνε και, μάλιστα, υποστήριζε τη δυτική αποικιοκρατική πολιτική.
Σύμφωνα με τον Σαΐντ, ο όρος «Οριενταλισμός» έχει τρεις σημασίες: Πρώτον, είναι ένα ακαδημαϊκό πεδίο που μελετά και διατυπώνει γνώσεις για την Ανατολή, την κουλτούρα, την ιστορία, την κοινωνία και τις παραδόσεις της. Δεύτερον, είναι ένας τρόπος σκέψης που βασίζεται στη διαφοροποίηση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Τέλος, αφορά έναν δυτικό τρόπο κυριαρχίας της Δύσης επί της Ανατολής.
Ο Οριενταλισμός είναι ο τρόπος με τον οποίο η Δύση φαντάζεται και αντιλαμβάνεται την Ανατολή. Όμως, αυτός ο τρόπος σκέψης τοποθετεί, παράλληλα, τη Δύση σε ανώτερη θέση από την Ανατολή, καθώς οι αποικιοκράτες θεωρούν ότι γνωρίζουν τι είναι προς το συμφέρον των υποτελών τους. Κατά τα λεγόμενα του Σαΐντ, ο Οριενταλισμός δεν είναι απλά μια εκλογίκευση της αποικιοκρατικής διακυβέρνησης, αλλά δικαιολογεί την αποικιοκρατία εκ των προτέρων. Παρατηρείται πως συχνά η Ανατολή απεικονίζεται ως διεφθαρμένη και διαφορετική, ενώ οι αποικιοκράτες θεωρούνται πολιτισμένοι, λογικοί και ενάρετοι.
Στο δεύτερο μισό του βιβλίου, ο Σαΐντ διακρίνει τον Οριενταλισμό σε δύο μέρη. Ο «λανθάνοντας Οριενταλισμός» αφορά τις ασυνείδητες προκαταλήψεις της Δύσης για την Ανατολή και ο «έκδηλος Οριενταλισμός» αφορά την εξωτερίκευση αυτών των προκαταλήψεων.
Άλλα έργα του Έντουαρντ Σαΐντ
Το πρώτο βιβλίο που συνέγραψε ο Έντουαρντ Σαΐντ ήταν το «Joseph Conrad and the Fiction of Autobiography» το 1966, το οποίο ήταν επέκταση της διδακτορικής του διατριβής. Σε αυτό, εξετάζει τα διηγήματα του Τζόζεφ Κόνραντ.
Ο Σαΐντ, αν και ποτέ δε δίδαξε στο πανεπιστήμιο μαθήματα με θέμα τη Μέση Ανατολή, έγραψε αρκετά άρθρα και βιβλία υπέρ του αγώνα των αράβων και των δικαιωμάτων των παλαιστινίων. Τέτοια βιβλία είναι τα εξής: «The Question of Palestine» (1979), «Covering Islam: How the Media and the Experts Determine How We See the Rest of the World» (1981), «Blaming the Victims: Spurious Scholarship and the Palestinian Question» (1988), «The Politics of Dispossession» (1994), «Peace and Its Discontents: Essays on Palestine in the Middle East Peace Process» (1995).
Άλλα σημαντικά βιβλία του Έντουαρντ Σαΐντ είναι τα «The World, the Text, and the Critic» (1983), «Nationalism, Colonialism, and Literature: Yeats and Decolonization» (1988), «Musical Elaborations» (1991), «Culture and Imperialism» (1993). Το 1999 εξέδωσε την αυτοβιογραφία του, «Out of Place», ένα έργο που αντικατόπτριζε τα όσα ένιωθε, ζώντας παράλληλα σε δύο κόσμους, έναν ανατολικό και έναν δυτικό.
Απόψεις και αντιπαραθέσεις
Ο Έντουαρντ Σαΐντ υποστήριζε πως ένας βασικός ρόλος των διανοούμενων είναι να αντιτάσσονται στην τυραννία και την κακομεταχείριση. Ήταν υποστηρικτής του παλαιστινιακού αγώνα και από το 1977 ως το 1991 ήταν μέλος του Παλαιστινιακού Εθνικού Συμβουλίου. Υποστήριζε μια ειρηνική επίλυση της Ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης, όμως με τον καιρό έγινε πολύ επικριτικός προς τις Συμφωνίες του Όσλο μεταξύ της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και του Ισραήλ.
Ήταν επικριτικός προς την πολιτική των ΗΠΑ και του Ισραήλ, κάτι που τον οδηγούσε συχνά σε αντιπαραθέσεις με υποστηρικτές των δύο αυτών χωρών. Είχε ασκήσει έντονη κριτική και στον παλαιστίνιο ηγέτη Γιάσερ Αραφάτ και το 1995 τα βιβλία του απαγορεύτηκαν από την Εθνική Παλαιστινιακή Αρχή.
Κατηγορήθηκε από αρκετούς για αντισημιτισμό και ναζισμό, αλλά και πως ήταν επιεικής με την τρομοκρατία, πράγματα που όμως ήταν αντίθετα με την ιδεολογία του. Είχε λάβει πολλές απειλές κατά της ζωής του, ενώ κάποια φορά λεηλάτησαν και έβαλαν φωτιά στο γραφείο του στο Columbia. Ο ίδιος δήλωσε «Νομίζω πως αυτό που θέλουν είναι η σιωπή μου. Εκτός και αν πεθάνω, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί».
Προσωπική ζωή και θάνατος του Έντουαρντ Σαΐντ
Είναι γνωστό πως ο Έντουαρντ Σαΐντ δε γνώριζε την αίσθηση του «ανήκειν». Άλλωστε, είχε γράψει γι’ αυτό και σε αρκετά από τα βιβλία του. Ήταν ένας Παλαιστίνιος με αραβικό επώνυμο, αγγλικό όνομα, αμερικανικό διαβατήριο και αγγλική εκπαίδευση, που ζούσε στην Αίγυπτο. Η γλώσσα που μιλούσε με την οικογένειά του ήταν η αραβική, ενώ εκείνη που μιλούσε στο σχολείο ήταν η αγγλική, πράγμα που του δημιουργούσε σύγχυση και τον απέτρεπε απ’ το να νιώσει πλήρως άνετα με κάποια από τις δύο. Όσον αφορά τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, παρόλο που μεγάλωσε σε χριστιανική οικογένεια, ο ίδιος είχε δηλώσει πως θα περιέγραφε τον εαυτό του ως αγνωστικιστή.
Ο Σαΐντ, εκτός από σπουδαίος ακαδημαϊκός και διανοούμενος, ήταν επίσης επιτυχημένος μουσικός και πιανίστας. Ακόμη, ήταν για αρκετά χρόνια κριτικός μουσικής στο περιοδικό The Nation. Το 1999 ίδρυσε μαζί με τον μαέστρο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ τη West-Eastern Divan Orchestra, μια ορχήστρα νέων με μέλη από αραβικές χώρες και το Ισραήλ.
Ο Έντουαρντ Σαΐντ απέκτησε με τη σύζυγό του, Μάριαμ, έναν γιο, τον Γουάντι, και μια κόρη, τη Νάζλα, η οποία είναι ηθοποιός και συγγραφέας.
Ο Σαΐντ πέθανε στις 25 Σεπτεμβρίου 2003 στη Νέα Υόρκη, σε ηλικία 67 ετών, έχοντας διαγνωστεί με χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία από το 1991. Έγκριτος και καταξιωμένος, άφησε μεγάλη παρακαταθήκη, με έργα επίκαιρα που ακόμα διαβάζονται σε όλο τον κόσμο.
Διακρίσεις
Ο Έντουαρντ Σαΐντ έλαβε, κατά τη διάρκεια της ζωής του, αρκετά βραβεία για το έργο του. Το πρώτο ήταν το Bowdoin Prize, που έλαβε κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο Harvard. Μεταξύ άλλων, έλαβε, το 1976, το βραβείο Lionel Trilling του Πανεπιστημίου Columbia, το μετάλλιο Πικάσο της UNESCO το 1994 και το Sultan Oweiss Award το 1996-97.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο για τον Έντουαρντ Σαΐντ και τον Οριενταλισμό.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
– Edward Said, Ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/biography/Edward-Said. (Tελευταία πρόσβαση: 23/09/2022)
– Brittain, V. (2006) Rosemarie Said Zahlan: Historian of the Gulf states whose heart was in Palestine. Ανακτήθηκε από https://www.theguardian.com/news/2006/may/16/guardianobituaries.israel (Tελευταία πρόσβαση: 23/09/2022)
– Out of the shadows (1999) Ανακτήθηκε από https://www.theguardian.com/books/1999/sep/11/2?fbclid=IwAR15j4ieFRjw79IxAI2Um8ViDOMbgjMha9BpPId8LDvi8m4koK_MBP2Dd3M (Tελευταία πρόσβαση: 23/09/2022)
– Edward W. Said. Ανακτήθηκε από https://www.palquest.org/en/biography/16018/edward-w-said (Tελευταία πρόσβαση: 23/09/2022)
– Whelan, K. & Pollak, A. (2007) Interview with Edward W. Said. Ανακτήθηκε από https://www.postcolonial.org/index.php/pct/article/viewFile/790/474 (Tελευταία πρόσβαση: 23/09/2022)
– Edward Said. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Said (Tελευταία πρόσβαση: 23/09/2022)
– R. Shook, J. The Dictionary Of Modern American Philosophers (2005) Ανακτήθηκε από https://books.google.gr/books?id=DsKvAwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false (Tελευταία πρόσβαση: 23/09/2022)
