Σήμερα συμπληρώνονται 70 χρόνια από τη, σαφώς, σημαντικότατη πολιτική και κοινωνική Αιγυπτιακή Επανάσταση του 1952. Η 23η Ιουλίου 1952 αποτελεί ημέρα ορόσημο, τόσο για την ιστορία της Αιγύπτου όσο και για τον αραβικό εθνικισμό, καθώς ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ κατόρθωσε να ανατρέψει το μοναρχικό καθεστώς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ιδρυθεί η Δημοκρατία της Αιγύπτου στις 18 Ιουνίου 1953. Η Αιγυπτιακή Επανάσταση του 1952 επικροτήθηκε από πλήθη ανθρώπων, αποτελώντας στη συνέχεια πρότυπο και για άλλα επαναστατικά κινήματα. Προτού εστιάσουμε στα γεγονότα και τα αποτελέσματα της επανάστασης, ας κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή για να δούμε τους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτό το σημείο.
Αιγυπτιακή Επανάσταση του 1952: Ιστορικό υπόβαθρο
Η Αίγυπτος κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1517. Το 1805 την εξουσία κατέλαβε ο Μωχάμαντ Άλη (Μεχμέτ Αλή), ο οποίος καθιέρωσε μια δυναστεία που διήρκησε σχεδόν ενάμιση αιώνα, ως το ξέσπασμα της επανάστασης του 1952. Το 1867 συστάθηκε το Χεδιβάτο της Αιγύπτου, ένα κράτος αυτόνομο, υποτελές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1882 το Ηνωμένο Βασίλειο εισέβαλε στην Αίγυπτο. Η κυριαρχία των Βρετανών διήρκησε ως το 1914, οπότε και συστάθηκε το βρετανικό προτεκτοράτο που ονομάστηκε Σουλτανάτο της Αιγύπτου. Αργότερα, το 1922, ανακοινώθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση η ανεξαρτησία της χώρας. Το νεοσυσταθέν κράτος ονομάστηκε Βασίλειο της Αιγύπτου και βασιλιάς ανέλαβε ο Φουάντ Α’. Παρά την ανεξαρτησία της, όμως, η Αίγυπτος ήταν ακόμα υπό βρετανική κατοχή.
Το 1922 ιδρύθηκε το εθνικιστικό κόμμα Ουάφντ, που σύντομα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανεξαρτησία της Αιγύπτου από τους Βρετανούς. Ο πρωθυπουργός Μουστάφα Ναχάς, αρχηγός του κόμματος, ζήτησε να αποχωρήσουν από την Αίγυπτο τα βρετανικά στρατεύματα. Στις 26 Ιανουαρίου 1952, πραγματοποιήθηκαν στο Κάιρο διαδηλώσεις που οδήγησαν σε λεηλασίες και εμπρησμούς κτιρίων. Πιθανολογείται ότι τα γεγονότα υποκίνησε ο βασιλιάς Φαρούκ με τη βοήθεια των Άγγλων, με σκοπό να αποπεμφθεί η κυβέρνηση του Ουάφντ. Τότε, ο βασιλιάς κήρυξε στρατιωτικό νόμο, απολύοντας την κυβέρνηση Ναχάς. Ο κόσμος έψαχνε, πλέον, κάποια λύση για να αναπληρώσει το κενό που δημιούργησε η κατάρρευση του κόμματος, καθώς για μεγάλο διάστημα εκείνο ήταν που αντιπροσώπευε τον λαό.
Αιγυπτιακή Επανάσταση του 1952: Το χρονικό
Η επανάσταση του 1952 υποκινήθηκε από τους Ελεύθερους Αξιωματικούς, μια ομάδα στρατιωτικών που ιδρύθηκε από τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, με επικεφαλής τον ίδιο και τον Μωχάμεντ Ναγγίμπ. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Νάσερ, το κίνημα των Ελευθέρων Αξιωματικών διήλθε από τρεις φάσεις: Κατά την πρώτη φάση (1942-1945), οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί ξεκίνησαν να διαδίδουν τις αρχές τους για να εμφυσήσουν στον λαό πατριωτικό πνεύμα και ενίσχυσαν το στράτευμα. Κατά τη δεύτερη (1945-1948), το κίνημα άρχισε να οργανώνεται και να διευρύνεται. Κατά την τρίτη φάση (1948-1952), έγινε προσπάθεια συντριβής των συμμάχων των Άγγλων. Όμως, τα περισσότερα μέλη του κινήματος, μεταξύ τους και ο Νάσερ, έφυγαν εκείνη την εποχή για να πολεμήσουν ως εθελοντές στην Παλαιστίνη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξουν πολλά κενά μέσα στην οργάνωση. Κάποιοι, ακόμα, εγκατέλειψαν εντελώς το κίνημα.
Το 1949 τέθηκε το σχέδιο της επανάστασης και υπολογιζόταν μια πενταετία για την κινητοποίηση του στρατού. Έτσι, αρχικά, η επανάσταση είχε αποφασιστεί για το 1954. Αργότερα την ίδια χρονιά, η οργάνωση ξεκίνησε να διευρύνει τη διάδοση των ιδεών της μέσω μυστικών προκηρύξεων που τύπωναν. Τελικά, η επανάσταση επισπεύσθηκε και προγραμματίστηκε για το 1952.
Στις 19 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς, η επανάσταση υπολογιζόταν να γίνει 1 Αυγούστου, αλλά συνέβησαν κάποια γεγονότα που επίσπευσαν περεταίρω τη διαδικασία. Αρχικά, ο υπουργός Μωχάμαντ Χάσσεμ κάλεσε τον Μωχάμαντ Ναγγίμπ σε συνάντηση για να τον ρωτήσει σχετικά με τα αίτια της εξέγερσης των στρατιωτικών. Εκείνος απάντησε πως οι αξιωματικοί διαφωνούν με τον τρόπο διακυβέρνησης, καθώς είναι αντιδημοκρατικός και δεν εκφράζει τον λαό. Ακόμα, διαφωνούσαν με την υποταγή στις βρετανικές δυνάμεις. Ο Χάσσεμ θα έδινε τη θέση του υπουργού πολέμου στον Ναγγίμπ, εάν σταματούσε την εξέγερση, πρόταση την οποία ο Ναγγίμπ αρνήθηκε. Ως απάντηση, ο Χάσσεμ ανέφερε πως στα ανάκτορα υπάρχει κατάλογος με 12 ονόματα αξιωματικών, υπεύθυνων των Ελεύθερων Αξιωματικών. Ο δεύτερος παράγοντας για τη συντομότερη κινητοποίηση ήταν πως η οργάνωση πληροφορήθηκε ότι θα γίνει σύντομα επίθεση εις βάρος του κινήματος.
Έτσι, η επανάσταση πραγματοποιήθηκε τελικά στις 23 Ιουλίου 1952. Οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί επέλεξαν τον Μωχάμαντ Ναγγίμπ να εμφανιστεί την πρώτη μέρα του κινήματος ως επικεφαλής της επανάστασης, αφού ήταν γνωστό πρόσωπο, παρόλο που πραγματικός αρχηγός ήταν ο Νάσερ.
Αίτια της Αιγυπτιακής Επανάστασης
Τα κύρια αίτια της επανάστασης ήταν η πάταξη της αποικιοκρατίας και η εκδίωξη των Βρετανών από την Αίγυπτο. Ακόμα, στόχευαν στην ανατροπή του καθεστώς μοναρχίας του βασιλιά Φαρούκ και, συνεπώς, στο τέλος της δυναστείας του Μωχάμαντ Άλη. Με αυτόν τον τρόπο θα ιδρυόταν ένα δημοκρατικό κράτος, όπου θα καταπολεμούταν η αμάθεια και θα υπήρχε κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία. Αυτές ήταν οι βλέψεις του Νάσερ.
Περιφρόνηση στον βασιλιά Φαρούκ δεν έδειξε μόνο το κίνημα των Ελεύθερων Αξιωματικών, αλλά και ο υπόλοιπος λαός. Ανάμεσα στις αιτίες ήταν και η καταγωγή του βασιλιά, ο οποίος δεν ήταν Αιγύπτιος, αλλά είχε τουρκαλβανική καταγωγή, ως απόγονος του Μωχάμαντ Άλη. Αντιθέτως, ο Νάσερ ήταν ο πρώτος Αιγύπτιος που έλαβε το ανώτατο αξίωμα της χώρας.
Επιπροσθέτως, η Αίγυπτος είχε στην επικράτειά της πολύ ξένο κόσμο. Ως αποτέλεσμα, μέχρι την επανάσταση οι εμπορικές συναλλαγές στο Κάιρο πραγματοποιούνταν ως επί το πλείστον σε ξένες ευρωπαϊκές γλώσσες και τα περισσότερα καταστήματα είχαν ξένα ονόματα. Πολλοί εγγράμματοι Αιγύπτιοι ήταν άνεργοι, ενώ τις θέσεις καταλάμβαναν ξένοι, όπως συνέβη και στον τομέα του εμπορίου. Όλα αυτά δημιουργούσαν στον λαό αίσθημα αποξένωσης και αποστροφής προς το καθεστώς.
Η ζωή μετά την επανάσταση
Την επιτυχία της επανάστασης και την επικείμενη προεδρία του Ναγγίμπ ανακοίνωσε νωρίς το πρωί ο Άνουαρ αλ-Σαντάτ με διάγγελμα στο ραδιόφωνο. Πλέον, όλες οι εφημερίδες μιλούσαν για το γεγονός. Πολύ σύντομα, οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί έλαβαν κάποια νέα μέτρα. Μεταξύ άλλων, κατήργησαν τους τίτλους ευγενείας «πασάς» και «μπέης», διένειμαν εκτάσεις σε αγρότες που είχαν λίγα στρέμματα και κατήργησαν το κόκκινο φέσι.
Μετά την ανατροπή του βασιλιά Φαρούκ, η Αίγυπτος παρέμεινε μοναρχία για ένα διάστημα έξι μηνών, υπό τον μόλις ενός έτους γιο του βασιλιά, Άχμαντ Φουάντ Β’. Κάποιοι πρότειναν την εκτέλεση του βασιλιά, ενώ ο Ναγγίμπ πρότεινε την παραίτηση και εξορία του στο εξωτερικό. Η χρηματική περιουσία του οίκου του Μωχάμαντ Άλη δημεύτηκε και χρησιμοποιήθηκε για την οικοδόμηση χιλιάδων σχολείων και υγειονομικών κέντρων.
Το 1953 ο Ναγγίμπ διέλυσε τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, αποφασίζοντας πως ο ίδιος είναι η πηγή εξουσίας, μαζί με το Στρατιωτικό Συμβούλιο. Η δημοκρατία εγκαθιδρύθηκε στις 18 Ιουνίου του ίδιου έτους, με τον Ναγγίμπ να λαμβάνει το αξίωμα του προέδρου και τον Νάσερ εκείνο του πρωθυπουργού. Ο Νάσερ την επόμενη χρονιά υπήρξε θύμα απόπειρας δολοφονίας, μίας από τις πολλές κατά την πάροδο των χρόνων. Πιθανολογώντας πως ο Ναγγίμπ γνώριζε για την απόπειρα, τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη στο ανάκτορο του Μαράγγ, αν και λίγα χρόνια αργότερα τον ελευθέρωσε.
Προεδρία του Νάσερ
Αφότου ο Νάσερ έγινε επίσημα πρόεδρος το 1956, κατόρθωσε πολλές θετικές αλλαγές, όπως την αγροτική μεταρρύθμιση και την ίδρυση συνδικάτων για τους εργαζόμενους στον τομέα της γεωργίας. Οι εργάτες άρχισαν να λαμβάνουν περισσότερα κέρδη στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα. Η παιδεία κατέστη δωρεάν σε όλες τις βαθμίδες, τα ενοίκια μειώθηκαν και δημιουργήθηκαν εργατικές κατοικίες. Επιπλέον, η 1η Μαΐου θεσμοθετήθηκε ως επίσημη γιορτή και αργία πλήρους μισθοδοσίας.
Μαζί με τα πολλά θετικά που έφερε η διακυβέρνηση του Νάσερ, υπήρξαν παραπλεύρως και αρνητικά. Σύμφωνα με τον Ρέφαατ αλ-Σαΐντ, ηγέτη της αιγυπτιακής αριστεράς, ένα μεγάλο σφάλμα ήταν η ύπαρξη μονοκομματισμού και, συνεπώς, η απώλεια ελευθερίας του εκλέγειν. Επιπλέον, ο Νάσερ θεωρούσε ότι εντός του καθεστώτος δεν υπήρχε ταξικότητα. Αυτό δεν ίσχυε, καθώς στην πορεία κυριάρχησε η μεσαία τάξη, με αποτέλεσμα οι εργάτες και οι αγρότες να αισθάνονται αποξένωση. Σύμφωνα με τον Χάλεντ Μόχη αλ-Ντην, μέλος των Ελεύθερων Αξιωματικών και συνεργάτη του Νάσερ: «Ο Νάσερ δεν κατάλαβε τη διαφορά μεταξύ της υποστήριξης του λαού στον κυβερνήτη και της ενεργής συμμετοχής του λαού στη λήψη απόφασης ή την αυτοκυβέρνησή του.»
Άλλα γεγονότα που συνέβησαν κατά την προεδρία του Νάσερ ήταν η εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ, που ανακοίνωσε ο ίδιος το 1956, και η κατοπινή Κρίση του Σουέζ την ίδια χρονιά, ως αποτέλεσμα αυτής της εθνικοποίησης. Συγκεκριμένα, οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Ισραηλινοί επιτέθηκαν στη διώρυγα. Μετά από επέμβαση της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ, όμως, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν.
Ο Νάσερ και η θρησκεία
Υπήρχε κόσμος που πίστευε ότι ο Νάσερ ήταν άθεος ή ακόμα και αντίπαλος της θρησκείας. Αντιθέτως, όμως, έλαβε μέτρα υπέρ της θρησκείας. Κατά τη διακυβέρνησή του, το Κοράνιο μαγνητοφωνήθηκε από Αιγυπτίους και κυκλοφόρησε σε εκατομμύρια δίσκους. Ο αριθμός των ιερών τεμενών διπλασιάστηκε και το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία κατέστη υποχρεωτικό. Το Πανεπιστήμιο Άζχαρ εξελίχθηκε και διδάσκονταν πλέον εκεί και οι φυσικές επιστήμες. Τα κορίτσια κατάφεραν για πρώτη φορά να λάβουν θρησκευτική εκπαίδευση. Ακόμα, ο Νάσερ στήριξε όλα τα αραβικά και ισλαμικά κράτη στον αγώνα τους.
Ο ίδιος είχε θετική στάση και απέναντι στον χριστιανισμό. Αυτό φαίνεται και από τις καλές σχέσεις που διατηρούσε με τον Πατριάρχη Κύριλλο ΣΤ’ της Αλεξάνδρειας. Όταν ο Κύριλλος ΣΤ’ ζήτησε από τον Νάσερ οικονομική βοήθεια για να οικοδομήσει καθεδρικό ναό, εκείνος έδωσε 167 εκ. λίρες. Κατά τη διακυβέρνησή του, δεν υπήρξε διαθρησκευτική βία μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών.
Εν κατακλείδι, είναι γεγονός πως η σημερινή είναι μέρα-σταθμός για την αιγυπτιακή ιστορία, καθώς και για την ιστορία του αραβικού κόσμου γενικότερα. Η επανάσταση αποτέλεσε πρότυπο για παρόμοια επαναστατικά κινήματα και ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ θεωρείται έως και σήμερα κορυφαία ηγετική προσωπικότητα.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και την Κρίση του Σουέζ:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
- Egyptian Revolution of 1952 (2017) Ανακτήθηκε από ://www.egypttoday.com/Article/6/3347/Egyptian-Revolution-of-1952 (Τελευταία πρόσβαση: 22/07/2022)
- Νικολάου-Πατραγάς, Κυριάκος Θ. (2018) Νάσερ: Ο άνθρωπος – Η ιδεολογία – Η επανάστασις. Εκδόσεις Λειμών
- Νικολάου-Πατραγάς, Κυριάκος Θ. (2017) Αδελφοί Μουσουλμάνοι: Η μήτρα της ισλαμιστικής ενόπλου βίας. Εκδόσεις Λειμών
- Οικονομίδης, Α. (2002) Το ορόσημο του αραβικού εθνικισμού. Ανακτήθηκε από https://www.tovima.gr/2008/11/24/world/to-orosimo-toy-arabikoy-ethnikismoy/ (Τελευταία πρόσβαση: 22/07/2022)
- Wafd. Ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/topic/Wafd (Τελευταία πρόσβαση: 22/07/2022)
- Egyptian revolution of 1952. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Egyptian_revolution_of_1952 (Τελευταία πρόσβαση: 22/07/2022)
- Egypt. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Egypt (Τελευταία πρόσβαση: 22/07/2022)
