Ο σπουδαίος στρατηγός, μα όχι τόσο ικανός αυτοκράτορας, Νικηφόρος Φωκάς, προδόθηκε και νικήθηκε από την δαιμόνια σύζυγο του και τον φιλόδοξο εραστή της. Η δολοφονία του Νικηφόρου Φωκά από την αυτοκράτειρα και σύζυγο του, Θεοφανώ και τον εραστή της και μετέπειτα αυτοκράτορα, Ιωάννη Τσιμισκή, αποτέλεσε ένα από τα γνωστότερα εγκλήματα της βυζαντινής ιστορίας. Στον τάφο του αυτοκράτορα, μάλιστα, γράφτηκε το παρακάνω θλιβερό μα αληθές: «Τους νίκησε όλους, εκτός από μία γυναίκα».
Θεοφανώ, η πανέμορφη και δολοπλόκος αυτοκράτειρα
Η Αναστασώ (μετέπειτα αυτοκράτειρα Θεοφανώ) γεννήθηκε περίπου στα μέσα του 10ου αιώνα μ. Χ. και υπήρξε φτωχή και άσημη. Ωστόσο, κατάφερε χάρη στην εκθαμβωτική ομορφιά της και την δυναμική της προσωπικότητα να νυμφευθεί τον αυτοκρατορικό διάδοχο Ρωμανό. Ο Ρωμανός υπήρξε διάσημος τόσο για την εξωτερική του εμφάνιση, όσο και για το ακόλαστο του χαρακτήρα του. Αν και η νύφη δεν έγινε ποτέ ουσιαστικά δεκτή από την οικογένεια του διαδόχου, τους αυλικούς, αλλά και τον ίδιο τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ’, αυτό δεν την εμπόδισε να ασκεί επιρροή στον σύζυγο της, θέτοντας τους συμβούλους του εν αμφιβόλω.
Μάλιστα, μετά τον θάνατο του πατέρα του, για τον οποίο και κατηγορήθηκε χωρίς αποδείξεις στέφθηκε αυτοκράτειρα δίπλα του. Η πορεία της από το σημείο αυτό και έπειτα υπήρξε αρκετά εύκολη. Ο Ρωμανός αρνιόταν να ασχοληθεί με θέματα πολιτικής και ασχολιόταν μονίμως με τις απολαύσεις και τις ερωμένες του. Έτσι, η Θεοφανώ ασκούσε έλεγχο στην πολιτική, αλλά και οικογενειακή του ζωή, καθώς κατάφερε να τον πείσει να φυλακίσει τις αδερφές του σε μοναστήρι και να απομονώσει την μητέρα του.
Νικηφόρος Φωκάς: η αρχή του τέλους
Η ξέφρενη ζωή και οι καταχρήσεις απέβησαν μοιραίες για τον νεαρό αυτοκράτορα, ο οποίος έχασε τη ζωή του στην ηλικία των 26 ετών μόλις. Η Θεοφανώ βρέθηκε απροστάτευτη με τα ανήλικα τέκνα της σε ένα παλάτι γεμάτο εχθρούς και ανταγωνιστές. Έπρεπε να δράσει γρήγορα. Πράγματι, πολύ σύντομα έδωσε λύση στο πρόβλημα της. Αποφάσισε να νυμφευθεί τον λαοφιλή και σκληροτράχηλο στρατηγό Νικηφόρο Φωκά. Ο Φωκάς στέφθηκε αυτοκράτορας μακριά από την Κωνσταντινούπολη, στην Καισάρεια και εδραίωσε την εξουσία του στο αυτοκρατορικό παλάτι μετά από οδομαχίες και συγκρούσεις. Στη συνέχεια νυμφεύθηκε την Θεανώ υπογράφοντας την καταδίκη του. Ο γάμος τους προκάλεσε αντιδράσεις και αρνητικούς σχολιασμούς, λόγω της κατά κάποιο τρόπο συγγένειας μεταξύ του ανδρόγυνου. Ο Φωκάς υπήρξε πνευματικός πατέρας των δύο παιδιών της αυτοκράτειρας. Ο φανατικός εχθρός της Θεοφανούς, Πατριάρχης Πολύευκτος, προσπάθησε ανεπιτυχώς να εμποδίσει τον γάμο.
Το χρονικό ενός εγκλήματος
Ο Νικηφόρος Φωκάς, αν και υπήρξε γενναίος στρατηγός, δεν φάνηκε να αποτελεί το κατάλληλο πρόσωπο για να διοικήσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία και να συντροφεύσει την φιλόδοξη και απαιτητική Θεοφανώ. Αντιθέτως, φαίνεται να αποτέλεσε για εκείνη μία λύση ανάγκης. Τόσο το συντηρητικό, σοβαρό και τραχύ του χαρακτήρα του, όσο και η ανικανότητα του σε θέματα διοίκησης οδήγησαν την Θεοφανώ σε μία σκληρή απόφαση. Έπρεπε να απομακρύνει τον Νικηφόρο Φωκά από τον θρόνο, χωρίς εκείνη να ζημιωθεί και να κινδυνεύσει. Τα σκοτεινά σχέδια της την βοήθησε να θέσει σε εφαρμογή ο εραστής της και ανιψιός του θύματος, Ιωάννης Τσιμισκής.
Το έγκλημα είχε σχεδιαστεί με ακρίβεια και έμελλε να πραγματοποιηθεί τα ξημερώματα της 11ης Δεκεμβρίου του 969 μ. Χ. Οι συνωμότες πέρασαν στο παλάτι με την βοήθεια της αυτοκράτειρας, μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες και με κρυμμένα όπλα μέσα στα ρούχα τους. Αν και ο Φωκάς αντελήφθη την αναστάτωση, δεν μπόρεσε να προφυλαχθεί, γιατί όλοι οι έμπιστοι του ήταν προδότες και το έγκλημα καλοσχεδιασμένο. Ο Ιωάννης Τσιμισκής, παρά την τρομερή θεομηνία, κατάφερε να φτάσει στο παλάτι με μία βάρκα μέσα στην νύχτα. Εισέβαλε με τους συνωμότες στο δωμάτιο του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, τον οποίον βρήκαν να κοιμάται στο πάτωμα, κατά την στρατιωτική του συνήθεια. Ο αυτοκράτορας πάλεψε να ξεφύγει, ενώ προσευχόταν για την σωτηρία του. Ωστόσο, το τέλος του ήταν προαποφασισμένο. Πράγματι, ο γενναίος στρατηγός «τους νίκησε όλους, αλλά νικήθηκε από μία γυναίκα».
Ο Νικηφόρος Φωκάς νεκρός: Η επόμενη ημέρα
Το σατανικό σχέδιο της Θεοφανούς και του Ιωάννη Τσιμισκή στέφθηκε με επιτυχία. Ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν νεκρός και ο θρόνος πλέον ανήκε στον Ιωάννη Τσιμισκή. Ωστόσο, ήρθε η ώρα ο Πατριάρχης Πολύευκτος να εκδικηθεί την φανατική εχθρό του. Όταν αρνήθηκε να στέψει αυτοκράτορα τον Τσιμισκή, αν δεν απομακρύνει την Θεοφανώ από το παλάτι, εκείνος προτίμησε την στέψη του, αποδεικνύοντας πως η δολοφονία αποτέλεσε τελικά έγκλημα εξουσίας και όχι έγκλημα πάθους. Μάλιστα, στην θέση της Θεοφανούς επέλεξε να παντρευτεί μία από τις αδερφές του Ρωμανού, τις οποίες η ίδια η Θεοφανώ είχε εξορίσει στο μοναστήρι.
Παρά το ναυάγιο του σχεδίου της, η Θεοφανώ δεν έμεινε για πολλά έτη μακριά από το παλάτι. Λίγο αργότερα, το 975 μ. Χ., ο υιός της Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, διαδέχθηκε τον Τσιμισκή και έφερε την μητέρα του πίσω στο παλάτι. Ωστόσο, η δυναμική προσωπικότητα του υιού δεν επέτρεψε στην μητέρα του να συνεχίσει τις μηχανορραφίες και την παρασκηνιακή της δράση. Άλλωστε, το σχέδιο της εν τέλει επετεύχθη, καθώς ο υιός της βασίλευσε μέχρι τον θάνατο του με τεράστια επιτυχία.
Μία διήγηση του εγκλήματος που διέπραξαν η Θεοφανώ και ο Ιωάννης Τσιμισκής
Στον παρακάτω σύνδεσμο ακολουθεί μία σύντομη και ενδιαφέρουσα περιγραφή της κατάστασης της αυτοκρατορίας λίγο πριν την στιγμή του μοιραίου εγκλήματος, ενός εγκλήματος που όπως προκύπτει από την εξέλιξη της ιστορίας αλλά και τον πρότερο βίο τον πρωταγωνιστών, αποτέλεσε μάλλον έγκλημα εξουσίας και όχι έγκλημα πάθους. Την περιγραφή αυτή ακολουθεί η αφήγηση του ανατριχιαστικού εγκλήματος και των τελευταίων στιγμών του αδικοχαμένου αυτοκράτορα:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Βασίλιεφ Α. Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324-1453), τόμος α’, Πάπυρος, Αθήνα 1995.
Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μτφρ Παναγόπουλος Ιωάννης, τόμοι α’ β’ γ’, Πατάκης, Αθήνα 2012-2014.
«Η Αυτοκράτειρα Θεοφανώ. Την κατηγόρησαν ότι δολοφόνησε τρεις αυτοκράτορες, μεταξύ των οποίων και ο σύζυγός της». Ανακτήθηκε από https://www.mixanitouxronou.gr/i-aftokratira-theofano-pou-tin-katigorisan-oti-dolofonise-tris-aftokratores/ (τελευταία επίσκεψη: 08/12/2019).
«Νικηφόρος Φωκάς, ο αυτοκράτορας που στον τάφο του έγραψαν την αλήθεια: “Τους νίκησε όλους, εκτός από μια γυναίκα”. Η σύζυγός του οργάνωσε τη δολοφονία του μαζί με τον εραστή της που ήταν και ανιψιός του». Ανακτήθηκε από https://www.mixanitouxronou.gr/nikiforos-fokas-o-aftokratoras-pou-ston-tafo-tou-egrapsan-tin-alithia-tous-nikise-olous-ektos-apo-mia-gineka/ (τελευταία επίσκεψη: 08/12/2019).
