Μερλώ-Ποντύ Μωρίς: Γάλλος φιλόσοφος και επιστήμονας επηρεασμένος από το ρεύμα της λεγόμενης φαινομενολογίας, του μαρξισμού και του υπαρξισμού. Το φιλοσοφικό του έργο εκτείνεται σε πολλούς τομείς ενώ εκτός από τη φιλοσοφία ασχολήθηκε και με την περιγραφική ψυχολογία. Η συμβολή του στη σύγχρονη φιλοσοφία ήταν σημαντικότατη ενώ φαίνεται να επηρέασε κορυφαίες πνευματικές μορφές, όπως ο Ζαν-Πωλ Σαρτ και η Σιμών Ντε Μποβουάρ. Ασχολήθηκε με το ζήτημα της ανθρώπινης αντίληψης και της σχέσης της με τα φαινόμενα και επέκτεινε τις μελέτες του στα σημεία που η φιλοσοφία εφάπτεται με τις τέχνες και τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες.
Οι φιλοσοφικές καταβολές της σκέψης του Μερλώ-Ποντύ
Ο Μωρίς Μερλώ- Ποντύ (1908 – 1961) αποτέλεσε έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους του ρεύματος της φαινομενολογίας. Πρόκειται για το φιλοσοφικό εκείνο ρεύμα που πραγματεύεται το ζήτημα της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας των πραγμάτων, όταν εκείνα δεν καθίστανται συνειδητά αντιληπτά από κάποιο υποκείμενο. Το ρεύμα της φαινομενολογίας επέδρασε σημαντικά τους Γάλλους υπαρξιστές φιλοσόφους του προηγούμενου αιώνα. Στους προαναφερθέντες εντάσσονται οι Σιμών Ντε Μποβουάρ, Ζαν-Πωλ Σαρτρ αλλά και ο ίδιος ο Μερλώ-Ποντύ. Ένα ακόμη ρεύμα που επηρέασε σημαντικά τον φιλόσοφο ήταν εκείνο του μαρξισμού. Μάλιστα, υποστηρίζεται πως ο Μερλώ-Ποντύ υπήρξε εκείνος που μύησε τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ στον μαρξισμό, έχοντας ο ίδιος σαφέστατα επηρεαστεί από τον Καρλ Μαρξ.
Μελετώντας τις πηγές που επέδρασαν στη διαμόρφωση της σύνθετης σκέψης του Μερλώ-Ποντύ δεν θα έπρεπε να περιοριστούμε στην αναφορά στον Καρλ Μαρξ. Άλλες μορφές των οποίων το έργο λειτούργησε καταλυτικά αποτελούν οι Έντμουντ Χούσερλ και Μάρτιν Χάιντεγκερ. Ο πρώτος αποτελεί κορυφαίο φιλόσοφο του 20ου αιώνα. Αποτέλεσε, ακόμη, έναν από τους πατέρες του ρεύματος της φαινομενολογίας. Ο δεύτερος θεωρείται μία προσωπικότητα αρκετά αμφιλεγόμενη. Αν και συνδέθηκε με τον ναζισμό, άφησε ένα βαθύ φιλοσοφικό έργο που επηρέασε σημαντικά το ρεύμα του υπαρξισμού. Από το έργο του Μερλώ-Ποντύ δε λείπει, τέλος, η έννοια της διαλεκτικής, μίας μεθόδου με βαθιές φιλοσοδικές προεκτάσεις στην αρχαία και τη σύγχρονη φιλοσοφία.
Η συμβολή του στη φιλοσοφία
Το έργο του Μερλώ-Ποντύ Μωρίς αποτέλεσε ένα έργο πλούσιο και γοητευτικό. Σαφέστατα, επέδρασε σημαντικά στη σύγχρονη φιλοσοφία θέτοντας νέα διαφορετικά πρίσματα και προεκτάσεις στις θεωρίες του υπαρξισμού και της φαινομενολογίας. Ο Μερλώ-Ποντύ ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το ζήτημα της αντίληψης. Πιο συγκεκριμένα, διερεύνησε σε σημαντικό βάθος και σε πολλούς τομείς τη σχέση μεταξύ φαινομένου και ανθρώπινης αντίληψης. Σημαντικό είναι να τονιστεί σε αυτό το σημείο πως η προσέγγιση του Μερλώ-Ποντύ δεν ήταν μόνο ή καθαρά φιλοσοφική. Συχνά προσέγγισε τις έννοιες μέσω επιστημονικών εργαλείων ή έδρασε ως επιστήμονας σημειώνοντας πολύ σημαντικά πορίσματα. Ιδιαίτερα, ασχολήθηκε με την περιγραφική ψυχολογία.
Οι μελέτες της Ψυχολογίας όμως δεν υπήρξαν εκείνες που μονοπόλησαν το ενδιαφέρον του φιλοσόφου. Εκείνος ασχολήθηκε ενεργά και με τις εικαστικές τέχνες και τη λογοτεχνία. Χρησιμοποίησε την τέχνη για να μιλήσει για φιλοσοφία, με παραδείγματα καλλιτεχνών όπως ο Σεζάν η ο Μονταίν. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν έχασε σε επιστημονικότητα η προσέγγιση των έργων τέχνης εκ μέρους του, ούτε θυσίασε την τέχνη στον βωμό της φιλοσοφίας. Ο Μερλώ-Ποντύ αποτέλεσε μία από εκείνες τις πνευματικές μορφές που κινήθηκαν μεταξύ αρκετών ρευμάτων και πεδίων, επιστημονικών και φιλοσοφικών, με σημαντική επιτυχία σε κάθε περίπτωση. Ο ίδιος υποστήριξε, μιλώντας για τη φιλοσοφία: «Η φιλοσοφία δεν είναι μια ψευδαίσθηση. Είναι η άλγεβρα της ιστορίας».
«Τα ίδια μου τα λόγια με αιφνιδιάζουν και μου μαθαίνουν πώς να σκέφτομαι» – Το έργο του Μερλώ-Ποντύ μέσα από αποσπάσματα
«Ο φιλόσοφος, στο τέλος ενός στοχασμού που, ενώ αρχικά τον αποκόπτει από τον περίγυρο, τον κάνει να νιώσει καλύτερα τους δεσμούς αλήθειας που τον δένουν με τον κόσμο και με την ιστορία, δεν βρίσκει την άβυσσο του εαυτού του ή της απόλυτης γνώσης, βρίσκει την ανανεωμένη εικόνα του κόσμου, και τον ίδιο μέσα στην εικόνα, ανάμεσα στους άλλους.
Όταν ανακαλώ ένα μακρινό παρελθόν, ξανανοίγω το χρόνο, παίρνω ξανά θέση σε μια στιγμή όπου το παρελθόν αυτό ακόμα εμπεριείχε έναν ορίζοντα μέλλοντος που είναι σήμερα κλειστός, έναν ορίζοντα εγγύς παρελθόντος που είναι σήμερα μακρινός. Όλα επομένως με γυρίζουν πίσω στο πεδίο παρουσίας ως την πρωταρχική εμπειρία όπου ο χρόνος και οι διαστάσεις του εμφανίζονται αυτοπροσώπως, χωρίς να παρεμβάλλεται απόσταση και με μια τελευταία προφάνεια. Εδώ ακριβώς βλέπουμε ένα μέλλον να γλιστρά στο παρόν και στο παρελθόν. Αυτές οι τρεις διαστάσεις δεν μας έχουν δοθεί από ξεχωριστά ενεργήματα: δεν σχηματίζω αναπαράσταση της ημέρας μου, εκείνη βαραίνει πάνω μου με όλο της το βάρος, είναι ακόμα εκεί, δεν ανακαλώ καμία της λεπτομέρεια αλλά έχω την επικείμενη δύναμη να το κάνω, την κρατώ «ακόμα στο χέρι».
Με κάθε στιγμή που έρχεται, η προηγούμενη στιγμή υφίσταται μια τροποποίηση: την κρατώ ακόμα στο χέρι, είναι ακόμα εκεί, και ωστόσο βουλιάζει ήδη, κατεβαίνει κάτω από τη γραμμή των παρόντων˙ για να τη διαφυλάξω, πρέπει να απλώσω το χέρι μέσα από ένα λεπτό στρώμα χρόνου».
Advertising
Απόσπασμα του ίδιου του φιλοσόφου
Στον παρακάτω σύνδεσμο ο ίδιος ο Μερλώ-Ποντύ εκθέτει προφορικά τις απόψεις του για την τέχνη. Πρόκειται για ένα σημαντικό ιστορικό τεκμήριο, που επιτρέπει στους θαυμαστές του φιλοσόφου και τους λάτρεις της φιλοσοφίας να τον απολαύσουν. Η ομιλία του είναι στη γαλλική γλώσσα, ενώ από κάτω υπάρχει και μετάφραση στα αγγλικά. Πρόκειται για ένα εισαγωγικό κείμενο που εκφώνησε το 1948 και πραγματεύεται ζητήματα ζωγραφικής, κινηματογράφου, λογοτεχνίας και ποίησης. Ας τον ακούσουμε:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο
Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, Φαινομενολογία της αντίληψης, μετάφραση Κική Καψαμπέλη, εκδόσεις νήσος 2016, αποσπάσματα από το κεφάλαιο: «Η Χρονικότητα», σσ. 679-752.
Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, Εγκώμιο της φιλοσοφίας, μετάφραση Κική Καψαμπέλη, Εκκρεμές, Αθήνα, 2005, σ. 92.
“Maurice Merleau-Ponty, «είμαστε η ανάδυση του χρόνου» Φαινομενολογία της αντίληψης” ανακτήθηκε από : strophess.blogspot.com. (τελευταία επίσκεψη 12/03/2021).
“Μωρίς Μερλώ Ποντύ” ανακτήθηκε από : gnomikologikon.gr. (τελευταία επίσκεψη 12/03/2021).
Ανθρωπισμός και τρομοκρατία (1947), μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, Εξάντας, Αθήνα 1988. Εγκώμιο της φιλοσοφίας και άλλα δοκίμια, εισαγ.-μτφρ. Κική Καψαμπέλη, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2005.
Η αμφιβολία του Σεζάν. Το μάτι και το πνεύμα, εισαγ.-μτφρ. Αλέκα Μουρίκη, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1991.
Η πρόζα του κόσμου, μτφρ. Φώτης Καλλίας, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1990.
Οι περιπέτειες της διαλεκτικής, μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα 1984.
Προοίμιο στην “Φαινομενολογία της αντίληψης”, μτφρ. Φώτης Καλλίας, Εκδόσεις Έρασμος, Αθήνα 1977.
Σημεία, μτφρ. Γιώργος Φαράκλας, επίμετρο Αλέκα Μουρίκη, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2005.
Φαινομενολογία της Αντίληψης, μτφρ. Κική Καψαμπέλη, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2016.
