Νικολό Μακιαβέλι: διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας. Έχει θεωρηθεί ο πατέρας της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης αλλά και μία από τις πλέον διεφθαρμένες και επικίνδυνες μορφές της ιστορίας. Αν και πολλοί προσπάθησαν να αποκαταστήσουν την παρεξηγημένη μεγαλοφυΐα, το όνομα Μακιαβέλι έχει συνδεθεί τόσο βαθιά με τη μηχανορραφία και τη διαφθορά, ώστε από εκείνον προέκυψε και ο όρος «μακιαβελισμός». Ακόμη, από τον ίδιο έγινε γνωστή και η φράση: «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
Σύντομη επισκόπηση της ζωής του Νικολό Μακιαβέλι
Ο Νικολό ντι Μπερνάρντο ντι Μακιαβέλι (Niccolo di Bernardo dei Machiavelli) γεννήθηκε στις 3 Μαΐου του 1469 στην πρωτεύουσα της Αναγέννησης, τη Φλωρεντία. Ο Μακιαβέλι, ήδη από την παιδική του ηλικία έδειξε την ευφυΐα του και την αγάπη του για την πολιτική. Από νεαρός μάλιστα, παρακολουθούσε στενά τις κινήσεις του περίφημου μεταρρυθμιστή ηγεμόνα της Φλωρεντίας Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα (Girolamo Savonarola, 1494-1498). Η σχέση του με την πολιτική, ωστόσο, δεν έληξε με την εκτέλεση του Σαβοναρόλα το 1498. Αντιθέτως, ο θάνατος του δικτάτορα αποτέλεσε την αρχή της πορείας του φιλόδοξου και χαρισματικού νέου.
Σύντομα, ο Μακιαβέλι κατόρθωσε να εισέλθει στα κυβερνητικά κλιμάκια, αρχικά ως γραμματέας. Δεν άργησε φυσικά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και να αναλάβει διπλωματικές αποστολές σε όλη την Ευρώπη. Το 1512, όταν η οικογένεια των Μεδίκων ανέκτησε την εξουσία, άνοιξε για τον Νικολό ένα λαμπρό πεδίο δράσης. Αν και ουσιαστικά η άνοδος της οικογένειας απομάκρυνε τον Νικολό Μακιαβέλι από την πολιτική σκηνή, του επέτρεψε και του έδωσε ένα σπουδαίο κίνητρο να ασχοληθεί με την συγγραφή. Απεβίωσε στις 21 Ιουνίου του 1527, απομονωμένος και δυστυχισμένος επειδή δεν πρόλαβε να εκπληρώσει όλα του τα πολιτικά σχέδια. Ίσως ο θάνατος και οι πολιτικές συγκυρίες δεν του επέτρεψαν να συνεχίσει να κινεί τα νήματα της αναγεννησιακής Φλωρεντίας, ο Μακιαβέλι όμως κατάφερε το ακατόρθωτο. Μέσα από το έργο του κατάφερε να επηρεάσει την παγκόσμια ιστορία, αιώνες μετά τον θάνατο του.
Τα μακιαβελικά κείμενα
Η βίαιη απομάκρυνση του από το πολιτικό παρασκήνιο καθώς και η φυλάκιση του από την οικογένεια των Μεδίκων, έδωσαν στον Μακιαβέλι την ευκαιρία να μελετήσει εκτενώς αρχαίους κλασικούς συγγραφείς και να εμπλουτίσει τις γνώσεις του. Μάλιστα, ιδιαίτερο υπήρξε το ενδιαφέρον του για τη Ρωμαϊκή Ιστορία. Οι αναγνώσεις σε συνδυασμό με την εμπειρία, του επέτρεψαν να προσφέρει στην ανθρωπότητα εξαιρετικά έργα, θέτοντας τα θεμέλια της πολιτικής επιστήμης.
Ο απώτερος στόχος του Μακιαβέλι ήταν να καταφέρει μέσα από τα πολιτικού περιεχομένου έργα του, να κερδίσει μία θέση εξουσίας. Μία θέση από την οποία θα μπορούσε και πάλι να κινεί τα νήματα πίσω από τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονταν για την Φλωρεντία. Μπορεί να μην κατάφερε να ανακτήσει τη θέση του, κατάφερε ωστόσο να συγγράψει κείμενα που ξεπέρασαν ακόμη και τις προσδοκίες του. Το γνωστότερο και σπουδαιότερο έργο του φέρει τον τίτλο ο Ηγεμών. Το έργο γράφτηκε το 1513, μα συνέχισε να αποτελεί πολιτικό εγχειρίδιο αιώνες μετά τη συγγραφή του. Το κείμενο απέκτησε αρκετούς διάσημους θαυμαστές ανά τους αιώνες. Παράδειγμα αποτελούν ο Ερρίκος Η’, ο Ζαν Ζακ Ρουσώ, ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, συμπεριέλαβε το προαναφερθέν έργο στον Κατάλογο με τα απαγορευμένα βιβλία. Χαρακτηριστικό απόφθεγμα και ενδεικτικό της γραφής του Μακιαβέλι αποτελεί το παρακάτω χωρίο:
«Ο ηγέτης αποκτά κύρος με το να είναι είτε αληθινός φίλος είτε πραγματικός εχθρός. Δηλαδή παίρνει θέση, καθαρά, υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Αυτή η τακτική έχει πολύ περισσότερα πλεονεκτήματα από την απλή ουδετερότητα»
Η υστεροφημία του Νικολό Μακιαβέλι
Δυστυχώς, παρά τη σπουδαιότητα του έργου του, ο Νικολό Μακιαβέλι έμεινε γνωστός στην ιστορία περισσότερο ως το σύμβολο της μηχανορραφίας, του αυταρχισμού και του οπορτουνισμού. Μία τέτοια μονοσήμαντη απεικόνιση φυσικά δεν μπορεί παρά να μην είναι ρεαλιστική. Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι το γεγονός πως σκοτεινές προσωπικότητες όπως ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι χρησιμοποίησαν το έργο του Μακιαβέλι δεν μπορεί να βαραίνει τον συγγραφέα, ο οποίος απλώς έγραψε ένα χρήσιμο και επαναστατικό εγχειρίδιο.
Αν και προσωπικότητες όπως ο Γκράμσι και ο Σπινόζα προσπάθησαν να αποκαταστήσουν τη φήμη του, κάτι ανάλογο δεν επετεύχθη ποτέ. Αντιθέτως, ο Μακιαβέλι κατηγορήθηκε και κατηγορείται ακόμη και αιώνες μετά το θάνατο του διότι κατέγραψε τους νόμους βάσει των οποίων η εξουσία έδρασε και συνεχίζει να δρα μέχρι και σήμερα εις βάρος του λαού. Μάλιστα, το έργο του αποκαλύπτει τον σκοτεινό ως τότε για τον λαό τρόπο με τον οποίο κινούνται τα γρανάζια της εξουσίας. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα εγχειρίδιο αφενός χρήσιμο στους πολιτικούς εις βάρος του λαού και αφετέρου χρήσιμο στο λαό, γιατί αποκαλύπτει τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού. Ο Μακιαβέλι γράφει χαρακτηριστικά: «Η υπόσχεση που δόθηκε ήταν μια αναγκαιότητα του παρελθόντος. Ο λόγος που δεν κρατήθηκε είναι μια αναγκαιότητα του παρόντος». Γράφει επίσης: «Έναν ηγέτη πρέπει να τον φοβούνται και να τον αγαπούν. Αν δεν γίνεται και τα δύο, τότε καλύτερα μόνο να τον φοβούνται». Δυστυχώς όμως, η φήμη του επιβεβαιώνει το παρακάτω απόφθεγμα του:
«Ο καθένας βλέπει αυτό που φαίνεσαι. Λίγοι καταλαβαίνουν αυτό που είσαι».
«Ο Ηγεμών» του Νικολό Μακιαβέλι
Το περίφημο προαναφερθέν έργο του Νικολό Μακιαβέλι με τίτλο Ο Ηγεμών γράφτηκε σε μορφή επιστολής και με εκείνο επιχείρησε να συμβουλεύσει τον διάδοχο Lorenzo Β’ των Μεδίκων. Πρόκειται για το πιο επαναστατικό έργο του, το οποίο ενέπνευσε με αρνητικό και θετικό τρόπο. Εστιάζει σαφέστατα στις αρετές του ιδανικού ηγέτη και όχι στην οργάνωση ενός δημοκρατικού τρόπου διακυβέρνησης και αποτελεί ένα «κάτοπτρον ηγεμόνος». Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα κείμενο που προσπαθεί να συμβουλεύσει και να πλάσει τον ιδανικό ηγέτη, ο οποίος δρα με γνώμονα τόσο το προσωπικό του συμφέρον, όσο και του λαού.
Στο παρακάτω βίντεο που προσφέρεται στο youtube μπορεί κανείς να παρακολουθήσει μία εξαιρετική παρουσίαση ενός από τα σπουδαιότερα μα και τα πιο αμφιλεγόμενα έργα όλων των εποχών, σε ελληνική γλώσσα. Η παρουσίαση πραγματοποιείται από τον Σταύρο Λουβέρδη με τη βοήθεια των μαθητών του. Ασφαλώς, πρόκειται για ένα έργο σταθμό. Ένα έργο που πρέπει να διαβαστεί όχι μόνο από κάθε πολιτικό, αλλά και από κάθε πολίτη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
- «Νικολό Μακιαβέλι» ανακτήθηκε από https://www.sansimera.gr/biographies/129 (τελευταία επίσκεψη: 01/05/2020)
- «Niccolo Machiavelli, 1469-1527» ανακτήθηκε από https://www.gnomikologikon.gr/authquotes.php?auth=129 (τελευταία επίσκεψη: 01/05/2020)
- «Νικολό Μακιαβέλι: μια παρεξηγημένη μεγαλοφυΐα» ανακτήθηκε από https://www.andro.gr/empneusi/niccolo-machiavelli/ (τελευταία επίσκεψη: 01/05/2020)
- «Ποιος ήταν ο Μακιαβέλι – Τα πιο γνωστά αποφθέγματά του» ανακτήθηκε από https://www.onalert.gr/san-shmera/poios-itan-o-makiaveli-ta-pio-gkosta-apofthegmata-tou/101342/ (τελευταία επίσκεψη: 01/05/2020)
- «Niccolo Machiavelli» ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/biography/Niccolo-Machiavelli (τελευταία επίσκεψη 01/05/2020)
