Ο βραβευμένος με πέντε βραβεία σκηνοθέτης Νίκος Νικολαΐδης ξεκινούσε τις συνεντεύξεις του με την ακόλουθη φράση: «Τί είναι ο κινηματογράφος; Είναι μια προέκταση της ζωής μας. Είναι ένας πολλαπλασιασμός του εσωτερικού και του εξωτερικού χρόνου. Είναι όλα αυτά τα οποία κάναμε και τα κάναμε στραβά και τώρα θέλουμε να τα διορθώσουμε κι αυτά που δεν κάναμε ποτέ και θέλουμε να τα κάνουμε».
Οι ιδιότητες του πολλές. Σκηνοθέτης, σεναριογράφος, διαφημιστής και συγγραφέας. Όμως, αυτό που τον όρισε ως σπουδαίο δημιουργό της 7ης τέχνης στη χώρα μας ήταν η ικανότητά του να συνθέσει έναν κινηματογραφικό κόσμο τόσο ρηξικέλευθο για την εποχή και τόσο μοναδικά σφραγισμένο απ’ τον ίδιο που θα ήταν ανέφικτο να αντιγραφεί.
Η «φεγγερή» πορεία του Νίκου Νικολαΐδη
Ο Νίκος Νικολαΐδης γεννήθηκε στις 25 Οκτωβρίου του 1939 στην Αθήνα και μεγάλωσε στα Εξάρχεια. Σπούδασε σκηνοθεσία στη Σχολή Σταυράκου και σκηνογραφία στη Σχολή Βακαλό (1962). Στο χώρο του κινηματογράφου μπήκε το 1960 ως βοηθός του σκηνοθέτη Βασίλη Γεωργιάδη και το 1962 υπέγραψε την πρώτη του ταινία μικρού μήκους «Lacrimae Rerum». Την σκηνοθετική του πορεία την χαράζει την δεκαετία του ’70, στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Αυτή την περίοδο κυριαρχούσε μια απογοήτευση, η οποία είχε μεταφερθεί και στον κινηματογράφο. Το 1975 έκανε, λοιπόν, το κινηματογραφικό του ντεμπούτο με μία ταινία μεγάλου μήκους με τίτλο «Ευρυδίκη ΒΑ 2037», η οποία αποδοκιμάστηκε από πολλούς, ενώ παράλληλα ο ίδιος με αυτή την ταινία υπέγραψε με το δικό του καινοτόμο πρίσμα τον ελληνικό κινηματογράφο. «Είναι μια ταινία, η οποία γυρίστηκε με πολλές δυσκολίες, με συνεργείο τεσσάρων ατόμων, βουβή, αλλά η πιο στέρεα κινηματογραφικά ταινία μου», είχε πει χαρακτηριστικά σε μια συνέντευξη. Η ταινία τελικά απέσπασε δύο βραβεία (πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη και σκηνογραφίας). Αυτή ήταν η αρχή μιας λαμπρής πορείας που θα επέλθει αργότερα.
Το 1977 κυκλοφόρησε το πρώτο μυθιστόρημά του «Ο οργισμένος Βαλκάνιος» και από τότε είναι ένα από τα μπεστ-σέλερ της ελληνικής πεζογραφίας. Ο ίδιος είχε πει: «Ο Οργισμένος Βαλκάνιος» είναι αυτοβιογραφικό κείμενο. Είμαι από τους ανθρώπους που δεν μπορούν να εφεύρουν, να φτιάξουν παραμύθια. Δεν είμαι παραμυθάς. Ό,τι έχω γράψει, ακόμα και τα πιο σκοτεινά μου κείμενα, όπως είναι η Ευρυδίκη και η Πρωινή Περίπολος, είναι πράγματα που σκάνε από μέσα μου». Όμως, ο Νίκος Νικολαΐδης έγινε γνωστός με τη πρώτη ταινία του μεγάλου μήκους «Τα κουρέλια τραγουδούν ακόμα» (1979), με πρωταγωνιστές τους Άλκη Παναγιωτίδη, Χρήστο Βαλαβανίδη, Κωνσταντίνο Τζούμα και Όλια Λαζαρίδου. Η ταινία αυτή αφορούσε μια παρέα της γενιάς του ’50 που πίστεψε στην φιλία, στον έρωτα, χωρίς να αναφέρεται στην πολιτική, παρά την έντονη πολιτικοποίηση της εποχής. Η ταινία κέρδισε το Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας και το Βραβείο Καλύτερης Φωτογραφίας του Συλλόγου Κριτικών Κινηματογράφου της Αθήνας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τον Σεπτέμβρη του 1979.
Ζω το σινεμά 24 ώρες το 24ωρο. Και όταν η ταινία της ζωής μου δεν είναι καλή, αλλάζω ζωή. Δεν χρειάζεται όλα αυτά να τα αποτυπώνω πάντα σε φιλμ.
Ακολούθησε η θρυλική ταινία με τίτλο «Γλυκιά Συμμορία» (1983), πάλι μια ιστορία τεσσάρων φίλων, μιας και ο σκηνοθέτης πίστευε πολύ στην παρέα και στην φιλία. Τέσσερις άνθρωποι με πολυτάραχο παρελθόν, περιθωριακοί και αρκετά πολιτικοποιημένοι έγιναν μία «συμμορία» χωρίς να το επιδιώκουν. Πρωταγωνιστές της ταινίας ήταν ο Τάκης Μόσχος, η Δέσποινα Τομαζάνη, η Δώρα Μασκλαβάνου και ο Τάκης Σπυριδάκης. Ο σκηνοθέτης είχε πει χαρακτηριστικά: «Η ταινία είναι μια μελέτη πάνω στο νέο πρόσωπο του παγκόσμιου φασισμού. Είναι μια ιστορία χαράς και τρυφερής αγάπης. Μια μουσική θανάτου, μια αποθέωση χρωμάτων, γλυκιάς βίας και ονείρου».
Η «Γλυκιά συμμορία», βρίσκεται πάντα μέσα στη δεκάδα των καλύτερων ελληνικών ταινιών, σύμφωνα με τα μέλη της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.).
Το 1987, με τα λίγα μέσα που διέθετε για την πραγματοποίηση μιας ταινίας, ο Νίκος Νικολαΐδης σκηνοθετεί την «προφητική» για πολλούς «Πρωινή Περίπολο». Η ταινία αυτή κατά τον σκηνοθέτη ήταν η συνέχεια της «Ευρυδίκης». Η «Πρωινή Περίπολος» δείχνει μια γυναίκα να βαδίζει μόνη σε μια έρημη και κατεστραμμένη πόλη. Κανείς δε γνωρίζει πώς συνέβη η καταστροφή, γιατί κανείς πια δεν έχει μνήμη. Προσπαθεί να διασχίσει την απαγορευμένη ζώνη και να φτάσει στη θάλασσα. Παντού παραμονεύουν παγίδες και η Πρωινή Περίπολος την παρακολουθεί. Ένας άντρας εμφανίζεται ξαφνικά κοντά της. Την βοηθάει να φτάσει εκεί απ’ όπου κανείς δεν γύρισε για να πει αν στ’ αλήθεια υπάρχει…. στη θάλασσα. Θα πλησιάσουν ο ένας τον άλλον, θα προσπαθήσουν να θυμηθούν το παρελθόν. Θα ξετυλίξουν μαζί το κουβάρι της μνήμης που μπλέχτηκε στη διάρκεια μιας καταστροφής. Μία ταινία γεμάτη θάνατο, αλλά παράλληλα τόσο γοητευτικά όμορφη. Ο σκηνοθέτης είχε πει ότι πολλές φορές φοβόταν να την δει, καθώς μιλούσε για πράγματα που φοβόταν ότι θα έρθουν κάποια στιγμή και τελικά ήρθαν. Σιωπή, σπασμένες επικοινωνίες, απουσία συναισθήματος, φόνος. Ο ίδιος την αγαπούσε ιδιαίτερα, παρά το γεγονός ότι ρίσκαρε.
Πάντα θα μας βασανίζουν και τους δύο τα ίδια ερωτήματα. Από που έρχομαι, που πηγαίνω και πόσος καιρός μου απομένει για να ζήσω… Τι σημασία έχει πια;
– Πρωινή Περίπολος.
Το 1999 ακολούθησε η ταινία «Θα σε δω στην Κόλαση, αγάπη μου» και λίγο αργότερα το 2002 θα ολοκληρωθεί η τριλογία για «τα χρόνια της χολέρας», δηλαδή την οπτική του για κοινωνικά θέματα στις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, με την ταινία «Ο Χαμένος τα Παίρνει Όλα» μετά την ταινία «Τα Κουρέλια Τραγουδάνε Ακόμα» και τη «Γλυκιά Συμμορία». Η ταινία αυτή κλείνει τον κύκλο των ταινιών πολιτικής παρέμβασης. Πρωταγωνιστής της ταινίας ήταν ο Γιάννης Αγγελάκας, ο Συμεών Νικολαΐδης, η Ιφιγένεια Αστεριάδη και η Τζένη
Κιτσέλη. Μία ταινία γεμάτη σκοτάδι, χιούμορ, όνειρα και εφηβική αθωότητα. Οι ήρωες αυθόρμητοι και αντιφατικοί. Μελαγχολικοί, χωρίς ιδιαίτερη όρεξη για ζωή, γεμάτοι εφηβικά όνειρα και νοσταλγίες. Σχοινοβατούν σε όλη την ταινία ανάμεσα στην ακμή και την παρακμή, ανάμεσα στην ζωή και το θάνατο, στο φως και στο σκοτάδι, στην κουλτούρα και στο περιθώριο, στην μεγάλη ζωή και στην παρανομία. Η ταινία βραβεύτηκε για τη σκηνοθεσία και τη φωτογραφία της στα Κρατικά Βραβεία Κινηματογράφου του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Παλιά, όταν ξεκινούσα τα γυρίσματα μιας ταινίας, νόμιζα ότι την είχα ολοκληρωμένη στο χαρτί και στο μυαλό μου. Γρήγορα ανακάλυψα ότι μία ταινία δεν ανήκει μόνο στον σεναριογράφο και τον σκηνοθέτη της, αλλά και στον εαυτό της.
Νίκος Νικολαΐδης.
O Νίκος Νικολαΐδης στην διάρκεια της ζωής του έγραψε τα βιβλία: Οι Τυμβωρύχοι, Ο Οργισμένος Βαλκάνιος και Γουρούνια Στην Άμμο. Ακόμη και στα βιβλία του θεωρούσε πως έκανε σινεμά. Υπήρχαν εικόνες, μοντάζ, ατμόσφαιρα. Μέσα στα βιβλία του υπήρχαν κρυμμένες ταινίες. Συνήθως έγραφε όταν ήταν συναισθηματικά φορτισμένος. Ο ίδιος είχε πει ότι τα βιβλία του ήταν πάντα ολοκληρωμένα, σε αντίθεση με τις ταινίες του, που λόγω έλλειψης μέσων δεν μπορούσαν να είναι απόλυτα ολοκληρωμένες.
Ο Νίκος Νικολαΐδης θα αγαπιέται από τους νέους κάθε γενιάς και τα Κουρέλια του δεν θα πάψουν ποτέ να τραγουδάνε
Ο σπουδαίος δημιουργός της 7ης τέχνης, όπως έχει χαρακτηριστεί, έφυγε απ’την ζωή στις 5 Σεπτεμβρίου του 2007, αφήνοντας πίσω του, όχι σκοτάδι, όπως κυριαρχούσε στις ταινίες του, αλλά φως σε όλο τον σύγχρονο ελληνικό Κινηματογράφο. Την εποχή της έντονης πολιτικοποίησης και της ομάδας, ο Νίκος Νικολαΐδης επικεντρώθηκε στο άτομο. Αντικομφορμιστής και ελεύθερο πνεύμα. Ήρθε σε ρήξη με το κατεστημένο και σε κάθε ίχνος συντηρητισμού. Αυτός ήταν ο λόγος που αδικήθηκε πάρα πολλές φορές και αποδοκιμάστηκε από τους «ειδήμονες» ανθρώπους που έκριναν την εκάστοτε ταινία. Για τον ίδιο λόγο, όμως, αγαπήθηκε από τους νέους ανθρώπους που ταυτίστηκαν με την ανησυχία-αγωνία και τα όνειρα κάθε ήρωα.
Ο σκηνοθέτης εστίασε στην φιλία, στον έρωτα και στο θάνατο. Με ένα σκηνικό, ένα σπίτι με πολλά σκαλιά, λίγοι ηθοποιοί, συνήθως πρωτοετείς σχολών ή άνθρωποι που δεν είχαν σχέση με την υποκριτική και χωρίς ενδυματολόγο, ο μεγάλος σκηνοθέτης κατάφερε να σφραγίσει, με μία μοναδική και εντελώς πρωτοποριακή ματιά, τον ελληνικό κινηματογράφο. Άγγιξε κοινωνικά θέματα, που δεν είχε τολμήσει μέχρι τότε να αγγίξει κανείς. Οι ταινίες του λίγο μουντές, κλειστοφοβικές, αληθινά σκληρές, κατά πρόσωπο με καθετί παράνομο και αμοραλιστικό για την εποχή. Προσέγγισε το θάνατο με τον ίδιο θελκτικό τρόπο που προσέγγισε την αγάπη και τον έρωτα. Ο Νίκος Νικολαΐδης ήταν η κάθε ταινία του. Η φαντασία του ήταν έτη φωτός μπροστά, γι’αυτό θα είναι πάντα οι ταινίες του επίκαιρες και θα έχουν κάτι να μας πουν. Και αν ρίσκαρε και υπήρξε κάποια στιγμή χαμένος, τελικά τα πήρε όλα…
Τον άφησα, λοιπόν, εκεί και έφυγα. Πετρέλαιο και νερό είναι το ίδιο με τον άνεμο για σένα. Τώρα κοιμάσαι τον μεγάλο ύπνο, δίχως να νοιάζεσαι για όλη ετούτη την βρωμιά. Εσείς, όμως, πρέπει να μείνετε ήσυχοι. Πρέπει να μείνετε ξαπλωμένοι στα γαλήνια κρεβάτια σας με μια καρδιά που χτυπάει με ένα κοφτό και αβέβαιο ψίθυρο και με τις σκέψεις γκρίζες απ’ την στάχτη. Γιατί και εσείς θα κοιμηθείτε τον μεγάλο ύπνο..– Πρωινή Περίπολος.
«Πίνω στα κουρέλια όπου και να ‘ναι… και σ’ αυτούς που μας περιμένουν να γυρίσουμε κι εμείς δεν θα πάμε…».
Πηγές
Ντοκιμαντέρ Νίκος Νικολαΐδης /Youtube
Νίκος Νικολαΐδης Συνέντευξη/Youtube
artplay/κινηματογράφος: Νίκος Νικολαΐδης /Είναι το κόμμα μου, εκεί ανήκω
nikosnikolaidis.com › biography
