Τα παιχνίδια είναι από τα ομορφότερα αντικείμενα στον κόσμο. Φτιαγμένα από κάθε λογής υλικά, χρώματα και φαντασία, χαροποιούν και εκπαιδεύουν, εδώ και αιώνες, τα παιδιά κάθε γωνιάς του πλανήτη. Από τις πήλινες πλαγγόνες των αρχαίων χρόνων ως τις κονσόλες των σύγχρονων ηλεκτρονικών παιχνιδιών, πέρασαν αιώνες κι έτσι τα παιχνίδια έχουν τη δική τους ιστορία μέσα στον χρόνο.
Κάθε χρόνο, τέτοιες μέρες, κάθε είδους παιχνίδια φιγουράρουν ολοκαίνουργα στα ράφια και τις βιτρίνες των καταστημάτων κι αργότερα, κάτω από τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα, τυλιγμένα σε εντυπωσιακά πακέτα, περιμένουν να τα κρατήσουν παιδικά χεράκια για να «ζωντανέψουν». Ύστερα βρίσκονται σκορπισμένα στο πάτωμα παιδικών δωματίων και σχολικών αιθουσών, μισοχαλασμένα ή διαλυμένα, μα πάντα έτοιμα να προσφέρουν χαρά. Παιχνίδια παντού, όπου υπάρχουν παιδιά, σε κάθε γωνιά, στα σπίτια και οπουδήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς. Μικρά, όμορφα και έξυπνα φτιαγμένα αντικείμενα που χαρίζουν σε όλους χαμόγελα, στους μικρούς αλλά συχνά και στους μεγάλους, αφού μας θυμίζουν πως, πρώτα απ’ όλα, όλοι είμαστε παιδιά.
Ανέκαθεν «τα παιδία παίζει»
Δεν θα ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς πότε φτιάχτηκε το πρώτο παιχνίδι στον κόσμο. Θαρρώ η απάντηση είναι ότι, πιθανόν, φτιάχτηκε από το πρώτα παιδιά που υπήρξαν ποτέ. Μπορεί τόσο πίσω στον χρόνο τα παιχνίδια να μην ήταν έτσι όπως τα ξέρουμε σήμερα -ούτε κατά διάνοια- αλλά τα παιδιά ήταν πάντοτε παιδιά. Ένα μικρό παιδί πάντα βρίσκει τρόπο να παίξει με ότι υπάρχει γύρω του και μάλιστα χωρίς κανείς μεγάλος να το παροτρύνει ή να το κατευθύνει.
Ένα παιδί, ακόμη και σε πολύ μικρή ηλικία, είναι σε θέση να παίξει και να ψυχαγωγηθεί με απλά και συνηθισμένα αντικείμενα που βρίσκονται κοντά του. Οι πέτρες και τα ξυλαράκια, ένα κομμάτι ύφασμα, οποιοδήποτε αντικείμενο χωρά στα μικρά του χέρια, ακόμα και η τροφή του, μπορούν να αποτελέσουν μέρος του παιχνιδιού.
Αρχαία παιχνίδια
Οι κούκλες (απλές ή με κινούμενα μέλη), οι σβούρες και τα ζωάκια, ήταν συνηθισμένα παιχνίδια στην αρχαία Αθήνα, αλλά και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου. Επιπλέον μικρά καροτσάκια και σφυρίχτρες στο σχήμα των πουλιών, γιογιό και μικρά τόξα, ακόμα και παζλ ανακαλύφθηκαν σε ανασκαφές στην Ελλάδα αλλά και αλλού, όπως στην κοιλάδα του Ινδού, στην νότια Αμερική και στην Αίγυπτο.
Το αρχαιότερο, ως τώρα, παζλ έρχεται από την Αρχαία Ελλάδα, από τον 3ο αιώνα π.Χ, και αποτελείται από ένα τετράγωνο χωρισμένο σε δεκατέσσερα μικρότερα κομμάτια με τα οποία ο παίκτης, συνδυάζοντάς τα, μπορούσε να δημιουργεί πολλά και διαφορετικά σχήματα. Τα παιχνίδια στα αρχαία χρόνια φτιαχνόταν με κερί, πηλό, σπάγκο, ξύλο (μικρά κλαδάκια) ή πέτρα.
Η διαχρονικότητα των παιχνιδιών
Παρακάτω αναφέρονται ορισμένα από τα παιχνίδια της αρχαιότητας τα οποία χρησιμοποιούνται και σήμερα σε εξελιγμένη μορφή:
Άθυρμα: Θυμίζει τα σημερινά αυτοκινητάκια. Ήταν ένα πήλινο αλογάκι με ρόδες που τα μεγαλύτερα αγόρια συνήθως το κατεύθυναν σέρνοντάς το.
Πλαγγόνες: Οι γνωστές σε όλους κούκλες. Τα μικρά κορίτσια, μιμούμενα τις μητέρες τους, αγαπούσαν να κρατούν, να φροντίζουν και να παίζουν με τις κούκλες τους, οι οποίες ονομαζόταν νύμφες ή κόρες. Το υλικό τους ήταν πηλός ή κερί και συχνά τα μέλη τους ήταν κινούμενα με την βοήθεια συρμάτων. Οι κούκλες με κινούμενα μέλη ονομαζόταν και νευρόσπαστα ή «δαίδαλα», καθώς ο συγκεκριμένος τρόπος κατασκευής τους αποδιδόταν στον Δαίδαλο της Κνωσσού.
Σφαίρα: Η μπάλα. Η αρχαία μπάλα ήταν φτιαγμένη από αλογότριχες, δέρμα ή κομμάτια ύφασμα και την χρησιμοποιούσαν για να παίξουν διάφορα παιχνίδια με τα χέρια και όχι με τα πόδια. Ένα από αυτά τα παιχνίδια θυμίζει το σημερινό χόκεϊ. Το παιχνίδι ονομαζόταν «το κερητίζειν» και οι παίχτες έσπρωχναν την μπάλα με μπαστούνια πιθανόν για να την κατευθύνουν σε συγκεκριμένο στόχο.
Αιώρα: Η κούνια. Ήταν κρεμαστή και είχε την ίδια χρήση που έχει και σήμερα.
Στρόβιλος ή στρόμβος: Η σβούρα. Φτιαχνόταν με ξύλο, πηλό ή ορείχαλκο. Ο Όμηρος αναφέρει την σβούρα στο έπος του «Ιλιάδα», και πράγματι σε ανασκαφές που έγιναν στην Τροία βρέθηκαν κεραμικές σβούρες.
Πλαταγή: Η κουδουνίστρα. Όπως και στις μέρες μας, έτσι και στα αρχαία χρόνια η κουδουνίστρα χρησιμοποιούνταν από τα μωρά ή από τους ενήλικες για να διασκεδάσουν τα μωρά, και για να σταματούν το κλάμα. Ήταν ένα καλούπι φτιαγμένη από πηλό και στο εσωτερικό του περιείχε μικρές πέτρες οι οποίες παρήγαγαν ήχο με την ανακίνηση. Επιπλέον οι αρχαίοι πίστευαν πως η χρήση της πλαταγής απομακρύνει τα κακά πνεύματα.
Γιο – γιο: Είχε την ίδια χρήση με το σημερινό γιογιό. Δυο μικροί ξύλινη δίσκοι ενώνοντας στο κέντρο τους με έναν μικρό κυλινδρικό άξονα, γύρω από τον οποίον στερέωναν και τύλιγαν κλωστή η σπάγκο. Το παιχνίδι ήταν η επανάληψη του ξετυλίγματος της κλωστής και του εκ νέου τυλίγματος με μια γρήγορη κίνηση.
Ζατρίκιον: Το παιχνίδι αυτό εξελίχθηκε στο γνωστό μας σκάκι. Το ζατρίκιον ανακαλύφθηκε στην Κνωσσό και ήταν επινόηση των Μινωιτών.
Το δικαίωμα του παιδιού να παίζει δεν ήταν πάντα δεδομένο
Για πολλούς αιώνες, από την αρχαιότητα ως την εποχή του διαφωτισμού, τα παιχνίδια ήταν σχεδόν τα ίδια και η εξέλιξή τους ήταν μηδαμινή. Οι εκάστοτε ιστορικές συνθήκες, ο τόπος που ζούσαν οι άνθρωποι και η οικονομική κατάσταση μιας κοινωνίας είχαν την σημασία τους, επηρεάζοντας σαφώς την ποιότητα ζωής των μικρών παιδιών και κατ’ επέκταση και την δυνατότητά του να παίξουν.
Συχνά, μέσα στην ιστορία του κόσμου, τα παιδιά υπέφεραν από την φτώχεια και τους πόλεμους και πολλές φορές αναγκάστηκαν να χάσουν την παιδικότητά τους προκειμένου να επιβιώσουν, είτε εργάζονταν, είτε παραμελούνταν. Το παιχνίδι σε αυτές τις συνθήκες φάνταζε πολυτέλεια.
Στην εποχή του διαφωτισμού έγινε ευρέως κατανοητό πως τα παιδιά πρέπει να αντιμετωπίζονται ως άτομα με δικαιώματα κι επομένως αναγνωριζόταν πια, πως ήταν καλό γι’ αυτά να χαίρονται και να αναπτύσσονται παίζοντας. Έτσι με αυτή την εξέλιξη άρχισαν να εξελίσσονται παράλληλα και τα παιχνίδια που, κατά την διάρκεια του 18ου αιώνα, αυξήθηκαν και βελτιώθηκαν δραματικά σε πλήθος και ποικιλία.
Νέα παιχνίδια και χόμπι
Από την εποχή του διαφωτισμού και έπειτα, τα παιχνίδια αρχίζουν να γίνονται πλέον σταδιακά κομμάτι της καθημερινότητας και μέρος της ζωής κάθε παιδιού, με εξαίρεση σκοτεινές και ταραχώδεις εποχές όπως κατά την διάρκεια πολέμων. Πολλά παιχνίδια, τρόποι παιχνιδιού και χόμπι γίνονται ευρέως γνωστά και αγαπιούνται ιδιαίτερα. Ένα από αυτά ήταν οι σαπουνόφουσκες. Ένα απλό παιχνίδι που διασκεδάζει πολύ τα παιδιά και σήμερα. Οι σαπουνόφουσκες ήταν τόσο δημοφιλείς που ενέπνευσαν τον Γάλλο ζωγράφο Jean Baptiste Simeon Chardin να ζωγραφίσει το 1739 τον ομώνυμο πίνακά του.
Παράλληλα οι κρίκοι, οι περιστρεφόμενοι τροχοί, τα τρενάκια, οι χαρταετοί, τα κουνιστά αλογάκια και οι μαριονέτες είναι τον 18ο αιώνα τα συνηθισμένα αλλά πολύ αγαπημένα αντικείμενα των παιδιών. Σύντομα τα επιτραπέζια παιχνίδια με εκπαιδευτικό χαρακτήρα κάνουν την εμφάνισή τους.
Το 1750 ο John Jefferys κατασκεύασε ένα παιχνίδι που είχε ως θέμα το ταξίδι στην Ευρώπη. Σύμφωνα με αυτό το παιχνίδι οι παίκτες κινούνταν σ’ ένα μονοπάτι μετά από το ρίξιμο του ζαριού που τους καθόριζε πόσο μακριά θα πάνε, συναντώντας στο ταξίδι τους εμπόδια ή ευκαιρίες. Το συγκεκριμένο επιτραπέζιο αποτέλεσε βάση για πολλά σύγχρονα παιχνίδια.
Ο John Spilsbury, το 1767, επινόησε το πρώτο παζλ που ήταν επίσης πολύ κοντά στην σημερινή μορφή. Θέλοντας να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν με ευχάριστο τρόπο γεωγραφία έφτιαξε ένα παζλ σε έξι διαφορετικές εκδοχές οι οποίες αφορούσαν έξι ηπείρους και χώρες του κόσμου.
Τα παιχνίδια βιομηχανοποιούνται και κερδίζουν μερίδιο στην αγορά
Τον 19ο αιώνα η συνεχώς αυξανόμενη άνοδος της μεσαίας τάξης είχε τον αντίστοιχο αντίκτυπο στα παιδιά και επομένως στην παραγωγή παιχνιδιών. Τα εκπαιδευτικά παιχνίδια όπως επιτραπέζια με κάρτες και παζλ γινόταν πια ιδιαιτέρως δημοφιλή και η αξία τους στην ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών πλέον ήταν αναγνωρισμένη. Ιδιαίτερα δημοφιλή υπήρξαν και παιχνίδια με θρησκευτικό περιεχόμενο όπως η κιβωτός του Νώε που ήταν μια μακέτα με μινιατούρες ζωάκια.
Εκείνη την εποχή άρχισαν να εξελίσσονται πολύ γρήγορα οι μέθοδοι κατασκευής παιχνιδιών και πλέον πολύπλοκα παιχνίδια μπορούσαν να είναι διαθέσιμα ευρέως σε μεγάλες ποσότητες, όπως το καλειδοσκόπιο που εφηύρε ο Sir David Brewster το1817. Το καλειδοσκόπιο με την μαζική παραγωγή που ανέλαβαν οι Carpender και Westley κατάφεραν να πωληθεί σε διακόσιες χιλιάδες τεμάχια σε τρεις μόλις μήνες. Οι ίδιοι προχώρησαν και στην μαζική παραγωγή φαναριών που χρησιμοποιούνταν σε διάφορες επιδείξεις και παραστάσεις με την ίδια εμπορική επιτυχία. Βόλοι, τρενάκια, κουκλόσπιτα και κούκλες από πορσελάνη, παιχνίδια εκπληκτικής ομορφιάς, γούστου και ποιότητας πλέον παράγονταν και πωλούνταν μαζικά.
Ένας κόσμος μικρογραφία για να χωρά στα χέρια των παιδιών
Ο 20ος αιώνας μπορεί να θεωρηθεί η «χρυσή εποχή» στην ιστορία των παιχνιδιών. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου στον δυτικό κόσμο, η ανάπτυξη επιστημών, όπως η ψυχολογία, καθώς και η βελτίωση των εκπαιδευτικών συστημάτων έφεραν ταχέως μια τεράστια ανάπτυξη στην βιομηχανία του παιχνιδιού. Μια επίσκεψη σε ένα από τα δεκάδες μουσεία παιχνιδιών στον κόσμο, μπορεί να δείξει στον επισκέπτη την τεράστια παραγωγή, την ποικιλία, την ευρηματικότητα και την εντυπωσιακή και αλματώδη εξέλιξη των παιχνιδιών.
Μαριονέτες και γιογιό σε αμέτρητες εκδοχές, για κάθε ηλικία παιδιού και αρέσκεια συνεχίζουν να είναι αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών από τα αρχαία χρόνια ως τις μέρες μας. Viewmaster, ευχούληδες και στρατιωτάκια, κούκλες Barbie, Playmobil και τουβλάκια lego, χουλαχούπ και φρίσμπι, φωτεινούληδες και μικρά πόνυ, κύβοι του Ρούμπικ, Poly pocket και transformers, τρελόμπαλες, νεροπίστολα, λούτρινα ζωάκια και μικρογραφίες μεταφορικών μέσων, κούκλες, κουκλόσπιτα, κουζινικά, ιατρικά εργαλεία και εργαλεία μαστορέματος, κάθε τι που υπάρχει στον κόσμο μας και κάθε τι που υπάρχει στην φαντασία των ανθρώπων μπόρεσε να γίνει παιχνίδι για να χωρέσει στον μικρόκοσμο των παιδιών.
Ειδικά σήμερα, με την απίστευτη εξέλιξη της τεχνολογίας, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια έχουν κερδίσει το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων. Στις μέρες μας έχουν κατασκευαστεί ηλεκτρονικές κούκλες που μπορούν να αναγνωρίσουν αντικείμενα αλλά και τη φωνή του παιδιού που κατέχει κάθε μία από αυτές και μπορούν να απαντούν ανάλογα και με διαφορετικές φράσεις. Από τα Playstation, Gameboys και Nintendo φτάσαμε στα τάμπλετ και τα έξυπνα κινητά.Η εξέλιξη πια μας προσπερνάει και δεν είναι λίγες οι φορές που ανοίγει η συζήτηση για την επικινδυνότητα κάποιων παιχνιδιών ιδιαιτέρως όταν πρόκειται για τον νου και την ψυχή των παιδιών.
Τα υλικά και ο τρόπος κατασκευής των παιχνιδιών έχουν αναγκαστικά αλλάξει, αφού άλλαξαν και οι εποχές. Τα παιδιά όμως είναι πάντα παιδιά, και παρά την αλματώδη εξέλιξη συχνά τα βλέπουμε να παίζουν ακόμη με σαπουνόφουσκες, σβούρες και ότι μπορεί να πιάσει το χεράκι τους από τριγύρω.
Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να δείτε πλάνα από το μεγαλύτερο μουσείο παιχνιδιών στον κόσμο που βρίσκεται στο Μιζούρι των Ηνωμένων Πολιτειών (υπότιτλοι στα αγγλικά).
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Η ιστορία του παιχνιδιού – 24/12/2018 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: steamtoys.gr – Τελευταία πρόσβαση 30/12/2020
Από τα πήλινα παιχνίδια της αρχαιότητας στα σύγχρονα ηλεκτρονικά παιχνίδια – 18/4/2016 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση:www.slideshare.net – Τελευταία πρόσβαση 30/12/2020
Παιχνίδι (αντικείμενο) – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: el.wikipedia.org – Τελευταία πρόσβαση 30/12/2020
Αρχαία ελληνικά παιχνίδια – 29/5/2017 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση:arxaia-ellinika.blogspot.com – Τελευταία πρόσβαση 30/12/2020
Toy Museum – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: en.wikipedia.org – Τελευταία πρόσβαση 30/12/2020
Ζατρίκιον – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: el.wikipedia.org – Τελευταία πρόσβαση 30/12/2020
