«Η ζωή είναι μια διαρκής άνθηση και όσο περαιτέρω ταξιδεύουμε, τόσο περισσότερη αλήθεια μπορούμε να κατανοήσουμε. Το να καταλάβουμε τα πράγματα που είναι στην πόρτα μας είναι η καλύτερη προετοιμασία για να καταλάβουμε όσα βρίσκονται παραπέρα.»
Υπατία
Η ζωή της Υπατίας
Η φιλόσοφος Υπατία γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 370 μ.Χ. κατά προσέγγιση, σε μια εποχή και μια περιοχή χαρακτηρισμένες από ταραχές και σύγχυση. Πατέρας της ήταν ο μαθηματικός και αστρονόμος Θέωνας, ο οποίος υπήρξε ο τελευταίος διευθυντής της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Η καταγωγή του ήταν ελληνική, ωστόσο το γεγονός ότι ο ίδιος αναγνωρίσθηκε ως Έλληνας αλλά και ως Αιγύπτιος, δημιούργησε αργότερα μια σύγχυση ως προς την καταγωγή της Υπατίας. Όπως ήταν φυσικό, ο πατέρας άσκησε άμεση και ισχυρή επίδραση στην κόρη του και ακολούθησε κι εκείνη τον δρόμο της φιλοσοφίας και της επιστήμης. Η Υπατία ως νεαρή ταξίδεψε στην Ελλάδα και στην Ιταλία για μαθητεία. Σπούδασε μαθηματικά, αστρονομία, ρητορική και νεοπλατωνική φιλοσοφία, τα οποία αργότερα και δίδαξε. Η ίδια αφιέρωσε τη ζωή της στην μάθηση και στην εκπαίδευση και υπήρξε πολυγραφότατη, μα δυστυχώς κανένα έργο της δεν διασώθηκε, παρά μόνο αναφορές και παραπομπές σε έργα συγκαιρινών της ή μεταγενέστερων συγγραφέων.
Η Υπατία και η προσφορά της μέσω της διδαχής
Η Υπατία, αν και γυναίκα και μάλιστα στα χρόνια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, απολάμβανε επάξια τον σεβασμό και τον θαυμασμό της κοινωνίας της Αλεξάνδρειας αλλά και του κόσμου της Μεσογείου. Η μεικτή της καταγωγή την βοήθησε, καθώς μπορούσε να ακολουθεί ελληνικούς και αιγυπτιακούς νόμους ξεφεύγοντας από τις επιταγές των Ρωμαίων κατακτητών. Εκτός αυτού, η Αλεξάνδρεια τότε γεωγραφικά ήταν αποκλεισμένη από την υπόλοιπη Αίγυπτο κι έτσι οι Ρωμαίοι δεν είχαν ιδιαίτερη επιρροή όπως σε άλλες περιοχές με το religio τους (λέξη λατινικής προέλευσης που επί Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σήμαινε το καθήκον της αυστηρής και σχολαστικής τήρησης των παραδοσιακών κανόνων) που μεταξύ άλλων χαρακτηριζόταν από μισογυνισμό. Έτσι, εκτός από την διδασκαλία σε κλειστό κύκλο, η Υπατία διατήρησε και το δικαίωμά της να προβαίνει και σε δημόσια κηρύγματα μέσω των οποίων ασκούσε ιδιαίτερη επιρροή σ’ ένα πλήθος ετερόκλητο, το οποίο την σεβόταν και την ασπαζόταν το ίδιο, είτε ήταν Χριστιανοί, είτε Εθνικοί.
Σύμφωνα με τις πηγές που έχουν χρησιμοποιηθεί σε πληθώρα βιβλίων που έχουν γραφεί για την φιλόσοφο, η Υπατία φαίνεται πως είχε μια φυσική ομορφιά ως γυναίκα και πως ντυνόταν απλά, στοιχεία που την καθιστούσαν ακόμη πιο συμπαθητική στο πλήθος. Η καθημερινότητά της ήταν αφιερωμένη στη διδασκαλία. Σύμφωνα με τις πηγές φαίνεται, επίσης, πως διατηρούσε κάποιο είδος δημόσιου γραφείου, όπου μπορούσαν να πάνε και να την επισκεφτούν οι μαθητές της, αλλά και κάθε ένας που είχε ανάγκη τις συμβουλές της. Τα μαθήματά της κατά πάσα πιθανότητα ήταν χωρισμένα σε δύο κατηγορίες: σε αυτά που πρόσφερε στην ελίτ των μαθητών της και στα δημόσια κηρύγματα. Επίσης, υπήρξε πρόεδρος της νεοπλατωνικής σχολής της Αλεξάνδρειας και η εμβέλεια της προσωπικότητάς της ήταν τέτοια που της έδινε την δυνατότητα να επηρεάσει μεγάλους άρχοντες και ανθρώπους που κατείχαν υψηλά πολιτικά αξιώματα στην Αλεξάνδρεια αλλά και σε ολόκληρη την Μεσόγειο. Η φήμη της έφτανε ως την Συρία και την Κωνσταντινούπολη. Ιδιαίτερα χαρισματική και αγαπητή ήταν σε όλους γνωστή για τις γνώσεις και τις ικανότητές της, για την αγνότητα και τον σεβάσμιο χαρακτήρα της.
Οι μαθητές και τα έργα της
Η Υπατία είχε την φήμη της καλύτερης μαθηματικού στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, ξεπερνώντας ακόμη και αυτή του πατέρα της. Έτσι, οι μαθητές της κατάγονταν από διάφορα μέρη της Μεσογείου και ήταν κυρίως άνθρωποι προερχόμενοι από πλούσιες και ισχυρές οικογένειες. Ο Συνέσιος της Κυρήνης είναι ο πιο γνωστός από τους μαθητές της. Ο ίδιος την θαύμαζε πολύ και αντάλλασσε μαζί της επιστολές, από τις οποίες ευτυχώς κάποιες έχουν διασωθεί και είναι σπουδαία πηγή επιπλέον πληροφοριών. Μέσα στις επιστολές του Συνέσιου προς την Υπατία, αναφέρονται από τον ίδιο, μια σειρά ονομάτων συμμαθητών του, οι οποίοι όλοι τους υπήρξαν σπουδαία ιστορικά πρόσωπα. Ορισμένοι από αυτούς είναι ο Ησύχιος (ο οποίος αργότερα υπήρξε κυβερνήτης της Άνω Λιβύης) και ο Αθανάσιος (γνωστός Αλεξανδρινός σοφιστής). Μα και ο ίδιος ο Συνέσιος αργότερα έγινε Επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως.
Από τις επιστολές του Συνέσιου μαθαίνουμε, επίσης, και για τον αστρολάβο και το υγρόμετρο, επιστημονικά όργανα που κατασκεύασε υπό τις οδηγίες της σπουδαίας δασκάλας του Υπατίας.
Από τα έργα της Υπατίας είναι γνωστά τα: Αριθμητικά του Διόφαντου, Σχόλια για τον Αστρονομικό Κανόνα του Πτολεμαίου και Περί των Κωνικών του Απολλωνίου. Όπως προαναφέρθηκε, αυτά τα έργα και πλήθος άλλων δεν διασώθηκαν αλλά μας είναι γνωστά από σημειώσεις άλλων συγγραφέων.
Η Υπατία έμεινε στην ιστορία περισσότερο για τον θάνατο παρά για την ζωή της
Τον Μάρτιο του 415 μ.Χ. η σπουδαία Υπατία που πρόσφερε όλη της τη ζωή για το καλό και την γνώση δολοφονήθηκε φρικτά και άδικα.
Εκείνο τον καιρό το κλίμα στην Αλεξάνδρεια ήταν ιδιαίτερα τεταμένο ανάμεσα στους χριστιανούς, τους εβραίους, αλλά και τους παγανιστές της πόλης ή όσοι θεωρούνταν τέτοιοι. Οι έριδες των μεγάλων επεκτάθηκαν στο πλήθος, όπου το μίσος και ο φανατισμός υπερίσχυσαν της λογικής. Διάφορες εντάσεις και επεισόδια διαδραματίζονταν εκείνη την εποχή, όμως εκείνες τις μέρες η έχθρα ανάμεσα στον έπαρχο Ορέστη (ο οποίος ήταν μαθητής της Υπατίας και διατηρούσε φιλία μαζί της) και τον επίσκοπο της χριστιανικής εκκλησίας Κύριλλο έγινε η αιτία να δολοφονηθεί η μεγάλη φιλόσοφος.
Ο έπαρχος Ορέστης συμβουλευόταν και εμπιστευόταν τυφλά την Υπατία. Χριστιανός ο ίδιος κατηγορήθηκε από τους φανατικούς εχθρούς του, υποστηρικτές του Κυρίλλου, για την συναναστροφή του με την φιλόσοφο, την οποία οι ίδιοι χαρακτήριζαν μάγισσα και κακή επιρροή για τον έπαρχο. Ισχυρίζονταν πως η φιλόσοφος χρησιμοποιούσε γητείες και παγανιστική μαγεία και πως πλάνευε τον Ορέστη οδηγώντας τον κατά του χριστιανισμού και των πιστών του. Σε μια εποχή που ο χριστιανισμός εξαπλωνόταν και οι μεγάλοι πολιτικοί του τόπου τον ενστερνίζονταν, κυρίως για τα συμφέροντά τους, ο φανατισμός κρατούσε τα ηνία μακριά από κάθε λογική. Ο,τιδήποτε χαρακτηριζόταν μη χριστιανικό, διωκόταν ανελέητα και η ελευθερία της σκέψης και του λόγου περιοριζόταν ασφυκτικά. Η Υπατία και οι μαθητές της στην Νεοπλατωνική σχολή χαρακτηρίστηκαν – όπως ήταν επόμενο – παγανιστές.
Η επιθυμία του Κύριλλου να επικρατήσει ο ίδιος στην εξουσία και να εξαπλωθεί ο χριστιανισμός στην περιοχή και η διαμάχη με οποιαδήποτε ήπια ή ουδέτερη φωνή, όπως αυτή του έπαρχου Ορέστη, πέρασαν στο πλήθος. Οι συγκρούσεις ανάμεσα σε ομάδες ήταν πλέον καθημερινές στην πόλη. Οι Ιουδαίοι από την πλευρά τους θέλοντας να υποστηρίξουν την πίστη τους – ή μάλλον την επικράτησή τους – φανατίστηκαν εξίσου. Έτσι, έστησαν ενέδρα σε ομάδα χριστιανών έξω από τον ναό του Αγίου Αλεξάνδρου και τα επεισόδια εξελίχθηκαν πολύ άσχημα με αποτέλεσμα να καεί ο ναός.
Ο επίσκοπος Κύριλλος τότε αποφάσισε έξαλλος να ληφθούν μέτρα κατά των Εβραίων, μεταξύ των οποίων δήμευση περιουσιών και κλείσιμο των συναγωγών, ενώ φανατικοί μοναχοί έσπευσαν να συνδράμουν στην κατάσταση. Ο έπαρχος Ορέστης πάσχιζε να επικρατήσει η ψυχραιμία, ωστόσο τα γεγονότα εξελίσσονταν αντίθετα. Σε συνάντηση που είχαν οι πολιτικοί και θρησκευτικοί άρχοντες της πόλης τα πνεύματα οξύνθηκαν. Ένας εκ των μοναχών, ο Αμμώνιος, πέταξε στον Ορέστη μία πέτρα επάνω στον θυμό του τραυματίζοντάς τον στο κεφάλι. Ως άμεση αντίδραση, κάποιος φρουρός του Ορέστη εκτέλεσε επι τόπου τον μοναχό. Η κατάσταση πλέον είχε ξεφύγει πέρα από κάθε έλεγχο.
Η Υπάτια μαθαίνοντας όλα όσα έγιναν στην συνάντηση στηλίτευσε τον επίσκοπο Κύριλλο και την τακτική του για χάρη της εξουσίας. Αυτή της η αντίδραση εξόργισε το φανατισμένο πλήθος και οι υποκινητές του ακολούθησαν την Υπατία κατά την επιστροφή στο σπίτι της. Τα όσα ακολούθησαν περιγράφει με ακρίβεια ο Σωκράτης ο σχολαστικός:
Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν.
Αυτό ήταν το φρικτό και άδικο τέλος της μεγάλης φιλοσόφου Υπατίας στις 8 Μαρτίου του 415 μ.Χ. «Ακόμα και αν υπάρχει απόλυτη λήθη στον Άδη, ακόμα και εκεί θα σε θυμάμαι αγαπητή Υπατία.» Αυτά τα γλυκά και αληθινά λόγια διαβάζουμε σε κάποια από τις διασωζόμενες επιστολές του μαθητή της Συνέσιου.
Ο επίσκοπος Κύριλλος, όπως είναι γνωστό, αγιοποιήθηκε. Από πολλούς θεωρείται ο ηθικός αυτουργός της δολοφονίας της Υπατίας. Αυτό ασφαλώς η επίσημη εκκλησία δεν το δέχεται και βασισμένη σε πηγές που περιγράφουν τα ιστορικά γεγονότα ισχυρίζεται ότι οι λόγοι που δολοφονήθηκε η φιλόσοφος ήταν καθαρά πολιτικοί.
Η έλλειψη περισσότερων πηγών, διότι πολλά έργα που θα μπορούσαμε να μελετήσουμε σχετικά χάθηκαν ή καταστράφηκαν, δεν επιτρέπει να έχουμε ασφαλή συμπεράσματα. Όμως, είτε οι δολοφόνοι της Υπατίας ήταν πολιτικοί, είτε ήταν θρησκευτικοί άρχοντες το βέβαιο είναι πως για άλλη μια φορά στην ιστορία επικράτησε ο φανατισμός και η τρέλα. Για άλλη μια φορά χάθηκε ένας άξιος άνθρωπος, μια σπουδαία και τολμηρή γυναίκα που τίμησε την ζωή και πρόσφερε σε όλους και κάποιοι της στέρησαν τη δυνατότητα να προσφέρει περισσότερα.
Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε εν συντομία την ιστορία της Υπατίας:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Υπατία – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.hallofpeople.com/gr/quotes.php?user=%CE%A5%CF%80%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1#.XmKRPm5uLIU ( Τελευταία πρόσβαση 6-3-2020)
Υπατία – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: https://el.wikipedia.org/wiki/Υπατία ( Τελευταία πρόσβαση 6-3-2020)
Υπατία: Γυναίκα – Σύμβολο της επιστήμης – Νικολέτα Μιχαλοπούλου για την ομάδα του filologika.gr – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: https://filologika.gr/ypatia-gynaika-symvolo-tis-epistimis/ – ( Τελευταία πρόσβαση 6-3-2020)
