Η Παύλιανη είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1050 μ. στην είσοδο του Eθνικού Δρυμού της Oίτης και δίπλα στην Πυρά του Hρακλέους, πνιγμένη μέσα στο πράσινο, προσφέρει στον επισκέπτη ένα αλπικό τοπίο όλο το χρόνο. Mαζί της υψώνεται ο μύθος του μεγαλύτερου των ηρώων: του Hρακλή, που αποθεώνεται στην κορυφή του βουνού. H Φθιώτιδα αποκαλύπτει έναν από τους πλουσιότερους ορεινούς της όγκους.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η ιδιαίτερη ονομασία της. Η ονομασία της λέγεται πως αποδίδεται στους πρώτους κατοίκους, οι οποίοι ήταν οι πρώτοι, που πίστεψαν στα διδάγματα του Αποστόλου Παύλου. Το χωριό αρχικά ήταν χτισμένο σε μια τοποθεσία πιο κάτω, εκεί περίπου που τώρα βρίσκεται το χωριό Οίτη. Η Παύλιανη, ωστόσο, ως τοποθεσία, είναι γνωστή από την αρχαιότητα.
Κοντά στο σημερινό χωριό και σε 1.800 υψόμετρο υπάρχουν τα ερείπια από τον αρχαίο Ναό, που ήταν αφιερωμένος στο μυθικό ήρωα Ηρακλή. Πρόκειται για τον τόπο, όπου λυτρώθηκε ο Ηρακλής από τον τυραννικό χιτώνα της Δηιάνειρας πάνω στην πυρά και έγινε ημίθεος με την επέμβαση του Δία. Στην είσοδό του στην Παύλιανη, ο επισκέπτης θα συναντήσει το μνημείο όλων εκείνων -Eλλήνων και Iταλών- που έπεσαν νεκροί στη μάχη της Παύλιανης τον Iούνιο του 1942.
Σήμερα, στην Πυρά του Ηρακλέους, διατηρούνται σπόνδυλοι κιόνων, τμήματα του θριγκού και τριγλύφων, οι οποίοι ανήκουν σε πρόστυλο Δωρικό Ναό του 3ου αιώνα π.Χ. Νοτίως του Ναού υπάρχει ο βωμός, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε συνεχώς από την αρχαϊκή εποχή μέχρι την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, οπότε και έγινε επέκταση του αρχικού περιγράμματος και οριοθέτησή του με λιθόπλιθους. Κατά τα έτη 1919 – 20 πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα. Τότε, καθαρίστηκε το εμφανές τμήμα του Ναού και ανασκάφθηκε η Πυρά, ενώ το 1988 επαναλήφθηκε η ανασκαφή στο χώρο για περαιτέρω διερεύνηση.
Και η ιστορία ενός μαγικού και “νεραϊδένιου” τόπου, όπου λέγεται σύμφωνα με τη μυθολογία πως έζησαν νεράιδες στα πανέμορφα και πανύψηλα δέντρα που την περιβάλουν, καθώς και στα καταγάλανα νερά που κυλούν στα ρυάκια ανάμεσα στα δένδρα κάθε είδους, δε σταματά εκεί αλλά συνεχίζεται σε μια περίοδο πολέμου και ανταρτών κατά την χρονική αφετηρία του 1943. Έκτοτε, η Παύλιανη απέκτησε αθέμιτη ιστορική υπόσταση, καθώς η μάχη στην οποία έλαβε μέρος ονομάστηκε: Μάχη της Παύλιανης – 3 Ιουνίου 1943.
Στις εκατοντάδες συγκρούσεις των ανταρτών του ΕΛΑΣ και των λαϊκών οργανώσεων τούφα με του κατακτητές της χώρας μας, η μάχη της Παύλιανης υπήρξε μια από τις πιο εντυπωσιακές της Ελληνικής αντιστασιακής εποποιίας. Υπήρξε η κορυφαία αναμέτρηση των μαχητών του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ του Συγκροτήματος Κεντρικής και Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (Ρούμελης) με μια δύναμη χιλιάδων Ιταλών στρατιωτών, οι όποιοι ενεργούσαν την πρώτη μεγάλη εκκαθαριστική τους επιχείρηση προς την περιοχή της Ελεύθερης Ελλάδος.
Οι υποδουλωμένοι Έλληνες, ως γνωστόν, πέρασαν πολύ γρήγορα στην αντίσταση και οργανώθηκαν προετοιμάζοντας την απελευθέρωση τους. Ο εχθρός παρακολουθούσε πανικόβλητος αυτόν τον απελευθερωτικό συναγερμό του Ελληνικού λάου και ετοίμαζε τα δικά του σχεδία να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Οι ωμικές οργανώσεις, οι οποίες είχαν παντού τις πήγες των πληροφοριών τους, έμαθαν, αμέσως τα σχεδία των κατακτητών. Τεράστιες εχθρικές δυνάμεις,κυρίως Ιταλικές, επρόκειτο να εξαπολυθούν σε μια λυσσαλέα έφοδο, σε όλη τη χωρά, σε όλα τα ορεινά συγκροτήματα. Κυρία ιδέα των ηγετικών οργάνων του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, για την αντιμετώπιση των μεγάλων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων,ήταν να αποσύρουν τα τμήματα τους από τις προωθημένες περιοχές δράσεως και να τα εγκαταστήσουν σε κεντρικές ορεινές θέσεις.Για την Κεντρική – Ανατολική Ρούμελη το αρχηγείο εγκαταστάθηκε στην Ορεινή Παρνάσσιδα.
Υπήρχαν πληροφορίες ότι για τους Ιταλούς η περιοχή Παρνάσσιδος – Παύλιανης είχε στρατηγική σημασία για τις περαιτέρω εξελίξεις. Έτσι λοιπόν το σχέδιο αντιμετώπισης και αναχαίτισης των Ιταλών στήθηκε στην Παύλιανη. Η μαχητική ομάδα της Παύλιανης αποτελείτο από 60 άντρες με αρχηγείο τους τον Κώστα Σάπια, Ιωάννη Θεοχάρη και Κώστα Κριάρη. Ενισχύθηκαν και με άντρες του εφεδρικού ΕΛΑΣ από το Κουμαρίτσι και το Γαρδίκι. Σύνολο 200 άντρες περίπου. Ο Καλλίας (ανθυπολοχαγός Χαρ. Μώκος) και Παν. Τζιβάρας – Δήμος, αποτελούσαν το αρχηγείο της επιχείρησης. Το ηθικό των χωριανών και των ανταρτών ήταν υψηλότατο.
3 Ιουνίου 1943: Λίγο πριν το μεσημέρι o Καλλίας και η ομάδα των Παλιόσπιτων είχαν κιόλας αρπαχτεί σχεδόν στα χεριά με τους Ιταλούς, ενώ αναμένονταν οι συντεταγμένες δυνάμεις από το Μαυρολιθάρι. Σύσσωμο το χωριό συμπαραστάτη στους μαχητές. Νέοι και γεροί ζούσαν στον παλμό των γεγονότα. Το συγκινητικό ήταν ότι ο Καλλίας είχε δώσει ρητή εντολή να γίνεται οικονομία πυρομαχικών.
Κάθε σφαίρα έπρεπε να βρίσκει τον στόχο τρίβολοι οι άντρες που συμμετείχαν στην επιχείρηση πάλευαν με λιονταρίσια καρδιά και πατριωτισμό και ώσπου να νυχτώσει η Ιταλική φάλαγγα ήταν εντελώς διασκορπισμένη και αποδεκατισμένη.
Τα νέα για την μάχη της Παύλιανης και το λαμπρό της αποτέλεσμα διαδόθηκαν ακαριαία σε όλη την ορεινή Παρνασσίδα, σε όλα τα χωριά της και σε όλο το μέτωπο των αντάρτικων δυνάμεων. Οι συνέπειες βέβαια ήταν ανάλογες και για τον άμαχο πληθυσμό. Ο λυσσαλέος κατακτητής επιδόθηκε σε επιδρομές αεροπλάνων αναγνωριστικών, καταδικαστικών ακόμη και στούκας στην προσπάθεια του να εντοπίσει τους αντάρτες μέσα στα δασωμένα βουνά.
Τελικά, οι ιταλικές δυνάμεις αποκρούστηκαν και εγκατέλειψαν την περιοχή μετά από την νέα μάχη,ανάλογη προς εκείνη της Παύλιανης που θα λάβαινε χώρο αργότερα στην περιοχή της Καλοσκοπής. Η προσπάθεια τους να εκμηδενίσουν τις αντάρτικες δυνάμεις είχε αποτύχει ολοκληρωτικά,ενώ η εκστρατεία αυτή τους είχε στοιχίσει σοβαρότατες απώλειες.
Οι απώλειες της Ελληνικής ανταρτικής δύναμης ήταν:
- Σειρίνος Σκούφος από την Ιτέα Παρνασσίδος
- Σπύρος Αρβανίτης από την Μαριολάτα
- Ηλίας Παπαδόπουλος από την Παύλιανη
- Δημήτρης Ανδρατσουλας από το Μαυρολιθαρι
- Βασίλης Δρόγες από την Αθήνα
- Δημήτρης Κ. Κατσαρός από την Παύλιανη
- και ο πρόεδρος της Οίτης Ευθύμιος Ευσταθίου, ο ποιος με πατριωτισμό και συναίσθηση του χρέους του ως πρόεδρος, αρνήθηκε να δώσει πληροφορίες στους Ιταλούς, για το τι συνέβαινε στην περιοχή της Παύλιανης, καλύπτοντας έτσι τους αγωνιστές.
Η επέτειος της 3ης Ιουνίου του 1943,είναι μια τιμή που οφείλουμε εμείς οι Έλληνες,στην μνήμη αυτών των ανθρώπων που έδωσαν την ζωή τους για την πατρίδα και τον αγώνα κατά του κατακτητή.Είναι και ένα μάθημα για να μαθαίνουν οι νεώτεροι και να θυμούνται οι παλαιότεροι. Ο ποιητής Καβάφης,είναι και εδω παρών για να μας θυμίσει: «Τιμή σε όσους όρισαν να φυλάνε Θερμοπύλες».
Αυτό έκαναν και οι δικοί μας αγωνιστές, φυλάξανε τις δίκες τους Θερμοπύλες και θα είναι για μας πάντα ένα φωτεινό παράδειγμα. Με την υπόσχεση ότι θα τους θυμόμαστε για πάντα και να είμαστε άξιοι συνεχιστές των αγώνων τους.
Ωστόσο, η Παύλιανη αποτελεί μια φυσική ομορφιά που πρέπει οπωσδήποτε να δει και να γνωρίσει από κοντά κάποιος. Για αυτό, υπάρχουν πολύ όμορφοι τόποι μέσα και έξω από την Παύλιανη που μπορεί κανείς να δει από κοντά αυτό το αστέρευτο φυσικό κάλλος της.
Mε σεβασμό, αγάπη και μεράκι για τη διαφύλαξη, ανάδειξη και προστασία του περιβάλλοντος, η Παύλιανη είναι ενταγμένη στο πιλοτικό πρόγραμμα Habitat Agenda, που αφορά στη βιώσιμη ανάπτυξη των χωριών και εκτέλεση πρότυπων έργων ανάπλασης για την αναβάθμισή τους. Mε ένα μοναδικό στην Eλλάδα φυσικό Πάρκο στις πηγές του Aσωπού, ο επισκέπτης εκστασιάζεται μέσα από ένα μαγευτικό μονοπάτι, όπου αντανακλούν τα χρώματα των αιωνόβιων δέντρων και των νερών, καταλήγοντας στην καρδιά του φυσικού πάρκου.
Mε χώρους για άθληση, αναψυχή, ξεκούραση, διασκέδαση για μικρούς και μεγάλους και σύγχρονους παραδοσιακούς ξενώνες, η Παύλιανη αφήνει γοητευμένο τον ταξιδιώτη με τον παραδοσιακό τρόπο δόμησης και οργάνωσής της. Το ενδιαφέρον των επισκεπτών εστιάζεται στην εκκλησία του Aγίου Aθανασίου στην πλατεία και το πέτρινο Δημοτικό Σχολείο. Xαρακτηριστικό άλλωστε της Δ.Ε. είναι η κυριαρχία στην οικιστική της ανάπτυξη δύο υλικών: της πέτρας και του ξύλου.
Iδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μικρές ή μεγάλες εξορμήσεις στον Eθνικό Δρυμό της Oίτης μέχρι το καταφύγιο, τις “Kαταβόθρες” και την κορυφή Γρεβενό, στην Πυρά του Hρακλέους και στον Kούβελλο, όπου θα συναντήσεις μια ξεχωριστή χλωρίδα και πανίδα, μοναδική στην Oίτη.
Πηγές:
- http://www.lamia.gr/el/content/i-istoria-o-politismos-tis-paylianis
- http://fonografos.net/v1/%CE%BF-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82-%CE%BD%CE%B1%CF%8C%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B7-%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%AD/
- http://altpressfthiotida.com/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/%CE%B7-%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CE%B1%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%82-3-%CE%B9%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%AF%CE%BF%CF%85-1943-2/
Σύνταξη κειμένου: Ανθή Σακκά
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
