Τα Αρχοντικά της Καστοριάς είναι κτίσματα του 17ου και 18ου αιώνα δηλαδή της μεταβυζαντινής περιόδου αλλά και της τουρκοκρατίας. Παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον ως προς την τοιχοδομία, την αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική τους καθώς ξεχωρίζουν για την επιβλητικότητα τους αλλά και την μεγαλοπρέπεια τους.
Η ίδρυση των Αρχοντικών εκείνη την περίοδο δηλώνει την ιδιαίτερη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής ως αποτέλεσμα της έντονης εμπορικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας των Καστοριανών γουνοποιών.
Τα Αρχοντικά είναι συνήθως τριώροφα ή τετραώροφα με εσωτερικές αυλές με ψηλούς πετρόκτιστους φράχτες και παράθυρα με κάγκελα. Στους κατώτερους ορόφους υπήρχαν συνήθως αποθηκευτικοί χώροι καθώς και εργαστήρι γουναρικών. Ο δεύτερος όροφος είναι κτισμένος με ελαφρύτερα υλικά. Ιδιαίτερα το τμήμα που βλέπει προς την εσωτερική αυλή ή τη λίμνη, καθώς και όλα τα σαχνισιά που φωτίζονται με διπλή σειρά παραθύρων. Η εσωτερική αυλή περιβάλλεται και απομονώνεται από το δρόμο με ψηλούς μαντρότοιχους. Η αυλόθυρα συνήθως κλείνει με δύο γερά θυρόφυλλα και ασφαλίζεται με τον περάτη και τους σύρτες. Εξωτερικά στην πρόσοψη, μπροστά από τον δοξάτο στον όροφο, υπάρχει ένα στενόμακρο με μικρό βάθος χαγιάτι, ο ηλιακός που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα την Καστοριανή αρχιτεκτονική.
Η διαφοροποίηση του ισογείου και του ορόφου, που ήταν χτισμένα με λιθοδομή από τον τελευταίο όροφο που ήταν χτισμένος με ασβεστοχρισμένο τσατμά, με πολλά και μεγάλα ανοίγματα και με το έντονο γείσωμα της στέγης, δημιουργεί την χαρακτηριστική μορφολογία των αρχοντικών της Καστοριάς. Η ταξινόμηση πάντως με βάση τους ορόφους δεν έχει σχέση με το ύψος των σπιτιών. Το οποίο εξαρτάται από τη διαμόρφωση του εδάφους. Ορισμένα μεταγενέστερα αρχοντικά εμφανίζονται ψηλότερα και με έντονο φρουριακό χαρακτήρα, ακριβώς επειδή είναι χτισμένα πάνω σε επικλινές έδαφος.
Πολύ εντυπωσιακή είναι η εσωτερική διακόσμηση με τις τοιχογραφίες και τα περίτεχνα ξυλόγλυπτα στα ταβάνια και στα τζάκια. Στα Αρχοντικά συναντάμε τη διακοσμητική της λαϊκής παραδοσιακής τέχνης των Ηπειρωτών και Δυτικομακεδόνων καλλιτεχνών όπως αγιογράφων, ζωγράφων, ξυλογλυπτών κα. Εφαρμοσμένη κατά τον ίδιο τρόπο στους ναούς και στα αρχοντικά του 17ου και 18ου αιώνα, της ίδιας περιοχής γεγονός που μας πείθει ότι οι ίδιοι τεχνίτες εργάστηκαν και στη διακόσμηση των ναών , από όπου την μετέφεραν και την εφάρμοσαν και στα αρχοντικά.
Οι κατασκευαστές τους ήταν συνήθως Ηπειρώτες και σε μικρότερο βαθμό Μακεδόνες μάστορες της πέτρας. Οι οποίοι διέρχονταν ολόκληρη τη Βαλκανική χερσόνησο, προκειμένου να εξασφαλίσουν καινούργιες δουλειές.
Με βάση την κάτοψη τους τα Αρχοντικά της Καστοριάς χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:
- Σ΄ αυτά που η κάτοψη τους παρουσιάζει ένα μακρόστενο παραλληλόγραμμο, το οποίο την αντιπροσωπευτική του όψη την στρέφει προς την εσωτερική αυλή. Τέτοια είναι των αδερφών Εμμανουήλ , του Σαπουντζή και του Τσιατσιαπά.
2. Σ΄ αυτά που η κάτοψη εμφανίζει ένα σχήμα υποδοχής Π, το οποίο εγγράφεται σε ένα ουδέτερο παραλληλόγραμμο που τείνει να γίνει τετράγωνο. Τέτοια παραδείγματα είναι τα αρχοντικά του Σκούταρη και του Νεραντζή- Αϊβάζη.
3. Σ΄αυτά που παρουσιάζουν την τελευταία εξέλιξη των αρχοντικών που είναι μια κάτοψη σε σχήμα εγγεγραμμένου σταυρού μέσα σε τετράγωνο. Τέτοια είναι του Παπατέρπου και τα Βεργουλέικα.
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα αρκετά Αρχοντικά που υπάρχουν στις γειτονιές Απόζαρι και Ντολτσό της Καστοριάς. Αρχοντικά που σε περιμένουν να τα επισκεφτείς!
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
kastoria.gov.gr
religiousgreece.gr
parallaximag.gr
oladeka.com
