Τυπογραφία στην Ελλάδα: “Scripta manent, verba volent”. Τα γραπτά μένουν, τα λόγια πετούν! Πόση είναι η ισχύς του γραπτού λόγου αλήθεια; Γνώση που μεταφέρεται ανά τους αιώνες και που θα ‘ταν αδύνατο να διοχετευθεί αν δεν υπήρχε ένα πανίσχυρο μέσο..! Ο Τύπος! Το όνομα Ιωάννης Γουτεμβέργιος, εμπνευστή και δημιουργού της τέχνης της τυπογραφίας, γνωστό διεθνώς. Θα ισχυριζόταν κανείς, πως ο κάθε πολιτισμός απανταχού της υφηλίου του οφείλει τα μέγιστα. Με τις ρίζες της να τοποθετούνται τον 15ο αιώνα, όταν και η εφεύρεση του πρώτου επίπεδου πιεστηρίου, η τυπογραφία είχε ως μέσα της κινητά στοιχεία ποικίλων μεγεθών και γραμματοσειρές καμωμένες από ξύλο ή μέταλλο. Η Βίβλος αποτέλεσε το πρώτο βιβλίο που τύπωσε ο Γουτεμβέργιος. Πώς ήρθε όμως η τέχνη αυτή ως την Ελλάδα; Πώς δημιουργήθηκαν και άνθισαν τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία;
Τα πρώτα ελληνικά βιβλία τυπώθηκαν στην Ιταλία λίγο μετά την εμφάνιση της τυπογραφίας με τη βοήθεια Ελλήνων λογίων που διέφυγαν από την Κωνσταντινούπολη ή άλλες βυζαντινές περιοχές, όταν αυτές έπεσαν στα χέρια των Οθωμανών. Έτσι, το πρώτο χρονολογημένο και εξ ολοκλήρου ελληνικό έντυπο βιβλίο ήταν η “Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών” του Κωνσταντίνου Λάσκαρη, που τυπώθηκε στο Μιλάνο το 1476, σηματοδοτώντας έτσι την παραγωγή πολυάριθμων ελληνικών βιβλίων.
Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο λειτούργησε το 1627 στην Κωνσταντινούπολη με τη φροντίδα του Πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρη, ο οποίος προσπάθησε κατ’ αυτόν τον τρόπο να αντιμετωπίσει την εισροή των εντύπων της παπικής προπαγάνδας. Κατά τον 18ο και 19ο αι., ελληνικά βιβλία τυπώθηκαν σε όλα τα Βαλκάνια καθώς και σε γερμανόφωνα μέρη, όπως η Ελβετία. Έτσι η τυπογραφία διαδραμάτισε καίριο ρόλο στη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών του Διαφωτισμού μεταξύ των Ελλήνων και μετέπειτα στη διάδοση της Επανάστασης του 1821.
Πριν ακόμα δημιουργηθεί το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, οι επαναστατημένοι Έλληνες δημιούργησαν την «Τυπογραφία της Διοικήσεως», ένα τυπογραφείο για τις ανάγκες της διοίκησης. Μετά από αρκετές μετακομίσεις και αλλαγές ονομασίας, το 1862 το τυπογραφείο αυτό ονομάστηκε «Εθνικό Τυπογραφείο». Στο Εθνικό Τυπογραφείο τυπώνονται ακόμα και σήμερα η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και άλλα κρατικά έντυπα.
Αμέσως μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, εμφανίστηκαν και τα πρώτα ιδιόκτητα τυπογραφεία στον ελλαδικό χώρο. Η ανάπτυξη των ελλαδικών τυπογραφείων, ιδιαιτέρως των αθηναϊκών ήταν έντονη. Μερικά απ’ αυτά, όπως το Τυπογραφείο «Ο Κάδμος» των Κωνσταντίνου Τόμπρα και Κωνσταντίνου Ιωαννίδη στο Ναύπλιο (1829–1879), το τυπογραφείο του Ανδρέα Κορομηλά στην Αίγινα και στην Αθήνα (1834–1884) και το τυπογραφείο του Κωνσταντίνου Γκαρμπολά στην Αθήνα (1838–1844) άφησαν εποχή. Κατά τον 20ο αι. δημιουργήθηκαν στην Αθήνα μεγάλοι τυπογραφικοί και εκδοτικοί οίκοι, εκ των οποίων ορισμένοι εξελίχθηκαν σε βιομηχανικές μονάδες με πολυάριθμο προσωπικό όπως το τυπογραφείο του Συγκροτήματος Λαμπράκη.
Τα παλιά Τυπογραφεία της Αθήνας
Σεργιάδης:Κοντά στην Ομόνοια, στην οδό Γερανίου εδραζόταν το Τυπογραφείο Σεργιάδη. Ο Πέτρος Σεργιάδης ήταν λόγιος αστός από την Πόλη, με οικονομική ευμάρεια, σε αντίθεση με τους πρώτους τυπογράφους που υπήρξαν εργάτες. Όντας από την Κωνσταντίνουπολη ήταν γνώστης της τέχνης, καθότι η Πόλη ήταν ξακουστή για τα τυπογραφεία της, βάσει και των διηγήσεων του Γιάννη Σκαζίκη.
Ο Γιάννης Σκαζίκης, καταγόταν κι αυτός από την Πόλη, όπου ο πατέρας του, ήταν Διευθυντής του κρατικού τυπογραφείου, όταν η Κωνσταντινούπολη ήταν ακόμα πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους. Είχε μακρά παράδοση η Πόλη στην τυπογραφία, και το κρατικό τυπογραφείο φημιζόταν για τις άρτιες εκδόσεις του.
Καλαισθησία ήταν το κύριο γνώρισμα των εκδόσεων αυτών. Συνεπώς, από την Πόλη έρχονταν άξιοι τεχνίτες, όταν, με τις τουρκικές πιέσεις, άρχισε να συρρέει στην Ελλάδα το ελληνικό στοιχείο. Ο Γιάννης Σκαζίκης ήταν διευθυντής του Εργοστασίου Γραφικών Τεχνών που είχε ιδρύσει ο Εκδοτικός Οίκος Ελευθερουδάκη το 1927 για να τυπώσει το δωδεκάτομο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1932 ενώ ακολούθησε και η έκδοση Παιδικής Βιβλιοθήκης. Η εκδοτική αυτή προσπάθεια ανέβασε σημαντικά το επίπεδο της ελληνικής τυπογραφίας κατά τον Μεσοπόλεμο, καθώς ο Σκαζίκης υπήρξε βαθύς γνώστης των μυστικών της. Ο Σκαζίκης αργότερα απομακρύνθηκε από το Εργοστάσιο Γραφικών Τεχνών, που παρέμεινε έκτοτε απλή βιομηχανική επιχείρηση μεγάλων δυνατοτήτων αλλά χωρίς ιδιαίτερη λάμψη. Ο ίδιος περιορίστηκε στην ιδιότητα του εκδότη. Είχε αρχίσει το εκδοτικό του έργο κατά την Κατοχή, με αξιόλογα λογοτεχνικά έργα υψηλής τυπογραφικής τέχνης (Εκδόσεις «Αλφα»). Καθώς ήταν άνθρωπος με καλή μόρφωση και γερή γλωσσική παιδεία, υπήρξε ο πρώτος ουσιαστικά «επιμελητής εκδόσεων». Η συνεργασία του επίσης με τον ανεψιό του Κ. Γραμματόπουλο, τον χαράκτη που διδάχθηκε την Τέχνη του Βιβλίου κοντά στον Γιάννη Κεφαλληνό, στο Εργαστήριο του της Σχολής Καλών Τεχνών, πριν από τον Πόλεμο, πλούτισε τις Εκδόσεις «Αλφα» με πρωτότυπες ξυλογραφίες. Ήταν η πρώτη εφαρμογή της διδασκαλίας του Κεφαλληνού στη Σχολή, λίγα χρόνια πρωτύτερα.
Πηγή εικόνας: popoganda.gr “Τυπογραφείο της Εστίας”
Το τυπογραφείο της Εστίας
Ένα από τα πρώτα και τα πιο άρτια εξοπλισμένα ήταν το Τυπογραφείο της «Εστίας», που ιδρύθηκε το 1892, με πρωτοβουλία του Γεωργίου Δροσίνη, για ν’ αναλάβει την εκτύπωση του περιοδικού που διεύθυνε, την Εστία. Την οργάνωση και την τεχνική του διεύθυνση ανέλαβε ο Κ. Μάισνερ, τυπογράφος από τη Λειψία, την εμπορική και οικονομική ο Ν. Καργαδούρης.
Εκεί πρωτοτύπωσε τις ποιητικές συλλογές του ο Γιώργος Σεφέρης (Στροφή, 1931 – Η Στέρνα 1932 – Μυθιστόρημα 1935). Καμιά δεκαετία πριν από το τυπογραφείο της «Εστίας», είχε ανοίξει στην Αθήνα (Ομήρου 6) το τυπογραφείο του Νέστορα Ι. Ταρουσόπουλου, που είχε έρθει τότε από τη Ζάκυνθο, όπου διεύθυνε το τυπογραφείο του Σεργίου Χ. Ραφτάνη. Το τυπογραφείο Ταρουσόπουλου μεταφέρθηκε στις αρχές του αιώνα στην Καστέλα, σε ιδιόκτητο κτίριο ειδικά σχεδιασμένο γι’ αυτή τη χρήση, και πλήρως ανακαινισμένο σε μηχανικό εξοπλισμό και ευρωπαϊκά στοιχεία. Εκεί δούλεψε ο Κεφαλληνός για την εκτύπωση βιβλίων του Πρεβελάκη και του Καζαντζάκη, εκεί εμπιστεύθηκε ο Σεφέρης τις ποιητικές συλλογές του μιας δεκαετίας από το 1940, εκεί ο Φώτης Κόντογλου τύπωσε τον Μυστικό Κήπο, εκεί ο Ελύτης το Αξιον Εστί, και άλλοι νεότεροι ποιητές τις δικές τους συλλογές. Κάποτε έκλεισε και αυτό, θύμα της αναπόφευκτης προόδου.
”Ο Κάρολος Μάισνες (1864-1948), Πρώσος με σπουδές τυπογραφίας στη Λειψία, έρχεται στην Αθήνα το 1883. Καλεσμένος του Λάμπρου Κορομηλά, αναλαμβάνει καλλιτεχνικός διευθυντής των ομώνυμων τυπογραφικών καταστημάτων. Λίγο μετά, η τυπογραφική μονάδα περνάει στον Ανέστη Κωνσταντινίδη που τυπώνει εκεί το περιοδικό «ΕΣΤΙΑ» του Γεώργιου Δροσίνη. Αρχές του 1892, ο Μάισνερ ιδρύει μαζί με το Νικόλαο Καργαδούρη, το τυπογραφείο «ΕΣΤΙΑ». Τον δεύτερο χρόνο λειτουργίας εισάγει και χρησιμοποιεί , για πρώτη φορά στην Ελλάδα, την τεχνική της Τσιγκογραφίας. Η διχρωμία και η τριχρωμία δίνουν τη δυνατότητα για καλλιτεχνικές εκδόσεις προδιαγραφών, όπως η τετράγλωσση έκδοση «ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ 776 Π.Χ. – 1896» και το δίτομο εικονογραφημένο λεύκωμα Του Γαβριηλίδη «Η ΕΛΛΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ 1896» Το τυπογραφείο Μάισνερ-Καργαδούρη συνεργάζεται με τους πιο φημισμένους λόγιους της εποχής συνεχίζοντας το σπουδαίο έργο του έως και τον Νοέμβριο του ’44, όταν και παραδόθηκε ως μεσεγγυημένη εχθρική περιουσία στο υπουργείο οικονομικών. Με τον άνεμο να φυσάει αντίθετα την εποχή εκείνη, το πλούσιο υλικό εξαφανίστηκε.”
Ένα συνονθύλευμα τέχνης και επιστήμης είναι, λοιπόν, η τυπογραφία! Ένα μέσο εξευγενισμού! Ένα μέσο, ο Τύπος, στην πιο εξελιγμένη, εν έτει 2019, πλέον μορφή του, που δικαίως χαρακτηρίζεται ως η τέταρτη εξουσία.
