Αν ο Τζέιμς Τζόυς είναι ο πιο «δύσκολος» από τους μοντέρνους λογοτέχνες του 20ου αιώνα, τότε το πιο «δύσκολο» βιβλίο του κινήματος είναι σίγουρα η «Αγρύπνια των Φίννεγκαν». Οι υπόλοιποι πρωτοπόροι του Μοντερνισμού, όπως για παράδειγμα ο Έζρα Πάουντ, η Χίλντα Ντούλιτλ, ο Τ.Σ. Έλιοτ και ο Κωνσταντίνος Καβάφης, δεν είναι σε καμία περίπτωση «εύκολοι», με την υψηλή τους μόρφωση και θεματολογία να παιδεύει συχνά τον αναγνώστη. Ο Τζέιμς Τζόυς είναι, αν όχι ο πιο δύσκολος, τότε σίγουρα ο πιο απαιτητικός, καθώς έργα του, όπως το «Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία» (1916) και ο «Οδυσσέας» (1922), ζητούν από τον αναγνώστη να γνωρίζει όχι μόνο τα άπαντα της αρχαίας και μεσαιωνικής λογοτεχνίας, αλλά και δρόμους ή γειτονιές του Δουβλίνου (ιδιαίτερη πατρίδα του Τζόυς), όπου οι περισσότερες ιστορίες του Ιρλανδού συγγραφέα λαμβάνουν χώρα. Η «Αγρύπνια των Φίννεγκαν» ολοκληρώθηκε το 1939 και είναι το τελευταίο βιβλίο του Τζόυς. Πήρε στο συγγραφέα 16 χρόνια για να το ολοκληρώσει και ακόμη και ο ίδιος παραδέχτηκε πως έχει βάλει τόσα αινίγματα και γρίφους μέσα, που θα κρατήσουν τους ακαδημαϊκούς απασχολημένους για αιώνες.
Ξεκινώντας από την πρώτη συλλογή διηγημάτων του κιόλας, τους «Δουβλινέζους» (1914), ο Τζέιμς Τζόυς πειραματίστηκε με τη γλώσσα χρησιμοποιώντας, όχι μόνο ιρλανδικούς ιδιωματισμούς και αρχαΐζουσες εκφράσεις, αλλά και μια διηγηματική ροή που καθρεφτίζει εκείνη της σκέψης, λίγο πριν αυτή συνταχθεί σε πρόταση με σαφή αρχή, μέση και τέλος. Με τον «Οδυσσέα» και την ιστορία του Εβραίου Λέοπολντ Μπλουμ, ο Τζόυς έφτασε αυτή την τεχνική σε ένα επίπεδο που το ζήλεψαν ακόμα και οι πιο καταξιωμένοι από τους λογοτέχνες. Για τον Τζόυς, ο «Οδυσσέας», που μας περιγράφει μια ημέρα στο μυαλό του Λέοπολντ Μπλουμ, είναι μόνο το πρώτο μισό της ιστορίας. Η «Αγρύπνια των Φίννεγκαν» έχει ως θέμα της τον κόσμο της νύχτας.
Είναι δύσκολο να συνοψίσει κανείς την ακριβή πλοκή του μνημειώδους μυθιστορήματος. Ο λόγος είναι κυρίως ότι οι κεντρικοί χαρακτήρες, ο πολιτικά φιλόδοξος H.C.E., η γεμάτη κατανόηση σύζυγός του A.L.P. και τα παιδιά τους Shem, Shaun και Issy, μεταμορφώνονται συχνά σε άλλους χαρακτήρες από την παγκόσμια ιστορία, τη λογοτεχνία, αλλά και τη Χριστιανική θρησκεία. Ο τίτλος του βιβλίου («Finnegans Wake» στα αγγλικά), προέρχεται από μια παλιά ιρλανδοαμερικανική μπαλάντα που περιγράφει την ιστορία του μεθυσμένου Φίννεγκαν, ο οποίος βρίσκει το τέλος του πέφτοντας από μια σκάλα.
Ο Τζέιμς Τζόυς έχει σχεδιάσει τη μεγαλεπήβολη πλοκή βασιζόμενος στην κυκλική θεωρία του Ιταλού πολιτικού φιλοσόφου Τζιανμπατίστα Βίκο, η οποία περιγράφεται στο βιβλίο του «Η Νέα Επιστημονική Γνώση» (1725). Η επιρροή αυτή του Τζόυς, γνωστοποιήθηκε από μια έκθεση του Σάμιουελ Μπέκετ επάνω στο θέμα, όταν η «Αγρύπνια των Φίννεγκαν» ήταν ακόμα στα σπάργανα. Η θεωρία μιλάει, μεταξύ άλλων, για τέσσερις περιόδους ή κύκλους στην εξέλιξη της κοινωνίας: εκείνη της βροντής, όταν πρωτοακούστηκε το όνομα του Θεού, εκείνη της πατριαρχικής οικογένειας ή του έγγαμου βίου, εκείνη της αποσύνθεσης ή της ταφής και εκείνη της επιστροφής ή της Ανάστασης.
Οι αναφορές του βιβλίου είναι τόσες πολλές που θα χρειαζόταν άλλο ένα, ίδιου μεγέθους με την «Αγρύπνια των Φίννεγκαν» για να τις απαριθμήσουμε. Πράγματι, ο οδηγός του Τζόζεφ Κάμπελ, «Το Κλειδί για την Αγρύπνια των Φίννεγκαν» (1944), που γράφτηκε για να βοηθήσει τον αναγνώστη να «ξεκλειδώσει» το γεμάτο γρίφους βιβλίο, έχει περίπου το ίδιο μέγεθος με εκείνο. Ο Τζόυς φαίνεται πάντως να επανέρχεται στην ιστορία του Αδάμ και της Εύας, το μύθο του Τριστάνου και της Ιζόλδης και την ήττα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη από τον Δούκα του Ουέλινγκτον. Ο H.C.E. και η A.L.P., που τελικά συχνά αποτελούν τις δύο φύσεις του ίδιου προσώπου, είναι ένα κοσμικό ζευγάρι που προσπαθεί να επιβιώσει τη δυσφήμιση που έχει υποστεί από τους πολιτικούς εχθρούς του και ταυτόχρονα το ζευγάρι των πρωτόπλαστων που εξορίστηκαν από τον Παράδεισο. Η «νύχτα» της ιστορίας είναι ουσιαστικά ο αγώνας της επιβίωσης ύστερα από την πτώση.
Ακούστε τον συγγραφέα να διαβάζει απόσπασμα από το βιβλίο στο YouTube:
