Η Καραδαμύλη είναι ένα μέρος που λατρεύω και όποτε βρίσκω ευκαιρία την επισκέπτομαι. Η Καρδαμύλη, στη Μεσσηνιακή Μάνη είναι ένα εντυπωσιακό θεατρικό σκηνικό, θα τολμούσα να πω, γεμάτο αντιθέσεις. Προσφάτως ανακαινίστηκε και άνοιξε για το κοινό η κατοικία του Patrick L. Fermor. Ένας ακόμη αγαπημένος προορισμός, όπου μπορώ να περάσω πολλές ώρες θαυμάζοντας την τέχνη της πλινθοδομής και του οχυρωματικού έργου είναι ο Πύργος των Τρουπάκηδων-Μούρτζινων.
Η Καρδαμύλη έχει διατηρηθεί είτε ως μικρή είτε ως μεγάλη πόλη έχοντας το ίδιο όνομα περίπου 3240 χρόνια. Πρόκειται για την Καρδαμύλη την Αρχαϊκή, τη Μεσσηνιακή, των Ελευθερολακώνων, των Ρωμαίων, των Βυζαντινών. Η Καρδαμύλη η Μανιάτικη, των Καπεταναίων, των Τρουπάκηδων ή Μούρτζινων. Στον ιστορικό οικισμό της Παλαιάς Καρδαμύλης βρίσκονται τα ερείπια του μεσαιωνικού κάστρου, ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα, ενώ είναι χαρακτηριστική η μανιάτικη τεχνοτροπία των πύργων του οικισμού.
Η Παλιά Καρδαμύλη και ο Πύργος των Τρουπάκηδων-Μούρτζινων
Ο παλιός οικισμός είναι κτισμένος στην πλαγιά του βουνού, πάνω από τον νεότερο οικισμό. Πρόκειται για ένα οχυρωμένο σύμπλεγμα από πυργόσπιτα, αναγειρμένα γύρω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα. Ολόκληρη η περιοχή, όπως και το οχυρωμένο συγκρότημα, ανήκαν στην οικογένεια των καπεταναίων Μούρτζινων-Τρουπάκηδων (το αντίπαλο δέος των Μαυρομιχάληδων στην κυριαρχία της Μάνης). Η Παλιά Καρδαμύλη έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Στην καστρόπορτα του συγκροτήματος υπάρχει η επιγραφή «και εις τας 6 Ιανουαρίου ήλθα εις το σπίτι του πατρικού μου φίλου καπετάν Παναγιώτη Τρουπάκη», από τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη.
Στο συγκρότημα υπάρχουν: ο πύργος του Μούρτζινου, οι ερειπωμένοι πύργοι Πατριαρχέα και Δουμπέα, πέντε πύργοι των Τρουπάκηδων, ο Ιερός Ναός του Αγίου Σπυρίδωνα και το εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων.
Οι Πύργοι
Οι πύργοι της Μάνης αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία λαϊκών αρχιτεκτονικών έργων στην Ελλάδα. Η ένταξή τους στο μανιάτικο τοπίο δικαιολογείται και από τις συνθήκες που επικρατούσαν, δηλαδή την ανάγκη της απόκρουσης των πειρατών, των Τούρκων και άλλων εισβολέων που ματαίως προσπάθησαν να καταλάβουν την περιοχή. Επίσης, αποτελούν σαφή αναφορά στο τότε υφιστάμενο κοινωνικό σύστημα, με τη διάκριση σε πατρίες και τους μεταξύ τους αγώνες.
Η σημασία του πύργου και η αξία της οικογένειας που τον κατείχε βρίσκονταν σε άμεση εξάρτηση από το ύψος του. Δεν ήταν λίγες οι φορές που ισχυρές οικογένειες δεν επέτρεπαν σε άλλες λιγότερο σημαντικές την ανέγερση ψηλού πύργου. Καθένας ανήκε σε μια πατρία και καθήκον της ήταν η φρούρηση και η ανοικοδόμησή του. Την άμυνα των οικισμών αναλάμβαναν οι ιδιόκτητοι πύργοι και τα οχυρά κτίρια των τοπικών αρχόντων.
Η μορφή του δημόσιου χώρου καθορίστηκε από τον κλειστό χαρακτήρα της πολεμικής κοινωνίας. Σημείο επαφής των κατοίκων ενός οικισμού με τον έξω κόσμο ήταν οι δρόμοι που οδηγούσαν έξω από τη Μάνη από τη στεριά, αλλά κυρίως διαμέσου θαλάσσης. Οι σημαντικές προσβάσεις για την ενδοχώρα κατοπτεύονταν από πύργους-παρατηρητήρια, τις «Βάρδιες», τοποθετημένοι σε στρατηγικό σημείο, κοντά στον οικισμό, που εξασφάλιζαν τη δυνατότητα εποπτείας της ευρύτερης περιοχής. Ο ιδιοκτήτης και φύλακας προειδοποιούσε τους κατοίκους και τον τοπικό άρχοντα σε περίπτωση κινδύνου. Στο φυσικό λιμανάκι του Αϊ Γιάννη, υπάρχει ένας τέτοιος Πύργος-Παρατηρητήριο, ή αλλιώς η «Βάρδια» ή «Βίγλα».
Το συγκρότημα των Τρουπάκηδων-Μούρτζινων
Η ιστορία αυτού του γένους χάνεται στην προφορική παράδοση. Λέγεται ότι ήταν απόγονοι των Παλαιολόγων του Βυζαντίου. Όπως κι αν έχει, οι Τρουπάκηδες-Μούρτζινοι ήταν ένα από τα πιο ισχυρά γένη της Έξω Μάνης στην Καρδαμύλη. Το 1967, οι τελευταίες απόγονοι της οικογένειας, Μαρία και Ευαγγελία Ιωάννου Μπουκουβαλέα, δώρισαν το συγκρότημα στο ελληνικό δημόσιο για να γίνει μουσείο.
Σήμερα αποτελεί το πρώτο μουσείο- ενημερωτικό σταθμό που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου «Δίκτυο Μουσείων Μάνης» συγχρηματοδοτούμενο κατά 75% από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Τ.Π.Α).
Το συγκρότημα αυτό αποτελεί ένα τυπικό δείγμα οχυρώματος μανιάτη Καπετάνιου του 18ου αιώνα. Περιλαμβάνει τον Πύργο, την Πυργοκατοικία του Καπετάνιου, άλλους χώρους κατοικίας, στέρνα, βοηθητικά κτίσματα, ελαιοτριβείο, σιδηρουργείο και την οικογενειακή εκκλησία αφιερωμένη στον Άγ. Σπυρίδωνα. Προστατεύεται από τρεις οχυρωματικούς περιβόλους δημιουργώντας τρεις διαδοχικές γραμμές άμυνας με τελευταίο καταφύγιο των αμυνόμενων, τον Πύργο.
Ο Πύργος χτίστηκε στα τέλη του 17ου -αρχές 18ου αιώνα και επισκευάστηκε το 1808. Η μοναδική είσοδός του βρίσκεται στον πρώτο όροφο, η προσπέλαση της οποίας επιτυγχανόταν μέσω μιας ξύλινης ανασυρόμενης γέφυρας, η οποία αργότερα αντικαταστάθηκε. Η βάση του περιέχει έναν κλειστό καμαροσκέπαστο χώρο με χρήση φυλακής. Σήμερα δεν σώζονται οι τέσσερις προεξέχοντες κυλινδρικοί πυργίσκοι στις γωνίες, χαρακτηριστικό των αμυντικών έργων της εποχής.
Η Πυργοκατοικία του Καπετάνιου ή «Οντάς» αρχικά κατασκευάστηκε στα τέλη του 17ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα πραγματοποιήθηκε μια σημαντική επισκευή. Πρόκειται για ένα τριώροφο κτίσμα με τους βοηθητικούς χώρους (στάβλο, αποθήκη) να καταλαμβάνουν το ισόγειο, ενώ οι χώροι κατοικίας βρίσκονται στους ορόφους. Οι πόρτες είναι σχετικά χαμηλές και στις πλευρές απ’ όπου το εσωτερικό θα μπορούσε να είναι ορατό από τους εισβολείς δεν υπάρχουν ανοίγματα.
Στο ισόγειο ενός διώροφου κτίσματος με βοηθητικές λειτουργίες βρίσκεται η στέρνα που εξασφάλιζε την ύδρευση των κατοίκων του συγκροτήματος. Σήμερα σώζεται ένα τμήμα της χρησιμοποιούμενης σωλήνωσης που οδηγούσε στο εσωτερικό της το βρόχινο νερό.
Στο συγκρότημα εντάσσεται μια μονάδα παραγωγής ελαιολάδου (ελαιοτριβείο), του βασικού καλλιεργήσιμου προϊόντος της περιοχής. Στο χώρο αυτό σώζονται οι ογκώδεις μυλόπετρες και τμήμα του μηχανισμού του.
Ιερός Ναός Αγ. Σπυρίδωνος
Αποτελεί μέρος του οχυρωματικού περιβόλου και επιβάλλεται στο χώρο με το εντυπωσιακό κωδωνοστάσιο και τα ιδιαίτερα λιθανάγλυφα. Πρόκειται για μια μονόκλιτη καμαροσκέπαστη τρουλαία Βασιλική. Κύριο οικοδομικό υλικό είναι ο πορόλιθος και η μαρμαρόπετρα στη νότια όψη, ενώ στις άλλες χρησιμοποιείται αργολιθοδομή. Στα πλαίσια των ανοιγμάτων υπάρχουν διακοσμητικά γλυπτά εξαιρετικής τέχνης, μερικά από τα οποία ανάγονται στους βυζαντινούς χρόνους.
Στην Παλιά Καρδαμύλη σήμερα σώζονται ελάχιστα αρχοντικά, ιδιαίτερα προσεγμένα από τους ιδιοκτήτες τους, ένα καφενείο με την ονομασία «Η Παλιά Καρδαμύλη» και ένα ακόμη διατηρητέο κτίριο του 19ου αιώνα, το οποίο αναπαλαιώθηκε και αποτελεί μικρή ξενοδοχειακή μονάδα.
Κάνοντας μια βόλτα στα σοκάκια του παλιού οικισμού, μπορεί κανείς να αποκτήσει μια βιωματική εμπειρία της μακραίωνης ιστορίας του τόπου.
Πηγές άρθρου
Σαΐτας Γιάννης (1987). Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική- Μάνη. Εκδόσεις Μέλισσα. Άθηνα.
Κουτσιλιέρης Ανάργυρος (1996). Ιστορία της Μάνης. β’ έκδοση. Εκδόσεις Παπαδήμα. Αθήνα.
Σιμόπουλος Κυριάκος (1970-1975). Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα. Εκδόσεις Στάχυ.
Portal της Μάνης. Πύργοι & Πυργόσπιτα. Ανακτήθηκε από http://www.mani.org.gr/arhitektoniki/pir/pirgoi.htm. (τελευταία πρόσβαση 15/07/2020)
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Πύργος Μούρτζινων. Ανακτήθηκε από http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=14681. (τελευταία πρόσβαση 15/07/2020)
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Συγκρότημα Τρουπάκηδων – Μούρτζινων. Ανακτήθηκε από http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=19747. (τελευταία πρόσβαση 15/07/2020)
Χριστοφίδου Α. Το οχυρωμένο συγκρότημα των Τρουπάκηδων- Μούρτζινων. Ένα έργο αποκατάστασης ή μια μακριά πορεία στο χωρο και στο χρονο; Ανακτήθηκε από http://library.tee.gr/digital/m1751_1800/m1780/m1780_christofidou.pdf. (τελευταία πρόσβαση 15/07/2020)
