[punica-dropcap] Σ[/punica-dropcap]ε προηγούμενο άρθρο είχαμε μιλήσει για τη στράτευση της φωτογραφίας ως μέσο προπαγάνδας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε χώρες όπως η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση. Σήμερα θα αναλύσουμε δύο υπερδυνάμεις, τις Η.Π.Α και την Μ. Βρετανία, οι οποίες χρησιμοποίησαν εξίσου καλά την φωτογραφία ως όπλο χειραγώγησης της κοινής γνώμης.
Η.Π.Α
Οι Η.Π.Α ακολούθησαν στην αρχή του πολέμου έναν διαφορετικό τρόπο καθοδήγησης των μαζών. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α απαγόρευσε να δημοσιοποιηθεί κάποια φωτογραφία σε οποιοδήποτε περιοδικό από το μέτωπο του πολέμου. Ο σκοπός αυτής της ενέργειας ήταν ένας. Να μη πέσει το ηθικό του λαού και να μη φανούν φωτογραφίες οι οποίες να απεικονίζουν νεκρούς Αμερικανούς στρατιώτες. Ρητή απαγόρευση επίσης υπήρξε και στη δημοσιοποίηση φωτογραφιών οι οποίες απεικόνιζαν νεκρό τον εχθρό. Γερμανοί και Ιάπωνες στρατιώτες δεν εμφανιζόταν πουθενά νεκροί. Η κυβέρνηση δεν ήθελε να δημιουργήσει αίσθημα λύπης για τους αντιπάλους. Όπως γίνεται κατανοητό , στα μετόπισθεν, είχε δημιουργηθεί μια λειτουργική και επαγγελματική μηχανή προπαγάνδας. Σκοπός αυτής της μηχανής, ήταν να κατευθύνει την γνώμη του λαού των Η.Π.Α, οι οποίοι είχαν διχαστεί για τη συμμετοχή τους στο πόλεμο. Η επανάσταση έρχεται κάποια χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου, το 1943. Το περιοδικό Life έβαλε ένα “τέλος” στην εποχή της μέχρι τότε λογοκρισίας, που ασκούσε η κυβέρνηση σε όλα τα περιοδικά.
Την 1η Φεβρουαρίου του 1943, δημοσιεύονται μια σειρά από φωτογραφίες με θέμα τον πόλεμο, αλλά μια από αυτές ήταν και η πιο σκληρή. Ο 25 χρονών τότε, φωτογράφος Ralph Morse(1917-2014) τραβάει μια αρκετά σημαντική φωτογραφία, στο νησί Γκουανταλκανάλ. Η εικόνα που απαθανατίζει με τη μηχανή του είναι ένα λιωμένο κρανίο Ιάπωνα, το οποίο είναι κρεμασμένο πάνω σε ένα άρμα, με το στρατιωτικό κράνος να έχει παραμείνει πάνω στο κεφάλι του. Αυτή η εικόνα συμβολίζει τη σκληρότητα του πολέμου και τη φρίκη που συναντούν οι Αμερικανοί στρατιώτες. Ενός πολέμου ο οποίος έπρεπε με κάθε τρόπο να τελειώσει το συντομότερο δυνατό καθώς κανείς δε μπορούσε να αντέξει τις ωμότητες και τις βιαιοπραγίες.
Μια άλλη χαρακτηριστική προπαγανδιστική φωτογραφία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες, είναι αυτή που τράβηξε ο φωτογράφος Joe Rosenthal(1911-2006). Τραβήχτηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 1945 και αργότερα βραβεύτηκε με βραβείο Pulitzer. Η φωτογραφία προωθήθηκε πολύ από τη κυβέρνηση και τυπώθηκε ακόμα και σε γραμματόσημο. Δείχνει πέντε Αμερικανούς στρατιώτες να σηκώνουν την Αμερικανική σημαία με μεγάλη προσπάθεια, μετά το τέλος της μάχης στο Ιαπωνικό νησί Iwo Jima. Γνωρίζοντας την ιστορία πίσω από αυτή τη φωτογραφία ξέρουμε ότι δεν είναι η πρώτη φωτογραφία που απεικόνιζε τους στρατιώτες να σηκώνουν την σημαία. Στην ουσία η φωτογραφία είναι τραβηγμένη ξανά, καθώς στην πρώτη λήψη η σημαία ήταν πολύ μικρή και η εικόνα δεν είχε την ίδια δυναμική. Επιλέχθηκε η δεύτερη, γιατί σε σύγκριση με τις άλλες φωτογραφίες που τραβήχτηκαν εκείνη την ημέρα, δημιουργεί έντονα συναισθήματα πατριωτισμού, ανδρείας και δύναμης. Οι στρατιώτες μοιάζουν σαν θεοί σε αντίθεση με τους Ιάπωνες που έσκαβαν τη γη για να κρυφτούν. Η σύνθεση της εικόνας μόνο τυχαία δεν είναι. Οι γωνίες που δημιουργεί η σημαία και η προσπάθεια που καταβάλουν οι στρατιώτες, δείχνει το πόσο ενωμένοι είναι και πόσο μεγάλο σθένος έχουν. Το γόνατο του στρατιώτη που είναι λυγισμένο υποδηλώνει μια συνεχή προσπάθεια να πηγαίνουν μπροστά, χωρίς σταματημό, μέχρι να φτάσουν στη νίκη.
Μ. Βρετανία
Τα πρώτα χρόνια του πολέμου η Βρετανική κυβέρνηση αρκέστηκε στο να πετάει φυλλάδια σε Γερμανικά εδάφη. Εκείνη τη περίοδο, είχαν ριφθεί περίπου 20.000.000 φυλλάδια τα οποία όμως δεν είχαν κάποιο ιδιαίτερο αντίκτυπο στο κόσμο. Μετά το πέρας του 1940, όταν ο Winston Churchill(1874-1965) ανέλαβε τη πρωθυπουργία, η Βρετανία είχε πιο ενεργό ρόλο στη προπαγάνδα. Ο αριθμός των αφισών με γραφιστικά μέσα ήταν μεγαλύτερος σε σχέση με αυτόν των φωτογραφιών και συνήθως απεικόνιζαν τον Χίτλερ. Η θεματολογία των αφισών ήταν τέτοια που γελοιοποιούσε τον Χίτλερ ή παρακινούσε τις υπόλοιπες χώρες για συμμαχία.
Ένα άτομο που είναι άμεσα συνυφασμένο με την αντιναζιστική προπαγάνδα των Βρετανών είναι ο John Heartfield(1891-1968). Ο Heartfield το 1938, ζήτησε άσυλο από την Βρετανία καθώς στη γενέτηρά του Γερμανία ήταν στόχος, λόγω της αντιναζιστικής του δράσης. Το έργο του δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αμιγώς φωτογραφικό, καθώς όλες οι εικόνες του θυμίζουν κολάζ, συνεπώς θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει ένας συνδυασμός φωτογραφίας και γραφιστικής που δημιουργεί συμβολικά παραδείγματα της ναζιστικής παράνοιας.
Μια από τις πιο γνωστές αφίσες του, είναι εκείνη που δείχνει τον Χίτλερ να κάνει την χαρακτηριστική κίνηση του ναζιστικού χαιρετισμού. Από πίσω του φαίνεται ένας φαινομενικά μεγαλύτερος άντρας, πιθανόν βιομήχανος, ο οποίος τον χρηματίζει. Ο καλλιτέχνης θέλησε να δείξει με πολύ καυστικό και ευφυή τρόπο, το γεγονός ότι ο Χίτλερ ουσιαστικά ήταν ένα πιόνι των οικονομικά ισχυρών, καθώς εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των βιομηχάνων. Με παρόμοιο τρόπο, θίγει πάλι το ίδιο θέμα με μια εικόνα, στην οποία ο Χίτλερ εμφανίζεται ως μαριονέτα στα χέρια ενός οικονομικά ισχυρού ανθρώπου.
Τα βρετανικά προπαγανδιστικά περιοδικά ελέγχονταν από τη κυβέρνηση και πρόβαλαν συνήθως θέματα και φωτογραφίες τα οποία προσπαθούσαν να αποτραβήξουν τους αναγνώστες από τα δεινά του πολέμου. Τέλος παρουσίαζαν ακόμα και τους εχθρούς ως άθεους, χυδαίους και εχθρούς της θρησκείας. Στη δημοσιότητα έρχονταν και σκηνές από τη μάχη, τα άρματα και τις βομβαρδισμένες πόλεις, με σκοπό να αφυπνίσουν τον λαό.
Μετά το κλείσιμο της συγκεκριμένης θεματικής ενότητας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις που προαναφέρθηκαν είχαν πολλές διαφορές αλλά και ομοιότητες. Η φωτογραφική προπαγάνδα κρίνεται επιτυχής, καθώς οι εκάστοτε κυβερνήσεις κατόρθωσαν να χειραγωγήσουν τον λαό και να κατευθύνουν την ροή του πολέμου μέσα από αυτή. Συνεπώς, η φωτογραφία καθίσταται άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πόλεμο και την προπαγάνδα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
