Είτε το πρωί μιας καθημερινής ημέρας ως τονωτικό, είτε το απόγευμα της Κυριακής, ο καφές αποτελεί μέρος της καθημερινότητας πολλών ανθρώπων παγκοσμίως. Πρόκειται για ένα από τα κορυφαία εμπορικά προϊόντα καθώς η καλλιέργεια και η επεξεργασία του αποτελούν κομμάτι ενός επικερδούς βιομηχανικού κλάδου. Βάσει αυτού και της αυξανόμενης ζήτησης παγκοσμίως είναι κρίσιμο να αναρωτηθούμε ποιες είναι οι επιπτώσεις του ως προς το περιβάλλον.
Οι περισσότερες καλλιέργειες καφέ βρίσκονται στα πιο ευαίσθητα οικοσυστήματα του πλανήτη, με κίνδυνο την πρόκληση σοβαρών ζημιών
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Μεγάλη Βρετανία, καθώς παρά την χαμηλή παγκόσμια κατάταξή της χώρας (47η) στην κατανάλωση καφέ ανά άτομο, οι Βρετανοί σε μια χρονιά ξόδεψαν πάνω από 730 εκατομμύρια λίρες. Συνολικότερα, τόσο η κατανάλωση συμβατικού καφέ όσο και βιολογικού έχει αυξηθεί στο νησί.
Η μεγαλύτερη πηγή περιβαλλοντικής ζημίας στα πλαίσια παραγωγής καφέ εντοπίζεται κατά την παραγωγή των κόκκων. Άλλωστε η αύξηση ζήτησης καφέ παγκοσμίως, έφερε μεγάλη επίδραση στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται με τεράστιες επιπτώσεις στη βιωσιμότητα. Παραδοσιακά ο καφές καλλιεργείται σε σκιερό μέρος, κάτω από δένδρα, καθώς αυτά παρέχουν πολύτιμο βιότοπο για την τοπική πανίδα, ενώ συμβάλλει στην πρόληψη της διάβρωσης του εδάφους και την εξάλειψη της ανάγκης για χημικά λιπάσματα.
Κάπου εδώ όμως η παραγωγή καφέ συναντά τις ανάγκες της αγοράς, με αποτέλεσμα οι κλασικές καλλιέργειες να αντικατασταθούν σε μεγάλο βαθμό από καλλιέργειες υπό τον ήλιο
Η αρχή έγινε την δεκαετία του 1970 και επέφερε άμεσες συνέπειες καθώς απαιτήθηκε η χρήση λιπασμάτων, με επίδραση στην βιοποικιλότητα. Επιπλέον, 2,5 εκατομμύρια στρέμματα δάσους στην Κεντρική Αμερική έχουν αποψιλωθεί, ενώ 37 από τις 50 χώρες στις οποίες καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά αποψίλωσης είναι παραγωγοί καφέ. Παγκοσμίως η μέθοδος καλλιέργειας υπό σκιά μειώθηκε από 43% σε 24% μεταξύ 1996 και 2010 με αποτέλεσμα 41% καλλιεργήσιμης γης καφέ να μην βρίσκεται υπό σκιά, ήδη από το 2010. Ποσοστό το οποίο είναι υψηλότερο όλων των εποχών.
Η εντεινόμενη κίνηση στον τομέα παραγωγής καφέ δεν έχει μεταφραστεί ακόμη σε μια πιο φιλική προς το περιβάλλον βιομηχανία. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό BioScience, διαπιστώθηκε πως ένα πολύ μεγαλύτερο μερίδιο παραγωγής καφέ στον κόσμο καλλιεργείται σε άμεσο ηλιακό φως, παρά υπό σκιά δέντρων. Το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι πως η παραγωγή καφέ, κάτω από τον ήλιο δεν διαφέρει πολύ, όσον αφορά τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, από τα μεγάλα αγροτεμάχια μονοκαλλιέργειας καλαμποκιού ή σόγιας.
Μεγάλο μέρος της πρόσφατης μετατόπισης από την υπό σκιά καλλιέργεια οφείλεται στην ανάπτυξη των βιομηχανιών καφέ στις δυο μεγαλύτερες παραγωγές χώρες (Βραζιλία, Βιετνάμ)
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι περισσότερα από τα τρία τέταρτα των καλλιεργήσιμων εκτάσεων καφέ σε αυτές τις δύο χώρες βρίσκονται σε περιοχές μη καλυπτόμενες από βλάστηση. Πολλοί από εμάς προμηθευόμαστε και καταναλώνουμε τον φθηνό αυτό καφέ ο οποίος υπάρχει σε μορφή στιγμιαίου ή αλεσμένου.
Στη περίπτωση του καφέ arabica η καλλιέργεια πραγματοποιείται σε μερικώς σκιερά μέρη και άμεσα υπό του ήλιου παρότι υπάρχει η δυνατότητα καλλιέργειας υπό σκιά καθώς μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου επιμένει στις καλλιέργειες αυτού του τύπου
Υπάρχουν πρότυπα πιστοποίησης τα οποία όμως εστιάζουν σε διαφορετικά ζητήματα και έχουν διαφορετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα το καθένα. Υπάρχει για παράδειγμα το Βιώσιμο Γεωργικό Δίκτυο (SAN). Για να πιστοποιηθούν, οι καλλιεργητές πρέπει να επιτύχουν ένα πρότυπο που καθορίζεται από το SAN και να τηρούν ένα σύνολο δέκα κατευθυντήριων αρχών. Το SAN, για παράδειγμα, απαγορεύει την αποψίλωση των δασών με αποτέλεσμα κανένα αγρόκτημα να μην πιστοποιείται εάν υπάρχουν αποδείξεις αποψίλωσης μετά το 2005. Εκείνοι που πληρούν τις προϋποθέσεις για την πιστοποίηση «ξεκινούν ένα πρόγραμμα αναδασώσεως, αναπτύσσοντας τόσο καφέ σκιάς όσο και δασικές μη παραγωγικές περιοχές τα αγροκτήματά τους. Πρακτικά όμως πολλές από τις μεγάλες μάρκες καφέ έχουν περίπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού, με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσκολη η εφαρμογή ενός τέτοιου μοντέλου. Συμπεραίνουμε, πως υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για μια πραγματικά βιώσιμη εναλλακτική.
Η απαλλαγή από τα δέντρα εξαλείφει έναν κρίσιμο βιότοπο για τη φυσική άγρια φύση, όπως τα τροπικά πουλιά και τους πιθήκους, και καθιστά τη γη πιο ευαίσθητη στη διάβρωση και την κλιματική αλλαγή. Η χρήση περισσότερων χημικών ουσιών δημιουργεί ακόμα άλλα προβλήματα, όπως η διάβρωση εδάφους και η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα. Αντίθετα στην περίπτωση των κλασσικών καλλιεργειών κάτω από πυκνή βλάστηση, υπάρχουν οφέλη, καθώς αποτελούν την διάβρωση του εδάφους, ενώ συμβάλλουν στην καλλιέργεια φρούτων, στις αγροτικές διεργασίες ακόμα και στην δημιουργία καυσόξυλων. Επιπλέον με την επιλογή παραγωγής καφέ υπό σκιά υπάρχει όφελος και στην παραγωγή καφέ αυτή καθαυτή καθώς έτσι έχει μεγαλύτερη διάρκεια και καλύτερη ποιότητα
Οι επιπτώσεις από τα αποτυπώματα νερού και άνθρακα
Ένα ακόμα ζήτημα στα πλαίσια παραγωγής καφέ είναι πως πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα απόβλητα νερού στον κόσμο. Αλήθεια πόσο οικολόγος μπορεί να θεωρείται κάποιος ο οποίος καταναλώνει καφέ; Σίγουρα το ερώτημα αυτό είναι ακραίο, έχει όμως μέσα του μια αλήθεια. Αλήθεια η οποία βασίζεται στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα του καφέ όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι το αποτύπωμα του νερού. Ο όρος χρησιμοποιείται γενικότερα για προϊόντα της βιομηχανίας τροφίμων.
Για παράδειγμα, απαιτούνται 7000 λίτρα νερού για να παραχθεί ένα κιλό βοείου κρέατος, από την τροφή έως το πλύσιμο μιας αγελάδας. Αντίστοιχα ο καφές καταγράφει αποτύπωμα νερού σχετικά μεγάλο καθώς απαιτούνται 140 λίτρα για την παραγωγή ενός φλιτζανιού, περίπου δηλαδή όσο νερό χρησιμοποιούμε κατά την διάρκεια ενός ντους.
Αν λοιπόν καταναλώνετε καθημερινά καφέ, το αποτύπωμα νερού το οποίο αφήνει ο καφές σας σε μια εβδομάδα είναι 985 λίτρα νερό. Αν φυσικά καταναλώνετε τέσσερα ποτήρια καφέ ημερησίως… Στα πλαίσια της κλιματικής αλλαγής δημιουργούνται έντονες συνθήκες ξηρασίας παγκοσμίως. Έκαστος στο είδος του, λοιπόν καθώς αναζητούνται τρόποι μείωσης της ποσότητας νερού που χρησιμοποιείται ανά φλιτζάνι.
Πέρα από το αποτύπωμα νερού, η παραγωγή καφέ έχει σημαντικό αποτύπωμα άνθρακα. Οι κόκκοι ακολουθούν μια διαδρομή από το αγρόκτημα έως την τελική διάθεση, με κάθε ενδιάμεσο στάδιο να προσθέτει μέρος αποτυπώματος άνθρακα. Το μεγαλύτερο μέρος αποτυπώματος άνθρακα έρχεται στο σημείο πώλησης, το οποίο μπορεί να μην είναι τόσο εκπληκτικό όταν εξετάζετε τους τεράστιους πόρους που χρησιμοποιεί μια καφετέρια. Περίπου 340 γραμμάρια CO2 που εκπέμπονται για κάθε μεγάλο latte που καταναλώνεται.
Συνήθειες που μπορούμε να αλλάξουμε ώστε να συμβάλλουμε
Τι μπορούμε να κάνουμε όμως εμείς ώστε να μειώσουμε την συμβολή μας στις παραπάνω επιπτώσεις; Αρχικά το τσάι με καφεΐνη αποτελεί μια εναλλακτική λύση, καθώς, κατά μέσο όρο, για την παραγωγή ενός φλιτζανιού με τσάι απαιτούνται μόνο 34 λίτρα νερού ενώ δημιουργεί μόλις 20 γραμμάρια CO2 ανά φλιτζάνι. Μια λιγότερο προφανής επιλογή είναι ο χυμός ροδιού.
Φυσικά ο καφές, είναι καφές και θα συνεχίζουμε να τον καταναλώνουμε. Είναι χρήσιμο οπότε να έχουμε στο νου μας εναλλακτικές. Υπάρχουν περιπτώσεις παραγωγής καφέ με ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα αντισταθμίζοντας τις εκπομπές που σχετίζονται με την παραγωγή του καφέ τους. Οι καφέδες τύπου latte έχουν το μεγαλύτερο αποτύπωμα νερού, οπότε η αποφυγή κατανάλωσης τους είναι μια ακόμα επιλογή. Όπως αναφέραμε το πρόβλημα εντοπίζεται σε όλα τα στάδια παραγωγής οπότε μπορούμε να χρησιμοποιούμε ποτήρια πολλαπλών χρήσεων αντί των μιας χρήσης. Γιατί; Τα ποτήρια μιας χρήσης προσθέτουν και το συνολικό αποτύπωμα νερού. Τέλος υπάρχει η πιο προφανής λύση, δηλαδή η κατανάλωση καφέ τρεις ημέρες την εβδομάδα αντί για επτά, καθώς με τον τρόπο αυτό εξοικονομούμε 560 λίτρα νερό την εβδομάδα.
Κοινωνικοοικονομικές συνέπειες
Μέσα σε αυτή την δαιδαλώδη και πολυποίκιλη βιομηχανία υπάρχει και το οικονομικό κομμάτι, το οποίο δένει με τις επιπτώσεις τις οποίες βιώνουμε όλοι μας. Υπάρχει το ερώτημα αν τα κέρδη που κάνουν αυτά τα μεγάλα franchise φθάνουν έως τους καλλιεργητές και τους εργάτες γης. Πρακτικά 100 εκατομμύρια άνθρωποι που καλλιεργούν καφέ σε όλο τον κόσμο έχουν αποκλειστεί από το τεράστιο δυναμικό κέρδους του καφέ. Κατά μέσο όρο, στους αγρότες του κλάδου επιστρέφεται ως αμοιβή ένα μικρό ποσοστό, της τάξεως του 10% επί της τελικής τιμής. Όσον αφορά τους καλλιεργητές, το 70% αυτών είναι μικροκαλλιεργητές. Το στοιχείο αυτό είναι σημαντικό καθώς προστίθεται στην άμεση επίπτωση από την αλλαγή των καλλιεργειών την επωμίζονται οι ίδιοι οι εργάτες οι οποίοι διαμένουν στις περιοχές αυτές.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο
- How green is your coffee, ανακτήθηκε από www.theguardian.com, τελευταία επίσκεψη 20/12/2020
- Is coffee bad for the environment?, ανακτήθηκε από www.kcet.org, τελευταία επίσκεψη 20/12/2020
- The coffee industry is worst than ever for the environment, ανακτήθηκε από www.huffpost.com, τελευταία επίσκεψη 20/12/2020
