Πριν από πεντακόσια χρόνια περίπου, ο Niccolo Machiavelli, ένας φλωρεντινός πολιτικός στοχαστής ή κατά άλλους ένας φιλόσοφος, ανέλυσε και επιδίωξε να εξηγήσει το πολιτικό γίγνεσθαι και τις συνθήκες διαμόρφωσής του, όπως και την αντικειμενική και ψυχρή διαχείριση που απαιτεί η πολιτική πράξη, κρατώντας τις δέουσες αποστάσεις από την οπτική της ιδανικής πολιτείας και του ιδεατού κόσμου. Ο Μακιαβέλλι υπήρξε μια από τις πιο συναρπαστικές και πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της δυτικής σκέψης, που μπορεί στη συνείδησή μας να έχει συνδεθεί με το πολιτικό παρασκήνιο και τις δολοπλοκίες που το συνθέτουν, η αλήθεια, ωστόσο, είναι τελείως διαφορετική.
Το πολιτικό περιβάλλον στην Ιταλία την εποχή του Μακιαβέλλι θεωρείται θολό, ευμετάβλητο και ανθενωτικό, τόσο στο εσωτερικό πολυτμηματικό χάρτη των επαρχιών της, όσο και στην εξωτερική επαναλαμβανόμενη απειλή από την Γαλλία, την Ισπανία και την Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία των γερμανικών λαών που εισβάλλουν στην ιταλική χερσόνησο, αποσπώντας κάθε φορά μέρη της. Ο Μακιαβέλλι θεωρεί υπεύθυνο για το διαμελισμό τον ίδιο τον πάπα. Μιλά για τη θεραπευτική μέθοδο, το ελιξίριο που θα συγκολλήσει τον αποσυντεθειμένο κοινωνικό και πολιτικό ιστό της Ιταλίας σε ένα ενοποιημένο και λειτουργικό σώμα κάτω από έναν ηγεμόνα. Στο οικονομικό, δε, πλαίσιο υπάρχουν δείγματα πρώιμης καπιταλιστικής οικονομίας, που αντανακλούνται στο ιδεολογικό επίπεδο έμπρακτα μέσω της έκρηξης μιας γενικευμένης ατομικιστικής τάσης και προβολής της ατομικής αξιοσύνης και δεξιότητας. Επομένως, έχοντας υπόψη μας το σκηνικό της εποχής, οι θέσεις του Μακιαβέλλι γίνονται πλέον ευανάγνωστες και ταυτόχρονα αποτελεί οιονεί τη γενεσιουργό αιτία των θέσεων αυτών.
Εν ολίγοις, ο Μακιαβέλλι επεξεργάζεται και αναλύει το πολιτικό φαινόμενο, διαχωρίζοντας, αφενός, την πολιτική από την ηθική και μάλιστα καθιερώνοντας την υπεροχή της πολιτικής έναντι της ηθικής, του κρατικού συμφέροντος έναντι οποιουδήποτε ηθικολογικού κανόνα. Και από την άλλη, θα προχωρήσει, επίσης, στο διαχωρισμό του υποκειμενικού στοιχείου που ενυπάρχει σε μια πολιτική δύναμη ή σε ένα πρόσωπο και είναι άμεσα συνυφασμένο με την ικανότητα, την αρετή(virtu) από το αντικειμενικό παράγοντα(fortuna) που σχετίζεται με το περιβάλλον μέσα στο οποίο λαμβάνουν χώρα οι πράξεις.
Ως πολιτικός ρεαλιστής αναζητά στον «Ηγεμόνα» ‘την υπαρκτή αλήθεια του πράγματος’, εφαρμόζοντας ως μέθοδο συγγραφής τις κλασικές σπουδές, αφενός, και αφετέρου τις προσωπικές του εμπειρίες ως κρατικού υπαλλήλου της φλωρεντινής κυβέρνησης. Στο έργο του θα αναφερθεί στις σχέσεις εξουσίας και θα παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο κερδίζονται, διατηρούνται αλλά και χάνονται οι ηγεμονίες, ενώ υποδεικνύει την κυρίαρχη θέση του ηγεμόνα μέσα στην πολιτεία. Ο ίδιος, ορμώμενος από τις εμπειρίες του, θεωρεί την ανθρώπινη φύση άκρως εγωιστική, που αδυνατεί να υποστηρίξει μια ιδεαλιστική-φανταστική πολιτεία, όπως και τον άνθρωπο κακό και αντικοινωνικό, φιλόδοξο που περιορίζεται μόνο από τους νόμους και την κοινωνική ηθική που ορίζονται από την πολιτική, για πρακτικούς λόγους.
Στους «Λόγους πάνω στην πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου», ο Μακιαβέλλι θαυμάζει το ρωμαϊκό πολίτευμα την εποχή της ρωμαϊκής Δημοκρατίας, όπου συνυπήρχαν ταυτόχρονα, ένα στοιχείο μοναρχικό, οι Ύπατοι, ένα στοιχείο αριστοκρατικό, η Σύγκλητος και ένα δημοκρατικό, οι Τριβούνοι. Αναγνωρίζει ότι αυτός ο τύπος μικτού πολιτεύματος, όπου εκπροσωπούνταν όλες οι κοινωνικές ομάδες άμβλυνε τις εσωτερικές αντιθέσεις, υποστηρίζοντας ότι είναι αυτό που χρειάζεται η φλωρεντινή δημοκρατία, όπως και η Ιταλία, προκειμένου να μεταμορφωθεί σε ηγέτιδα δύναμη.
Τέλος, η πολιτική σκέψη του Μακιαβέλλι, ξεδιπλώνεται και στο άλλο έργο του, «Η Τέχνη του πολέμου», που συμπληρώνει, όπως πιστεύεται από πολλούς, μαζί με τ’ άλλα δύο μια τριλογία που συνθέτει το πολιτικό συγγραφικό του έργο. Σ’ αυτό, υποστηρίζει ότι η μόνη τέχνη του πολιτικού είναι αυτή του αρχηγού στρατού, της οργάνωσης και της εκπαίδευσης του στρατεύματος. Είναι ίσως ο μόνος πολιτικός συγγραφέας, ο οποίος θεωρεί τη στρατιωτική οργάνωση θεμέλιο λίθο της πολιτειακής οργάνωσης.
Συνοψίζοντας, μπορεί κανείς να αναφέρει ότι ο Μακιαβέλλι αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους στοχαστές και θεμελιωτής της νεότερης πολιτικής σκέψης. Υπήρξε πρωτοπόρος που αποσχίστηκε από του θεωρητικούς του Μεσαίωνα, που ανατροφοδοτούνταν από το θείο νόμο και την μετά θάνατον δικαίωση. Από το Μακιαβέλλι και μετά, δεσπόζει η ρεαλιστική αντίληψη της ζωής, όπου επιδίωξη αποτελεί η εγκόσμια ευτυχία και επιτυχία.
ΠΗΓΕΣ
- Κοσμίδου Μαρία, Πολιτική και Ιστορία στο Niccolo Machiavelli Ερμηνευτικές προσεγγίσεις στο ikee.lib.auth.gr/record/113836/files/kosmidou.pdf
- Χριστίνα Γαλανοπούλου, Ο Νικολό Μακιαβέλλι δεν είναι αυτός που νομίζετε στο www.lifo.gr/articles/san_simera/104881/o-nikolo-makiaveli-den-itan-ayto-poy-nomizete
- NiccoloMachiavelli στο plato.stanford.edu/entries/machiavelli/#CharRepuLe
- Niccolo Machiavelli(1469-1527) στο www.iep.utm.edu/machiave/#SH3a
