Τελικά, υπάρχει κακή πληροφόρηση;
Εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού, η κακή πληροφόρηση διερράγει. Ενδιαφερόμενοι, αφενός για την προσωπική μας υγιεινή και, αφετέρου, για την ασφάλεια των δικών μας ανθρώπων, μετατραπήκαμε σε άπληστες μηχανές αναζήτησης πληροφοριών. Υπό καθεστώς πανικού, ο φόβος του αγνώστου για τις επιπτώσεις και την αντιμετώπιση του ιού μας ξενίζει. Επιζητούμε απαντήσεις καθησυχασμού από οποιαδήποτε πηγή δύναται να μας τις προσφέρει. Ανεπίγνωστα, λόγω του ίδιου μοτίβου, γινόμαστε και οι ίδιοι πηγές πληροφόρησης, συμβάλλοντας στην ανακύκλωση μη έγκυρων ειδήσεων.
Στο σημείο αυτό, είναι αναγκαίος ο διαχωρισμός των εννοιών «κακή πληροφόρηση» (misiformation) και «παραπληροφόρηση» (disinformation). Στην πρώτη περίπτωση, πρόκειται για την διαιώνιση μίας πληροφορίας που παρερμηνεύτηκε ή τα συμφραζόμενά της δεν έγιναν κατανοητά με σαφήνεια από τον δέκτη. Με άλλους όρους, παραπέμπει στην αφέλεια και ευπιστία. Ο δεύτερος όρος αναφέρεται στην σκόπιμη διάδοση μιας ψεύτικης είδησης, με σκοπό το συμφέρον ή τα οικονομικά κέρδη.
Η ειδικός Marianna Spring του BBC μας εξηγεί
Η Marianna Spring, είναι ειδική δημοσιογράφος που ασχολείται με την κακή πληροφόρηση και παραπληροφόρηση. Σε άρθρο της για το BBC μας αναλύει ποιες είναι οι συνηθέστερες κατηγορίες ανθρώπων που αναπαράγουν τέτοιες κατηγορίες πληροφοριών, ταράζοντας την ροή της γνήσιας ενημέρωσης.
Κατηγορία 1: Ο τζόκερ
Καθημερινή αφορμή παρεξηγήσεων και κακής πληροφόρησης αποτελούν τα κείμενα ή οι φωτογραφίες που προορίζονταν για χιουμοριστικούς σκοπούς. Ο δημιουργός των εν λόγω υλικών έχει τόσο μεγάλη επίγνωση για την αληθινή είδηση που μπορεί να φτάσει στο επίπεδο να αστειευτεί με αυτήν. Μάλιστα, πολλές φορές, με ιδιαίτερα πετυχημένο τρόπο. Φυσικά, μία τέτοια ενέργεια είναι αποδεκτή και σε κάποιες περιπτώσεις επιθυμητή. Υπάρχουν φορές, όμως, που το χιούμορ ξεφεύγει όταν, για παράδειγμα, ο «τζόκερ» δημιουργήσει εκ νέου μία πλαστή υπουργική απόφαση για τα νέα μέτρα κατά του κορονοϊού που μοιάζει αληθινή. Στις περιπτώσεις αυτές, ειδικά αν δεν είναι προφανές ότι πρόκειται για ψεύτικο υλικό, η παγίδα να θεωρηθεί πραγματικό γεγονός από μεγάλη μερίδα του πληθυσμού είναι σχεδόν αναπόφευκτη.
Σαν συμπλήρωση στο άρθρο της Spring, αξίζει να σημειώσουμε ότι ιδιαίτερα στην Ελλάδα κυριαρχούν οι αναρίθμητες χιουμοριστικές σελίδες στα social media. Είτε αυτές αφορούν ομάδες, είτε σελίδες. Οι πιο γνωστές, ανάμεσα σε άλλες, είναι ιστοσελίδες όπως tokoulouri.gr και tovatraxi.gr. Οι σελίδες αυτές αναρτούν άρθρα, τα οποία δεν έχουν σκοπό την ειδησεογραφία, αλλά καθαρά να διακωμωδήσουν την επικαιρότητα. Πράγματι, είναι πολύ καλοί στο είδος τους. Όταν όμως ένας πολίτης που δεν ελέγχει τις πηγές από τις οποίες ενημερώνεται και, ακόμη χειρότερα όταν κάποιος δημοσιογράφος περνάει για αληθινή είδηση μία είδηση προερχόμενη από ανάλογο site, η ευθύνη είναι καθαρά του δέκτη.
Κατηγορία 2: Ο απατεώνας
Η κατηγορία αυτή ανήκει καθαρά στην κατηγορία της παραπληροφόρησης. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκμεταλλεύονται το ξέσπασμα του ιού προς όφελός τους. Δημιουργούν πλαστούς λογαριασμούς και προωθούν μηνύματα σε ανθρώπους ευάλωτους που μπορεί να παλεύουν με τον ιό, να προσέχουν κάποιον δικό τους ή ακόμα να θρηνούν για κάποιον αγαπημένο τους. Χωρίς αμφιβολία η ανθρώπινη λογική ξεθωριάζει σε τόσο δύσκολες καταστάσεις και εύκολα πέφτει θύμα στην κακή πληροφόρηση.
Στην Αγγλία, κάποια φτιαχτά αναληθή μηνύματα δημιουργήθηκαν ζητώντας τραπεζικούς λογαριασμούς από πολίτες, με το πρόσχημα ότι η κυβέρνηση θα τους παρέχει επιδόματα λόγο της πανδημίας. Σε γενικές γραμμές, όταν μας ζητείται οποιαδήποτε προσωπικό δεδομένο στο διαδίκτυο, αναμφίβολα υπάρχει κάτι ύποπτο στην σελίδα. Όπως επίσης όταν εμφανίζεται η ένδειξη «Μη ασφαλής» μπροστά από το link του site.
Κατηγορία 3: Ο πολιτικός
Στην κατηγορία της κακής πληροφόρησης δεν ανήκουν μόνο οι πολίτες, αλλά και οι εκάστοτε πολιτικοί αρχηγοί των κρατών. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Αμερικής, Donald Trump, σε δήλωσή του διερωτήθηκε εάν θα μπορούσαν οι φορείς του ιού Covid-19 να επιβληθούν σε θεραπεία που θα περιλάμβανε ενέσεις αντισηπτικών ή έκθεση σε υπεριώδης ακτινοβολία. Ευτυχώς, οι γιατροί έδρασαν άμεσα σε μία κρίσιμη στιγμή παραπληροφόρησης, διαφωτίζοντας τους πολίτες με τις γνώσεις τους περί ιατρικής. Ανάμεσα σε άλλα, ήταν κάθετοι στην απαγόρευση οποιασδήποτε κατάποσης αντισηπτικού ή χλωρίνης, καταγγέλοντας τις εικασίες του Αμερικανού προέδρου. Παρόλα αυτά, ποικίλα περιστατικά καταγράφηκαν. Ένα ανδρόγυνο από την Αριζόνα της Αμερικής, κατέληξε στο νοσοκομείο λόγω της κατάποσης υδροξυχλωροκίνης. Να σημειωθεί πως η εκ των υστέρων δήλωση του Trump ότι η πρότασή του αυτή επρόκειτο για «χιούμορ» δεν απέτρεψε παρόμοια μοιραία περιστατικά από το να συμβούν. Σε κάθε περίπτωση, ωφελεί να έχουμε κατά νου πως ο πολιτικός μπορεί να είναι ειδήμων μόνο σε θέματα πολιτικής, όπως ο γιατρός σε ιατρικά ζητήματα. Ας εμπιστευόμαστε τον κάθε ειδικό στον τομέα του.
Κατηγορία 4: Ο συνωμότης θεωριών
Ενδιαφέρουσα κατηγορία κακής πληροφόρησης αποτελούν τα υποκείμενα διακίνησης των ιδεών θεωριών συνωμοσίας. Άπειρα ομώνυμα «αποκαλυπτικά» κανάλια στο youtube και σε άλλες πλατφόρμες ασχολούνται με θεωρίες που προσάπτουν τις κατηγορίες για οποιαδήποτε δεινά σε λάθος αιτίες. Όσον αφορά τον κορονοϊό, οι ισχυρισμοί ότι προέρχεται από το 5G, έχουν κρούσει τα αυτιά όλων. Από την άλλη, η ψεύτικη είδηση ότι η πρώτη γυναίκα που εμβολιάστηκε κατά του ιού, έχει αποβιώσει, ήταν όχι μόνο παραπλανητική αλλά και χυδαία ως προς το περιεχόμενό της. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν είναι δυνατό, με την εξάπλωση μίας πρωτόγνωρης πανδημίας, να έχουμε όλες τις απαντήσεις των αιτιών και αποτελεσμάτων που αυτή θα προκαλέσει. Η εύκολη, όμως, λύση της ευπιστίας έναντι οποιασδήποτε τυχαίας θεωρίας, μπορεί όπως αποδείξαμε να αποβεί μοιραία.
Κατηγορία 5: Ο ψεύτικος ειδικός (insider)
Στο διαδίκτυο εφαρμόζεται ο νόμος του «Ό,τι δηλώσεις, είσαι». Επομένως, επειδή ακριβώς κάποιος δηλώνει ειδικός, όπως γιατρός, νοσοκόμος, εργαζόμενος σε νοσοκομείο, επιστήμονας, δεν σημαίνει ότι είναι. Μία μικρή έρευνα, ή μεγάλη εάν χρειαστεί, είναι εύκολη και χρήσιμη ώστε να μην εξαπλώνεται από στόμα σε στόμα η παραπληροφόρηση. Επί παραδείγματι, μία γυναίκα από το Σάσεξ της Αγγλίας, διέδωσε φωνητικό μήνυμα ισχυριζόμενη πως ήταν επικείμενοι φρικτοί θάνατοι σε νέους φορείς του ιού. Δήλωνε την ειδικότητά της ως εργαζόμενη σε ασθενοφόρο, κάτι που δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ και έσπειρε τον φόβο σε χιλιάδες ανήσυχες μητέρες.
Κατηγορία 6: Ο συγγενής
Αναμφίβολα ο φόβος και η φυσική ανάγκη προστασίας που νιώθει ο γονιός για τα παιδιά του είναι δεδομένη. Σε δύσκολες στιγμές, όπως αυτή της πανδημίας του Covid-19, αναμενόμενο είναι κάποιες φορές οι γονείς να δρουν παράλογα. Το παραπάνω φωνητικό μήνυμα που στάλθηκε από την γυναίκα στο Σάσεξ, προωθήθηκε από τον έναν γονέα στον άλλον. Παρόλο που οι περισσότεροι δεν πείθονταν για την ακρίβεια και το ποσοστό εγκυρότητας του μηνύματος, ισχυρίστηκαν πως το προωθούσαν σε συγγενικά πρόσωπα «για παν ενδεχόμενο, σε περίπτωση που ισχύει».
Κατηγορία 7: Η διασημότητα
Ένα διάσημο πρόσωπο, είτε ηθοποιός είτε τραγουδιστής είτε οποιουδήποτε άλλου κλάδου, αποτελούν συχνά καλλιτεχνικά είδωλα. Χάρη στους εκατομμύρια ακόλουθους που μπορεί να έχουν στα social media, είναι ευκολότερο να ακουστεί η γνώμη τους. Επομένως, έστω ένας από αυτούς να κάνει λόγο για μία ψευδή είδηση, αυτόματα εννοείται από τους υποστηρικτές του ως αληθινό γεγονός. Παραδειγματικά, η τραγουδίστρια M.I.A και ο ηθοποιός Woody Harrelson, προέβηκαν σε αναρτήσεις για την θεωρία περί του 5G και το πως σχετίζεται με τον κορονοϊό. Φυσικά ο καθένας μπορεί να εκφράζει την γνώμη του και να προβληματίζεται για το οτιδήποτε. Το σημείο που θέλουμε να τονίσουμε εδώ είναι ότι εάν τυχαίνει να θαυμάζουμε ένα διάσημο πρόσωπο για το ταλέντο του, δεν συνεπάγεται και υιοθέτηση των λόγων του σαν αυθεντίας.
Πηγές:
- Spring, M. (2020) Coronavirus: The seven types of people who start and spread viral misinformation. Ανακτήθηκε από https://www.bbc.com/news/blogs-trending-52474347?fbclid=IwAR1TAb2_li9KiH2CNObVKWjMGoNePMlsqo-gAuH1i1t0GNWap6U9K22y6kI (Τελευταία πρόσβαση 10/5/20)
-
ΒΒC. (2020) Coronavirus: Outcry after Trump suggests injecting disinfectant as treatment. Ανακτήθηκε από https://www.bbc.com/news/world-us-canada-52407177 (Τελευταία πρόσβαση 10/5/20)
- Καθημερινή. (2020). Αντιδράσεις για την εναλλακτική ιατρική του Trump. Ανακτήθηκε από https://www.kathimerini.gr/1075377/article/epikairothta/kosmos/antidraseis-gia-thn-enallaktikh-iatrikh-toy-tramp (Τελευταία πρόσβαση 10/5/20)
