Η σχέση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με την πολιτική είναι ένα θέμα που έχει ανησυχήσει και εντυπωσιάσει την παγκόσμια κοινή γνώμη. Η άνοδος του Τραμπ έχει συνδεθεί σε μεγάλο βαθμό με το Twitter, ενώ τα fake news κατάφεραν να παραπλανήσουν την κοινή γνώμη στο περιβόητο Brexit. Γιατί, όμως, τα social media κατάφεραν να αποκτήσουν τόσο μεγάλη επίδραση στα πολιτικά τεκταινόμενα;
Ας ξεκινήσουμε αρχικά από την δημιουργία των social media. Οι περισσότερες πλατφόρμες ξεκίνησαν στην αρχή ως ένα φοιτητικό αστείο που υπόσχονταν μία σίγουρη εργασία. Οι φοιτητές αυτοί κατάφεραν να πουλήσουν κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι ψάχνουν συνεχώς: νέες γνωριμίες και ελευθεροστομία. Με άλλα λόγια, έδωσαν την δυνατότητα σε ανθρώπους από όλα τα μήκη και πλάτη της Γης να γνωρίσουν νέους ανθρώπους και να πουν την άποψη τους πληρώνοντας ούτε ένα ευρώ!
Αυτή η μαζική και γρήγορη δικτύωση δεν άργησε να αλλάξει την φύση της πολιτικής και των εκλογών. Αν και αρχικά το Facebook ήταν ένα μέσο επίδειξης, μετατράπηκε, πολύ γρήγορα, σε μέσο χειραγώγησης των ψηφοφόρων. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι το Facebook ή οποιοδήποτε άλλο μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι μία μεγάλη πλατφόρμα marketing. Κάπως έτσι, λοιπόν, δεκάδες – μην πω χιλιάδες – εταιρείες διαχείρισης πολιτικών εκστρατειών πλήρωσαν εκατομμύρια δολάρια σε αυτές τις διαδικτυακές πλατφόρμες, ώστε να προβάλουν τις διαφημίσεις της μίας ή της άλλης πολιτικής παράταξης στα δισεκατομμύρια χρήστες τους.
Αυτό αποδείχθηκε πάρα πολύ εύκολο, καθώς οι περισσότερες εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης ενδιαφέρονταν περισσότερο για τα δολάρια παρά για την διαφάνεια των πολιτικών διαφημίσεων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να στηθεί μία ολόκληρη βιομηχανία παραγωγής πολιτικών διαφημίσεων, ψευδών ειδήσεων και γενικά ενημερωτικού περιεχομένου σε όλον τον πλανήτη. Στόχος αυτής της βιομηχανίας ήταν η γρήγορη παραγωγή περιεχομένου που θα διανέμονταν συνεχώς μέσω social media σε δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Το «πέταγμα» των διαφημίσεων, φυσικά, δεν γινόταν τυχαία. Οι αρμόδιες εταιρείες συνέλεγαν τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών και φρόντιζαν να δημιουργούν διαφημίσεις ανάλογα με τις προτιμήσεις του κάθε χρήστη. Το αποτέλεσμα ήταν τα γνωστά σκάνδαλα προσωπικών δεδομένων που σόκαραν ολόκληρο τον πλανήτη.
Ο Τραμπ, το WhatsApp και το Brexit
Τρανό παράδειγμα της παραπάνω πρακτικής ήταν οι αμερικανικές εκλογές του 2016. Πολλές εταιρείες έστησαν εργοστάσια παραγωγής fake news σε όλον τον πλανήτη με στόχο να δημιουργήσουν μία θετική εικόνα του Τραμπ. Το περιεχόμενο αυτό διαδόθηκε πρωτίστως μέσω των social media όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά σε ολόκληρη την Γη. Αναπάντητο παραμένει το ερώτημα, βέβαια, εάν το επιτελείο του Τραμπ είχε ρωσική βοήθεια στην δημιουργία ενός νέου πολιτικού image. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η Ιστορία θα δείξει…
Ένα ανάλογο περιστατικό έλαβε χώρα στην Ινδία. Πρωταγωνιστικό ρόλο είχε αυτήν την φορά το «παιδί του Facebook», το WhatsApp. Όλα ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2018, όταν διάφορα groups στο WhatsApp διέδιδαν κάποιες ιδιαίτερες φήμες. Υποστήριζαν ότι ομάδες ανδρών βιάζουν και απαγάγουν παιδιά σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Αμέσως, ολόκληρες κοινότητες θορυβήθηκαν και ξεκίνησε ένα τεράστιο κύμα βίας κατά ακαδημαϊκών, εμπόρων και δημοσίων υπαλλήλων σε ολόκληρη την χώρα. Το κύμα βίας σταμάτησε μετά από παρέμβαση υπουργών της Ινδίας, οι οποίοι συναντήθηκαν με ιθύνοντες της εταιρείας ζητώντας περιορισμό της παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα.
Μακριά από την Ινδία, στην Μ. Βρετανία, το Facebook ψήφισε υπέρ του Brexit. Η χρήση των social media και των ψευδών ειδήσεων στην καμπάνια του Brexit είναι ένα από τα μεγαλύτερα case studies στον χώρο της δημοσιογραφίας. Έχοντας το παράδειγμα του Τραμπ, η καμπάνια του Leave στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στα social media.
Εταιρείες και φορείς υπέρ του Brexit προπαγάνδιζαν μηνύματα κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του ευρώ και των ευρωπαϊκών θεσμών. Το αποτέλεσμα ήταν φυσικά το αναμενόμενο: το Brexit κέρδισε. Έτσι, η Βρετανία ξεκίνησε να διαπραγματεύεται την αποχώρηση της από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μετά από τα παραπάνω post-truth περιστατικά, πολλές χώρες στον κόσμο άρχισαν να ξανασκέφτονται την επίδραση των social media. Η Γαλλία άρχισε να παίρνει σημαντικά μέτρα για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης μέσω social media και τηλεόρασης. Αντίθετα, χώρες, όπως η Τουρκία, ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν τα social media, ώστε να διασπείρουν πολεμική προπαγάνδα και μηνύματα μίσους.
Ένα ερώτημα παραμένει, ωστόσο: μήπως η ελευθερία των social media αντιβαίνει τελικά στην ελευθερία της δικής μας ανθρώπινης φυσικής δημοκρατίας;
Πηγές
In Trump’s Twitter Feed, The New York Times (Last accessed 3/11/2019)
Will fake news wreck the coming general election?, The Guardian (Last accessed 3/11/2019)
