Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Η κοινωνική και συναισθηματική αγωγή ορίζεται ως: α) κατάκτηση και χρήση δεξιοτήτων, οι οποίες είναι απαραίτητες για τις διαπροσωπικές σχέσεις και β) εσωτερίκευση κοινωνικών στάσεων και αξιών προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι και να επιλυθούν προβλήματα. Η κοινωνική και συναισθηματική αγωγή είναι απαραίτητη για την επιτυχία στο σχολείο, στην εργασία και γενικότερα για τη ζωή του ατόμου.  

Κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες

Το σχολείο, λειτουργώντας ως μια κοινότητα που ενδιαφέρεται για την πολύπλευρη ανάπτυξη των παιδιών και την ολοκλήρωση της προσωπικότητας τους, εφαρμόζει διάφορα προγράμματα κοινωνικής και συναισθηματικής αγωγής. Τα προγράμματα αυτά στοχεύουν στην ανάπτυξη διάφορων συναισθηματικών δεξιοτήτων, οι οποίες μπορούν να συνοψιστούν στις παρακάτω κατηγορίες:

1. Αυτεπίγνωση: Γνωρίζω τα συναισθήματα, τα ενδιαφέροντα, τις αξίες, τα δυνατά και αδύνατα σημεία μου και διατηρώ την αυτοπεποίθησή μου.
2. Αυτοδιαχείριση: Ρυθμίζω τα συναισθήματά μου, ελέγχω το άγχος και τις παρορμήσεις μου και δείχνω επιμονή, προκειμένου να κατακτήσω τους στόχους μου.
3. Κοινωνική επίγνωση: Μπορώ να εκτιμήσω μια κατάσταση από την προοπτική των άλλων, να νιώσω δηλαδή ενσυναίσθηση.  Αναγνωρίζω και εκτιμώ τις ατομικές και ομαδικές ομοιότητες και διαφορές και αξιοποιώ τους ανθρώπινους πόρους.
4. Διαχείριση σχέσεων: Δημιουργώ κι διατηρώ υγιείς σχέσεις που στηρίζονται στη συνεργασία και την κατανόηση. Διαχειρίζομαι διαπροσωπικές συγκρούσεις και ζητάω βοήθεια, όταν τη χρειάζομαι.
5. Υπευθυνότητα στη λήψη αποφάσεων: Μπορώ να παίρνω αποφάσεις λαμβάνοντας υπόψιν όλες τις παραμέτρους, σεβόμενος/η ηθικές και κοινωνικές αξίες, αλλά και τις πιθανές συνέπειες των πράξεών μου.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Ο εκπαιδευτικός, λειτουργώντας ως συναισθηματικός μέντορας, οφείλει να ενσωματώνει τη συναισθηματική αγωγή στην καθημερινή διδακτική πράξη και να διαθέτει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

1. έχει επίγνωση των δικών του συναισθημάτων 
2. βλέπει τα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών ως ευκαιρία για επικοινωνία 
3. πιστεύει ότι η έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων είναι σημαντικό κομμάτι της διαπαιδαγώγησης
4. σέβεται τα συναισθήματα των παιδιών και δεν τους λέει πως πρέπει να αισθάνονται
5. ακούει τα παιδιά και τα βοηθά να λύσουν τα προβλήματα τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα λύνει ο ίδιος
6. δείχνει ενσυναίσθηση, αλλά ταυτόχρονα θέτει όρια
7. διδάσκει αποδεκτούς τρόπους έκφρασης των συναισθημάτων και δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων.

Φραγμοί επικοινωνίας

Ως φραγμοί επικοινωνίας νοούνται οι συμπεριφορές από μέρος του εκπαιδευτικού που εμποδίζουν τη δημιουργία κατάλληλου κλίματος για ανάπτυξη σχέσεων, οι οποίες προωθούν τη συναισθηματική αγωγή. Οι συμπεριφορές αυτές είναι οι ακόλουθες:

1. Προσταγή: Το αυταρχικό ύφος δεν δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα.
2. Απειλή: Εφαρμόζουμε λογικές συνέπειες ως απόρροια των πράξεων των παιδιών.
3. Κήρυγμα: Προτιμούμε να δείξουμε στα παιδιά τεχνικές με τις οποίες θα επιλέγουν μόνα τους κατάλληλες συμπεριφορές.
4. Εκλογίκευση: Επιλέγουμε να ακούμε ενεργά τα παιδιά, αντί να προσαρμόζουμε την πραγματικότητα στις δικές μας αντιλήψεις.
5. Κριτική: Αποφεύγουμε να ασκούμε αυστηρή κριτική.
6. Αδιάκριτος έπαινος: Επιλέγουμε να επαινούμε συγκεκριμένες συμπεριφορές με περιγραφική αξιολόγηση.
7. Εσπευσμένη παρηγοριά: Δίνουμε χρόνο στα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματα τους.
8. Αυθαίρετη ερμηνεία: Αποφεύγουμε να βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα και δεν καθοδηγούμαστε από προκαταλήψεις.
9. Γελοιοποίηση: Η ειρωνεία και η γελοιοποίηση μπορεί να αποτελέσει μία από τις χειρότερες εμπειρίες των παιδιών.
10. Υπεκφυγή: Προτιμούμε να είμαστε ειλικρινείς στις αντιδράσεις και τα λεγόμενά μας.
11. Ακατάλληλες και αδιάκριτες ερωτήσεις: Καλό είναι να αποφεύγονται αδιάκριτες ερωτήσεις, σχετικά με το οικογενειακό περιβάλλον ή γενικότερα ερωτήσεις που θα φέρουν σε αμηχανία τα παιδιά.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Δενδάκη, Α. (2010). Η ανθρωπιστική Προσέγγιση. Στο: Ε. Α. Κολιάδης (Επιμ.). Συμπεριφορά στο σχολείο. Αξιοποιούμε δυνατότητες. Αντιμετωπίζουμε προβλήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. 

Johnson, W. D., & Johnson, R. T. (2004). The tree C’s in promoting social and emotional learning. In J.E. Zins, R. P. Weissberg, M. C. Wang & H. J. Wallberg (Eds.). Building academic success on social and emotional learning: What does the research say? NY: Teachers College Press, Columbia University.