Μία από τις πιο αγαπημένες ασχολίες των παιδιών στην προσχολική και σχολική ηλικία είναι η ζωγραφική. Συχνά πυκνά, εκείνα περνούν τον χρόνο τους ζωγραφίζοντας πληθώρα σχεδίων, αφηρημένα και μη, πολύχρωμα ή μονόχρωμα, ρεαλιστικά και φανταστικά, απλά και πολύπλοκα. Μέσα από το παιδικό ιχνογράφημα, μπορούμε να κατανοήσουμε εις βάθος τη ψυχοσύνθεση των παιδιών, να αναλύσουμε αυτά τα αφηρημένα και μη σχέδια τους. Τα παιδιά απολαμβάνουν τη δημιουργία σημαδιών στο χαρτί ή την παραγωγή αισθητικά ικανοποιητικών σχημάτων. Μπορεί να αποτελεί γι΄ αυτά ευχαρίστηση η δημιουργία ενός συμβολικού κόσμου στον οποίο μπορεί να ασκούν τον έλεγχο που τους λείπει από την καθημερινότητα τους. Το παιδί αντλεί τα πρώτα του θέματα από το οικογενειακό περιβάλλον και την καθημερινότητα στην οποία ζει.
Ο Πικάσο έλεγε ότι χρειάστηκε να φτάσει 70 ετών, για να μπορέσει να ζωγραφίσει όπως ένα παιδί. Το έλεγε αυτό, γιατί οι ζωγραφιές των παιδιών κρύβουν μέσα τους ανεπανάληπτη αθωότητα και φαντασία. Η ζωγραφική είναι ο βασικός τρόπος με τον οποίο το παιδί εκφράζεται και καταγράφει τη δική του ματιά, για τον κόσμο στον οποίο ζει. Ένα παιδί ζωγραφίζει τον κόσμο. Τον δικό του κόσμο. Το παιδικό σχέδιο είναι μια προβολική μέθοδος έκφρασης συναισθημάτων των παιδιών. Είναι αυτό που ”θέλει”, που ”βιώνει”, που ”νιώθει”. Το παιδικό ιχνογράφημα, είναι εδώ να μας ”βάλει” στον εσωτερικό κόσμο των παιδιών.
Όταν κοιτάζουμε ένα παιδικό σχέδιο βλέπουμε μια διήγηση, μια ιστορία. Τα θέματα στα οποία αναφέρεται το παιδί δεν είναι αφηρημένα κι εξωπραγματικά, αλλά, προέρχονται από την καθημερινότητά του και την εμπειρία του. Το δυσκολότερο, λοιπόν, δεν αποτελεί ο εντοπισμός του θέματος αλλά η ερμηνεία του, η οποία είναι διαφορετική για τον γονιό, τον εκπαιδευτικό και τον ειδικό ψυχικής υγείας.
Μια απλή μουτζούρα ή ένα ακατανόητο σχήμα λειτουργεί σα γλώσσα για τα παιδιά. Είναι μια γλώσσα που επικοινωνεί σε εμάς την οργή, το θυμό, τη ζήλια, την αδιαφορία, την ανάγκη για προσοχή αλλά και τις γνωστικές εμπειρίες που έχουν όσο γνωρίζουν τον κόσμο γύρω τους. Σε ένα κόσμο φτιαγμένο από ”μεγάλους” ένα παιδί ταυτίζεται με το ρόλο που παίρνει μέσα από τις ζωγραφιές του. Όσο εμείς τις κοιτάμε και νιώθουμε χαμένοι στη μετάφραση, αυτές ανοίγουν μια πόρτα στα συναισθήματα των μικρών μας ζωγράφων.
Παράδειγμα ανάλυσης μιας παιδικής ζωγραφιάς:
Ο Π. είναι 8 ετών και ζήτησα να ζωγραφίσει την οικογένειά του. Είναι μοναχοπαίδι, ζει με τη μητέρα του και τον πατέρα του, ενώ στην ίδια πολυκατοικία μένει και ο παππούς του. Η ζωγραφιά του Π. για την οικογένειά του έδειχνε τα εξής: Ένα όρθιο κόκκινο παραλληλόγραμμο που απεικόνιζε την πολυκατοικία, τον πατέρα να βρίσκεται στο πιο πάνω μέρος του κτίσματος, στη σκεπή, τη μητέρα μέσα στο διαμέρισμα και τον ίδιο στο δωμάτιο του. Όταν ρώτησα τι είχε ζωγραφίσει και τι έκανε ο καθένας του στη ζωγραφιά είπε: <<Ο πατέρας μου κάνει δουλειές με τα εργαλεία του, η μητέρα μου μαγειρεύει στην κουζίνα κι εγώ κοιμάμαι στο κρεβάτι μου>>. Ο Π. είναι ένα παιδί ιδιαίτερα κλειστό και ντροπαλό. Η αυτοεκτίμησή του είναι χαμηλή και αντιμετωπίζει μαθησιακά προβλήματα από το Νηπιαγωγείο, τα οποία επιδείνωσαν την εικόνα που έχει για τον εαυτό του.
Οι ζωγραφιές των παιδιών
- Αντανακλούν τον εσωτερικό τους κόσμο.
- Απεικονίζουν στοιχεία που αφορούν την ψυχολογική τους κατάσταση και το διαπροσωπικό τους ύφος.
- Στόχος της ανάλυσης του παιδικού Ιχνογραφήματος δεν είναι η διάγνωση ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών ή διαταραχών, αλλά μια γενική θεώρηση της σημασίας του παιδικού σχεδίου.
Υπάρχουν ορισμένα εξελικτικά στάδια του παιδικού σχεδίου. To στάδιο μουτζουρώματος (1,5-2 ετών), το προσχηματικό στάδιο (2,5-5 ετών), το σχηματικό στάδιο (5-8 ετών), στάδιο αναδυόμενου ρεαλισμού (8-11 ετών) ο Lucket ονομάζει το στάδιο αυτό ως οπτικό ρεαλισμό, όπου τα σχέδια γίνονται ολοένα και πιο ρεαλιστικά. Στάδιο ψευτορεαλισμού (εφηβεία).
Γενικά στοιχεία αξιολόγησης των σχεδίων στα παιδιά
- Μικρό σχέδιο (διάσταση), δηλώνει χαμηλή αυτοεκτίμηση, εσωστρέφεια.
- Μεγάλη διάσταση (αν καλύπτει περισσότερο από το μισό της σελίδας), δηλώνει εμπιστοσύνη κι εξωστρέφεια.
- Πολύ έντονο κι επαναλαμβανόμενο σβήσιμο, δηλώνει ανασφάλεια κι άγχος.
Ανησυχητικές ενδείξεις
- Ζωγραφίζει συνεχώς τα ίδια σχέδια.
- Μουτζουρώνει αμέσως μετά, το σχέδιό του.
- Σβήνει πάρα πολύ στο σχέδιο του, αναζητώντας την τελειότητα στην λεπτομέρεια.
- Επιλέγει συνέχεια τα ίδια χρώματα.
- Κάνει μικρά, φτωχά σχέδια.
- Όσον αφορά τα χρώματα προσέχουμε την πολυχρωμία και την επιλογή του μαύρου ή του κόκκινου.
Παράδειγμα ενός κακοποιημένου παιδιού.
Αν ζητηθεί να ζωγραφίσει ένα σπίτι, ένα δέντρο κι ένα παιδί, συνήθως
- το 75% του σπιτιού είναι κόκκινο, το σπίτι έχει ένα παράθυρο.
- Το δέντρο και η καπνοδόχος έχουν φαλλική μορφή.
- Ένα πρόσωπο είναι πλήρως χρωματισμένο.
Πολλές φορές η εικόνα έχει βίαιο περιεχόμενο, το χρώμα, το σπίτι ή το παιδί λείπουν από την ιχνογράφηση.
Αποτελεί, λοιπόν, γνώρισμα σημαντικό το παιδικό ιχνογράφημα για την ψυχική, λεκτική και συναισθηματική θέση του παιδιού αλλά και ένα σημαντικό εργαλείο αξιολόγησης, αναγνώρισης και δόμησης προγράμματος στα χέρια ειδικών.
Ωστόσο, καθώς το κάθε παιδί έχει τη δική του ιδιαιτερότητα και φύση και εκφράζεται και ¨ανοίγεται¨ διαφορετικά, το παιδικό ιχνογράφημα δεν αποτελεί sine qua non για το πώς εκείνο νιώθει και αντιλαμβάνεται τα πράγματα γύρω του. Αφήστε το παιδί να ζωγραφίσει και να εκφραστεί δημιουργικά χωρίς πίεση και νόρμες. Δώστε του όμως την ευκαιρία να μιλήσει, να εκφραστεί και να παρουσιάσει με ήχους και λόγια αυτά που θέλει τόσο να πει.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
«ΠΑΙΔΙΚΟ ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ (ζωγραφιά)» Τι είναι; Πώς αξιολογείται; Μας δίνει στοιχεία για το παιδί μας; psychagogein.gr
ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ: Η διαφορετική συναισθηματική γλώσσα του παιδιού Δρ. Σοφία Χατζηνικολάου, Σχ. Σύμβουλος 2 ης Εκπ/κης Περιφέρειας Καβάλας. slideplayer.gr
