Σήμερα, στον κόσμο ομιλούνται περίπου 6.000 γλώσσες. Αυτό από μόνο του καταδεικνύει την γλωσσική ποικιλομορφία και κατά συνέπεια τον πολιτισμικό πλουραλισμό που επικρατεί σε κάθε μήκος και πλάτος της γης. Κάποιες γλώσσες ηχούν “παράξενα” στα αυτιά μας και κάποιες άλλες μας φαίνονται περισσότερο οικείες. Γεγονός είναι πάντως πως όλες οι γλώσσες είναι κατά βάθος ίδιες. Ακόμα και οι αρχαίες, εξαφανισμένες γλώσσες που δεν έχουν πια φυσικούς ομιλητές. Μία γλώσσα όμως μπορεί να “πεθαίνει”, όμως ποτέ δε χάνεται. Τα Βαλκάνια και η Μικρά Ασία κατά καιρούς λειτούργησαν σαν γλωσσικά χωνευτήρια, εξαιτίας της γεωγραφικής τους θέσης που είχε ως αντίκτυπο την εγκατάσταση και συμβίωση πολλών διαφορετικών εθνών που αλληλεπίδρασαν μεταξύ τους.
Στη βαλκανική χερσόνησο, η κάθοδος διάφορων αρχαίων φύλων (που το καθένα είχε τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά) είχε ως αποτέλεσμα τη γλωσσική ανάπτυξη της περιοχής. Οι περισσότερες αρχαίες γλώσσες των Βαλκανίων, σύμφωνα με τους ιστορικούς γλωσσολόγους, ανήκουν στη λεγόμενη ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών. Από αυτές, οι μόνες απόγονοί τους που επιβιώνουν ως σήμερα είναι η ελληνική γλώσσα (εξελίχθηκε από την αρχαία ελληνική) και η αλβανική γλώσσα (εξελίχθηκε είτε από την ιλλυρική, είτε από τη θρακική είτε από τη δακική).
Η αλήθεια είναι πως η μόνη αρχαία βαλκανική γλώσσα με πληθώρα γραπτών τεκμηρίων, είναι η αρχαία ελληνική, η οποία στην ακμή της ομιλούνταν όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο και στα Βαλκάνια, αλλά σχεδόν σε όλη τη Μεσόγειο Θάλασσα, παίζοντας τον ρόλο της lingua franca της εποχής. Συνοπτικά, αναφέρουμε πως η αρχαία ελληνική προήλθε από την αρχική γλώσσα των Ινδοευρωπαίων και ήδη από την εμφάνισή της, ήταν κατακερματισμένη σε διαλέκτους (ιωνική, δωρική, αιολική, αττική, αρκαδοκυπριακή κλπ). Αργότερα, ενοποιήθηκε υπό τη μορφή της ελληνιστικής κοινής και ακολουθώντας διαδοχικές εξελίξεις μέσα στους αιώνες, επιβίωσε με τη μορφή της νέας ελληνικής γλώσσας.
Ένας στενός συγγενής της – ή κατ’ άλλους μία ακόμη διάλεκτος της – που ομιλούνταν στα Βαλκάνια κατά τα αρχαία χρόνια, ήταν η λεγόμενη αρχαία μακεδονική γλώσσα. Για την προέλευσή της έχουν εκπονηθεί σχετικές μελέτες και έχουν εξετασθεί διάφορες θεωρίες. Οι επικρατέστερες υποστηρίζουν πως η αρχαία μακεδονική δεν είναι παρά μία διάλεκτος της ελληνικής όπως είναι η ιωνική ή η δωρική, αλλά δεν είναι και λίγοι αυτοί που τη θεωρούν ως ξεχωριστή γλώσσα, στενή συγγενή της ελληνικής, μέλος ενός υποτιθέμενου “ελληνικού” κλάδου μέσα στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια. Τη γλώσσα αυτή τη μιλούσαν τα επιμέρους μακεδονικά φύλα της αρχαιότητας μέχρι και τα τέλη της 1ης χιλιετίας π.Χ. όταν και άρχισε να υποχωρεί, χάριν της αττικής διαλέκτου, η οποία αποτέλεσε τη βάση για την ελληνιστική κοινή. και ήταν και η διάλεκτος με την περισσότερη ισχύ εκείνη την εποχή.
Τα σωζόμενα γραπτά τεκμήρια στην αρχαία μακεδονική, καταδεικνύουν πως στην αρχαία Μακεδονία δεν ομιλούνταν άλλη γλώσσα πέρα από τα ελληνικά. Πρόσφατα γραπτά τεκμήρια που έχουν ανακαλυφθεί, όπως ο κατάδεσμος της Πέλλας , το οποίο χρονολογείται τον 4ο αιώνα π.Χ. και είναι γραμμένο σε ιδιότυπη δωρική διάλεκτο, αποδεικνύει πως τα αρχαία μακεδονικά ήταν μία από τις βορειοδυτικές ελληνικές διαλέκτους. Κατά καιρούς, έχει υποστηριχθεί ακόμη κι η αντίθετη άποψη, ότι δηλαδή η αρχαία μακεδονική δεν είναι διάλεκτος της ελληνικής ούτε και γλώσσα με στενή συγγένεια με αυτή. Βέβαια, αυτή η θεωρία δε συγκεντρώνει αρκετούς οπαδούς καθώς δεν έχουν βρεθεί γραπτά τεκμήρια που να υποστηρίζουν επαρκώς κάτι τέτοιο.
Μία ακόμα αρχαία βαλκανική γλώσσα, είναι η λεγόμενη δακική γλώσσα , η οποία πιστεύεται ότι είναι ινδοευρωπαϊκή γλώσσα και ακουγόταν σε περιοχές των Καρπαθίων, που είναι γνωστές ως Δακία και Μυσία. Η γλώσσα μάλλον εξαφανίστηκε γύρω στον 7ο μ.Χ. αιώνα. Αν και είναι γενικά αποδεκτή η θεωρία ότι η δακική ήταν μία ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, εντούτοις δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως σε ποια γλωσσική υποομάδα ανήκει. Κάποιοι τη θεωρούν διάλεκτο της θρακικής γλώσσας (επίσης εξαφανισμένη) και κάποιοι άλλοι εντελώς ξεχωριστή γλώσσα. Δυστυχώς, τα γραπτά τεκμήρια της είναι ελάχιστα, καθώς μόνο μία επιγραφή έχει σωθεί σε αυτή τη γλώσσα. Μας είναι γνωστή πάντως μέσω πολυάριθμων τοπωνύμιων, ανθρωπονύμιων κλπ. Η δακική έχει αφήσει το στίγμα της και σε σύγχρονες γλώσσες, όπως η αλβανική και η ρουμανική μέσω δάνειων λέξεων. Ορισμένες ρουμανικές λέξεις που μάλλον έχουν δακική προέλευση είναι η λέξη bunget (άλσος), brânză (τυρί) κλπ.
Η ιλλυρική γλώσσα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις αρχαίες εξαφανισμένες γλώσσες των Βαλκανίων. Γραπτά τεκμήρια αυτής της γλώσσας δεν υπάρχουν, και ο,τι ξέρουμε γι’ αυτή είναι μέσω ανθρωπωνυμίων, υδρωνυμίων, τοπωνυμίων κλπ. Η ιλλυρική έχει γίνει γνωστή, λόγω της διάσημης θεωρίας περί καταγωγής της αλβανικής από αυτή, αν και κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχθεί πλήρως. Οι ελληνικές επιδράσεις στη γλώσσα αυτή, είναι αρκετά πιθανό να είναι μεγάλες σε αριθμό λόγω της γειτνίασης των ιλλυρικών με ελληνικά φύλα. Στο ίδιο πλαίσιο, μία ακόμα αρχαία βαλκανική γλώσσα είναι η λιβουρνική, που ομιλούνταν στα βορειοδυτικά Βαλκάνια κατά την ύστερη αρχαιότητα. Η γλώσσα αυτή είναι αταξινόμητη και το πιο πιθανό είναι πως πρόκειται για ινδοευρωπαϊκή γλώσσα με σημαντικό προ – ινδοευρωπαϊκό υπόστρωμα.
Στο μεγάλο αυτό γλωσσικό εύρος, συνεπάγεται και η θρακική γλώσσα, η γλώσσα των αρχαίων Θρακών η οποία όπως σχεδόν όλες οι αρχαίες βαλκανικές γλώσσες, δεν έχει καταγραφεί ικανοποιητικά. Εκτός από δύο – τρεις σύντομες επιγραφές που έχουν ανακαλυφθεί σε αυτή τη γλώσσα, ο,τι ξέρουμε γι’ αυτή είναι μέσα από τοπωνύμια και ανθρωπωνύμια ή από λήμματα αρχαίων λεξικογράφων. Η γλώσσα μάλλον είναι ινδοευρωπαϊκή και μάλλον έχει στενή συγγένεια με τη δακική (συνιστώντας ένας θρακο – δακικό κλάδο). Οι Θράκες ήταν γνωστοί στους αρχαίους Έλληνες, ήδη από την εποχή του Ομήρου. Οι Τρώες μάλλον ήταν Θράκες και μιλούσαν τη θρακική ή μια διάλεκτο της.
Συνοψίζοντας, η ύπαρξη τόσο πολλών γλωσσών σε μία όχι και τόσο μεγάλη γεωγραφική περιοχή, φανερώνει και τον αριθμό των πολλών διαφορετικών εθνικών ομάδων που αποτελούσαν το ανάγλυφο της. Φυσικά, όλες αυτές οι αρχαίες γλώσσες μπορεί να χάθηκαν, λόγω πολιτικών, ιστορικών, οικονομικών ή κοινωνικών παραγόντων, ή να άλλαξαν και να εξελίχθηκαν (π.χ. αρχαία ελληνική), η παρακαταθήκη όμως που άφησαν είναι πολύ σημαντική. Επίσης, το γεγονός ότι ακόμη και σήμερα πολλές εξ’ αυτών παραμένουν σχετικά άγνωστες και αταξινόμητες, αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για τη σύγχρονη επιστήμη της ιστορίας και της γλωσσολογίας.
Πηγές που αντλήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Paleo – Balkan Languages: ανακτήθηκε από en.wikipedia.org
Paleo – Balkan Languages: ανακτήθηκε από indo-european.info
Thracian Language: ανακτήθηκε από Britannica
Dacian Language: ανακτήθηκε από en.wikipedia.org
Liburnian Language: ανακτήθηκε από enacademic.com
