Το Graffiti, μία τέχνη αντισυμβατική, σχεδόν επαναστατική θα έλεγε κανείς, χωρίς πρόσωπο και ταυτότητα, που αναπτύσσεται κάτω από την προστασία της νύχτας, με μυστικότητα και ανωνυμία. Οι δημιουργοί του, συχνά περιθωριοποιημένοι και αδικημένοι, αναζητούν ένα μέσο έκφρασης που θα διαταράξει την κανονικότητα του δημόσιου χώρου και της καθημερινότητας. Είναι η τέχνη που αμφισβητεί τα όρια της νομιμότητας. Μία τέχνη ανυπότακτη στους κανόνες, που μεταφέρει συλλογικά και ατομικά νοήματα, ψάχνει την ουσία και τη σύνδεση με τον περαστικό, τον υπάλληλο, την μητέρα, τον άστεγο, τον πολίτη.
Βανδαλισμός ή Ελευθερία έκφρασης;
Το graffiti σαν τέχνη πάντα δίχαζε την κοινή γνώμη και τους ειδικούς. Από τη μία, αυτοί που την αντιμετωπίζουν σαν κάτι άσχημο που μολύνει τις πόλεις και την αισθητική τους, που προωθεί την αταξία, την ανομία και είναι αποτέλεσμα απολίτιστων μπαχαλάκιδων. Από την άλλη, αυτοί που την αντιλαμβάνονται σαν καλλιτεχνική δημιουργία, σαν το χρώμα στις σύγχρονες γκρίζες και μίζερες, γεμάτες τσιμέντο πόλεις τους.
Ο παραπάνω διχασμός γεννά σκέψεις. Το graffiti σαν εκκρεμές ταλαντεύεται μεταξύ της άποψης ότι αποτελεί βανδαλισμό και της άποψης ότι είναι ελευθερία έκφρασης και δικαίωμα. Συχνά αναταράσσει την κοινωνία, καθώς εγείρει ερωτήματα που συγκρούονται μεταξύ τους. Αν και το graffiti έχει αναγνωριστεί σαν τέχνη, εξακολουθεί να θεωρείται κάτι παράνομο και να διώκεται ποινικά. Παρά τις όμορφες εικόνες, τα χρώματα, τα μηνύματα και τους στοχασμούς που μας προσφέρει, δεν παύει να θεωρείται καταστροφή ιδιωτικής και δημόσιας περιουσίας. Οι καλλιτέχνες τις περισσότερες φορές τείνουν να αγνοούν μέσα στην ανάγκη τους για έκφραση τα δικαιώματα των άλλων και τις περιουσίες τους.
Τα κακώς κείμενα της τέχνης του graffiti και οι παθογένειες που κουβαλά είναι πολλές. Ουκ ολίγες φορές έχουμε δει μουτζούρες, οπαδικά συνθήματα, βρισιές κ.λπ. Να ξεπροβάλλουν σε τοίχους, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, ακόμη και πάνω σε μνημεία. Χωρίς να εξυπηρετούν κάποιον ιδιαίτερο σκοπό, χωρίς να αποτυπώνουν κάποιο βαθυστόχαστο μήνυμα, απλά υπάρχουν και λερώνουν.
Η ελευθερία της έκφρασης είναι θεμελιώδης δικαίωμα κάθε ανθρώπου, που ορίζεται σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Έχουμε το δικαίωμα, σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα, να χρησιμοποιήσουμε κάθε μέσο και τρόπο για να εκφράσουμε κάτι. Παρόλα αυτά, όπως αναφέραμε, υπάρχουν ξεκάθαρα όρια και αρχές. Και αφού υπάρχουν όρια στην τέχνη, τελικά πόση ελευθερία έχουμε στο να εκφραστούμε με αυτή; Είναι δίκαιο να περιορίζουμε την τέχνη με νόμους και συμβάσεις; Να την τιμωρούμε; Φαίνεται πως ακόμη και το σύνταγμα πέφτει σε αντιφάσεις και συγκρούσεις.
Η ιδιαιτερότητα της φύσης του graffiti, η απαρχή της, μας δυσκολεύει να την ορίσουμε, αλλά και να την περιορίσουμε. Τα φαινόμενα βανδαλισμού και η καταστροφές από graffiti δυστυχώς κλέβουν τη σπουδαιότητα της τέχνης αυτής και συχνά καταλήγουμε να τσουβαλιάζουμε τους καλλιτέχνες με τους βάνδαλους. Η έλλειψη παιδείας, οι κοινωνικές ανισότητες και η απουσία της αίσθησης του ανήκειν έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση όλο και περισσότερων αρνητικών φαινομένων.
Η Λύση;
Ένας τρόπος για να βρεθεί η χρυσή τομή είναι να θεσμοθετηθούν συγκεκριμένες νομικές ρυθμίσεις για τα graffiti, οι οποίες εως τώρα δυστυχώς απουσιάζουν. Με αυτόν τον τρόπο θα γίνουν ξεκάθαρες οι λεπτές γραμμές που χωρίζουν την έκφραση από την καταστροφή. Σε πολλές πόλεις της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας έχουν δοθεί άδειες σε συγκεκριμένους χώρους, όπου οι καλλιτέχνες μπορούν να εκφραστούν νόμιμα, ενώ υπάρχουν και προγράμματα που στηρίζουν την τέχνη του graffiti ως έναν τρόπο αναζωογόνησης του αστικού τοπίου και δίνουν ευκαιρίες στους δημιουργούς να εκφραστούν χωρίς να καταστρέφουν.
Παρόλα αυτά οι σκέψεις αυτές «σκοντάφτουν» πάνω σε κάποια σημαντικά ερωτήματα. Δεν θα αλλάξει έτσι η ουσία και η φύση του graffiti; Δεν θα περιοριστεί; Ποιος τελικά θα ξεχωρίσει τον βάνδαλο από τον καλλιτέχνη; Ποιος είναι ικανός να κρίνει τι είναι τέχνη και τι όχι; Ποιος θα βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις; Μέχρι να βρεθούν οι απαντήσεις που θα μας καλύπτουν, ας υιοθετήσουμε την ουσιώδη φράση/αρχή, η οποία λέει ότι: «η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζουν να θίγονται τα όρια της ελευθερίας των άλλων» (Ιμμάνουελ Καντ)
Πηγές:
- Μαρία-Κωνσταντίνα Δημητρίου Σπυράκη, Διπλωματική εργασία, Η ελευθερία της τέχνης ένα δικαίωμα ανεπιφύλακτο, αλλά όχι απεριόριστο. 2016-2017. Στον Διαδικτυακό τόπο: https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/2609655/theFile (Τελευταία προβολή: 27/9/2023).
- Κουκουλάκη Πηνελόπη, Πτυχιακή εργασία, Το graffiti ως μορφή έκφρασης και επικοινωνίας στο δημόσιο αστικό χώρο. Η περίπτωση της πόλης του Ηρακλείου. 2015. Στον Διαδικτυακό τόπο: https://docplayer.gr/11440687-Ptyhiaki-ergasia-me-thema-to-graffiti-os-morfi-ekfrasis-kai-koykoylaki-pinelopi-09-275.html (Τελευταία προβολή: 27/9/2023).
- Χάρτης θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, Άρθρο 11 – Ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης. Στον Διαδικτυακό τόπο: https://fra.europa.eu/el/eu-charter/article/11-eleytheria-ekfrasis-kai-pliroforisis (Τελευταία προβολή: 27/9/2023).
- Vans “off the wall”, Is graffiti art or vandalism?. Άρθρο στον Διαδικτυακό τόπο: https://www.vans.eu/thewall/art/is-graffiti-art-or-vandalism.html (Τελευταία προβολή: 27/9/2023).
