Ή τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς η Σπαρτιατική έκφραση που προσφωνούταν σε όσους επρόκειτο να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς στο πεδίο της μάχης και μεταφράζεται ως : ή μ’ αυτήν ή επ’ αυτής ( της ασπίδας), δηλαδή θα σε προσμένω ή με την ασπίδα σου νικητή ή νεκρό (ή τραυματία) επάνω σε αυτή, διότι ήταν άγνωστη η δειλία στην Αρχαία Σπάρτη. Οι μητέρες δεν αποχωρίζονταν τους γιους τους για τον πόλεμο με θλίψη και κλάματα αλλά με τη φράση ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς ,καθώς ήταν προτιμότερο να επιστρέψεις νεκρός και τιμημένος παρά ζωντανός και ατιμασμένος.
Πρέπει να σημειωθεί ότι υπήρχε πολύ διαφορετική αντιμετώπιση της δειλίας στην Σπάρτη σε σχέση με τις υπόλοιπες Ελληνικές πόλεις-κράτη, διότι στην Σπάρτη η δειλία ισοδυναμούσε με όνειδος και παρασιτική ζωή, ενώ η ανδρεία με μεγαλοπρέπεια, τιμές και κοινωνική ζωή. Ποια μπορεί να ήταν η κατάληξη όσων λιποτακτούσαν; Αν και δεν ήταν θεσπισμένος με νόμο ο εξοβελισμός των δειλών, όσων δεν τήρησαν το ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς οι κοινωνικές νόρμες οδηγούσαν σε μία περιθωριοποίηση αυτών των ατόμων, με αποτέλεσμα τη σταδιακή αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων, την απομάκρυνση των ατόμων αυτών από τον κοινωνικό βίο, τον διωγμό τους δηλαδή από την Εκκλησία του Δήμου που τύγχανε τότε μείζων αγωγός της κοινωνικότητας των πολιτών, στην Σπάρτη ήταν η Απέλλα. Επιπλέον, αποκλείονταν από χορούς και αθλητικές δραστηριότητες αν και είναι γνωστή τοις πάσι η λατρεία των Σπαρτιατών σε τέτοιες συναθροίσεις. Υπόκεινταν, επίσης, σε δημόσιο εξευτελισμό με ξυλοδαρμούς και υποτιμητικές εκφράσεις και συγχρόνως, δεν είχαν επαφές και συνομιλίες με τους συμπολίτες τους. Οι συνήθειες αυτές περί δειλίας αφορούσαν και στην ιδιωτική σφαίρα δράσης των Σπαρτιατών διότι στους λιποτάκτες απαγορευόταν η προσωπική περιποίηση και ο καλλωπισμός και απομάκρυναν την σύζυγό του και τις κόρες (εάν υπήρχαν). Χαρακτηριστική είναι και η κοινωνική υποβίβαση των δειλών από το επίπεδο των Ομοίων σε αυτό των Μειόνων.
Αναφέρθηκαν οι πιθανές συνέπειες των παραβατών της έκφρασης ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς αν και δεν είναι καταγεγραμμένα πολλά τέτοια περιστατικά. Πρέπει επίσης, να επισημανθεί ότι αν και διέφεραν οι πόλεις-κράτη και η Σπάρτη στο θέμα της δειλίας σίγουρα δεν ήταν ευχάριστο γεγονός η ήττα και η λιποταξία και στους υπόλοιπους Έλληνες αλλά επιδείκνυαν πιο ήπια αντιμετώπιση. Στην Σπάρτη η λιποταξία και η δειλία σηματοδοτούν την προδοσία της πατρίδας, της οικογένειας, της πίστης, του εαυτού και των συμπολιτών – συμπολεμιστών. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που η ασπίδα των Σπαρτιατών είχε χαραγμένο το γράμμα Λ από τη Λακεδαιμονία ( Σπάρτη), διότι οι πολεμιστές μάχονταν για τα θεωρήματα και τα ιδανικά που πρέσβευε η πατρίδα τους. Στόχος του πολέμου ήταν ακριβώς η εφαρμογή των σκέψεων αυτών παρά οι υλικές απολαβές και χάρη στη πειθαρχία και την τόλμη που καλλιεργείται από γένος σε γένος η Σπάρτη επιβίωσε σχεδόν μία ολόκληρη χιλιετία.
Πυρήνας του λακωνικού βίου ήταν η τιμή και η ανδρεία σε συνδυασμό με το διαρκώς ζην κατά φύσιν και διαρκώς φιλοσοφείν, επίσης ακολουθούσαν μία λιτή γραμμή ζωής η οποία εύλογα αποτυπώνεται στις πειθαρχημένες συνήθειές τους, όπως το ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς. Γενικότερα, οι Σπαρτιάτες ήταν αυστηροί ως προς την τήρηση των αρχών του βίου τους και ζούσαν με πειθαρχία σε όλη την διάρκεια της ζωής τους.
Πηγές:
https://el.wiktionary.org/wiki/%E1%BC%A4_%CF%84%CE%AC%CE%BD_%E1%BC%A4_%E1%BC%90%CF%80%CE%AF_%CF%84%E1%BE%B6%CF%82( τελευταία επίσκεψη 21-11-2022)
https://e-didaskalia.blogspot.com/2017/07/blog-post_418.html ( τελευταία επίσκεψη 21-11-2022)
ttps://www.iellada.gr/istoria/i-tan-i-epi-tas-agnosti-lexi-i-deilia-stin-arhaia-sparti ( τελευταία επίσκεψη 21-11-2022)
https://www.inewsgr.com/116/i-tan-i-epi-tas.htm ( τελευταία επίσκεψη 21-11-2022)
Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ Η ΗΡΩΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ Καρκαλέτσης Γ. Σταύρος
