Είναι γεγονός ότι η τέχνη του ψηφιδωτού δαπέδου στην αρχαία Ελλάδα αποτελεί σημαντικό κομμάτι της αρχιτεκτονικής έκφρασης. Καθώς η καλλιτεχνική κληρονομιά της τέχνης του ψηφιδωτού στον ελλαδικό χώρο είναι γνωστή ως σήμερα. Κατά κοινή ομολογία, από το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ. και καθ’ όλη της αρχαιότητας, τα ψηφιδωτά δάπεδα διακόσμησαν δημόσια και ιδιωτικά κτίρια.
Αναμφίβολα προσδίδοντας αισθητική και λειτουργική αξία στους χώρους σε Ελλάδα και Κύπρο όπου και βρέθηκε σπάνιο Ρωμαϊκό ψηφιδωτό δαπέδου. Ενώ αποτελεί κοινό τόπο ότι τα ψηφιδωτά δαπέδου της αρχαίας Ελλάδας αντιπροσωπεύουν μια από τις πιο εντυπωσιακές μορφές διακοσμητικής τέχνης. Καθώς η τεχνική αυτή εξελίχθηκε και τελειοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων, με αποκορύφωμα την κλασική και ελληνιστική περίοδο.
Η τέχνη του ψηφιδωτού δαπέδου στην αρχαία Ελλάδα – Υλικά και τεχνική
Αρχικά, οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν μικρά ποταμίσια βότσαλα ή χαλίκια, δημιουργώντας βοτσαλωτά ψηφιδωτά που χαρακτηρίζονταν από απλές γραμμές. Πιο συγκεκριμένα η τέχνη του ψηφιδωτού δαπέδου στην αρχαία Ελλάδα είναι γνωστή για τα απαράμιλλα χρώματα τις εντυπωσιακές μορφές και τα καλοδουλεμένα σχέδια. Αναλυτικότερα με την έλευση του 3ου αιώνα π.Χ., η τεχνική εξελίχθηκε με την εισαγωγή των τετράγωνων κομμένων ψηφίδων.
Γεγονός που επέτρεψε την κατασκευή πιο περίτεχνων και λεπτομερών σχεδίων από τους τεχνίτες της εποχής. Είναι γνωστό ότι αυτές οι ψηφίδες, που μπορούσαν να φτάσουν σε μέγεθος μέχρι και ενός χιλιοστού, τοποθετούνταν με μεγάλη ακρίβεια. Καθώς δημιουργούσαν εικόνες και μοτίβα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας.
Κεντρικά θέματα που απεικονίζει η τέχνη του ψηφιδωτού δαπέδου στην αρχαία Ελλάδα
Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των ψηφιδωτών δαπέδων στην αρχαία Ελλάδα είναι η χρήση του κεντρικού θέματος. Ειδικότερα ενός πίνακα που κατασκευαζόταν συνήθως στο εργαστήριο και ενσωματωνόταν μετέπειτα στο δάπεδο. Κατά κοινή ομολογία στην τέχνη του ψηφιδωτού δαπέδου στην αρχαία Ελλάδα κυριαρχούσαν τα κεντρικά θέματα. Αρχικά μπορούσαν να απεικονίζουν μυθολογικές σκηνές, γεωμετρικά σχέδια ή παραστάσεις από την καθημερινή ζωή. Ενώ παράλληλα η τεχνική που χρησιμοποιούσαν παραμένει θαυμαστή ακόμα και σήμερα καθώς περιελάμβανε επάλληλες στρώσεις χαλικιών, ασβέστη και κεραμιδιών.
Υποστηρίζεται συχνά ότι εκτός από τα λεπτομερή αυτά ψηφιδωτά, υπήρχαν και τα χοντρά ψηφιδωτά δαπέδου. Πιο συγκεκριμένα, κατασκευάζονταν από ακανόνιστα κομμένα πλακίδια διαφόρων μεγεθών και χρωμάτων τα οποία παρείχαν μια πιο αδρή και αφαιρετική αισθητική. Αρχικά η κατασκευή των ψηφιδωτών από τους τεχνίτες της εποχής απαιτούσε προσεκτική προετοιμασία του υποστρώματος. Καθώς η τελική στρώση, πάνω στην οποία τοποθετούνταν οι ψηφίδες, εξασφάλιζε τη σταθερότητα και τη διάρκεια των έργων αυτών.
Η τεχνική του ψηφιδωτού δαπέδου στον ελλαδικό χώρο
Κατά κοινή ομολογία το ψηφιδωτό δαπέδου είναι μια αρχαία και περίτεχνη τεχνική επένδυσης επιφανειών. Καθώς χρησιμοποιεί μικρές, συνήθως τετράγωνες ψηφίδες από φυσικά πετρώματα ή υαλόμαζα. Αναλυτικότερα όπως προείπαμε αυτές οι ψηφίδες τοποθετούνται προσεκτικά και προσκολλώνται σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο υπόστρωμα από ασβεστοκονίαμα. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακά διακοσμημένες επιφάνειες με γεωμετρικά σχέδια, φυτικά μοτίβα, σκηνές από τη μυθολογία ή την καθημερινή ζωή.
Είναι γεγονός, ότι η τεχνική του ψηφιδωτού δαπέδου ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στον ελλαδικό χώρο από το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ.. Ενώ εξελίχθηκε σημαντικά κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Καθώς από τον 3ο αιώνα π.Χ. οι τεχνίτες της εποχής άρχισαν να χρησιμοποιούν κομμένες τετράγωνες ψηφίδες. Ειδικότερα δημιουργώντας αφηρημένες συνθέσεις και πολύπλοκα μοτίβα επιτρέποντας μεγαλύτερη ακρίβεια και λεπτομέρεια στα σχέδιά τους.
Ιστορική εξέλιξη – Κλασική περίοδος (5ος-4ος αι. π.Χ.)
Κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ., οι Έλληνες ανέδειξαν το ψηφιδωτό δαπέδου ως μια σημαντική μορφή τέχνης. Κυρίως χρησιμοποιώντας το για τη διακόσμηση ιδιωτικών και δημόσιων χώρων. Επίσης τα ψηφιδωτά της κλασικής περιόδου χαρακτηρίζονταν από ακριβή γεωμετρικά σχέδια, καθώς και ανθρωπομορφικά και θηριομορφικά μοτίβα. Καθώς αυτά τα έργα τέχνης συχνά κοσμούσαν τον οίκο, ιδιαίτερα την τραπεζαρία και τον προθάλαμο της.
Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι η διαδικασία δημιουργίας ενός ψηφιδωτού δαπέδου περιλάμβανε προσεκτική προετοιμασία του υποστρώματος. Αναλυτικότερα αποτελείτο από επάλληλες στρώσεις χαλικιών, ασβέστη και κεραμιδιών. Κυρίως γιατί οι στρώσεις εξασφάλιζαν τη σταθερότητα και τη μακροχρόνια διατήρηση του ψηφιδωτού. Γεγονός, το οποίο παραμένει μέχρι σήμερα ως μαρτυρία της τεχνικής δεξιότητας και της καλλιτεχνικής ευαισθησίας των αρχαίων δημιουργών.
Τα ψηφιδωτά δαπέδου και η σύνδεση τους με τα συμπόσια στην αρχαία Ελλάδα
Είναι κοινά παραδεκτή η στενή σχέση μεταξύ του ψηφιδωτού δαπέδου και του συμποσίου τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Καθώς είναι εμφανής στα θέματα που επιλέγονταν για τη διακόσμηση των συγκεκριμένων χώρων. Πράγματι τα διονυσιακά θέματα, οι ομόκεντρες συνθέσεις και οι συμμετρικές διατάξεις σχεδιάζονταν έτσι ώστε να παρουσιάζουν τα ίδια μοτίβα σε όλους τους συνδαιτυμόνες, ανεξάρτητα από τη θέση τους στον χώρο. Αυτός ο σχεδιασμός δεν ήταν τυχαίος αλλά είχε σκοπό να ενισχύσει την εμπειρία του συμποσίου. Διότι αποτελούσε μια σημαντική κοινωνική δραστηριότητα για τους άνδρες της εποχής στις οικίες, τα παλάτια και τις επαύλεις.
Κυρίαρχη διακόσμηση στα ψηφιδωτά δαπέδου στους χώρους του συμποσίου – Κλασική περίοδος
Κατά κοινή ομολογία, η διακόσμηση με ψηφιδωτά δαπέδου στο χώρο συμποσίου αντικατόπτριζε επίσης τα διακριτά όρια ανάμεσα στον ανδρώνα και τον γυναικωνίτη. Αναλυτικότερα τον χώρο όπου συγκεντρώνονταν οι άνδρες για το συμπόσιο, και τον χώρο των γυναικών. Καθώς είναι γνωστό ότι με την επιλογή συγκεκριμένων θεμάτων και μοτίβων, τα ψηφιδωτά συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας ταυτότητας για τον κάθε χώρο. Κυρίως γιατί διαχώριζαν τους χώρους κοινωνικής συναναστροφής των ανδρών από τους αντίστοιχους των γυναικών. Είναι γνωστό ότι τα ψηφιδωτά της κλασικής περιόδου δεν ήταν απλά διακοσμητικά στοιχεία, αλλά αναδείκνυαν τη λειτουργία και τη σημασία των χώρων στους οποίους βρίσκονταν. Πράγματι την περίοδο αυτή η τεχνική των ψηφιδωτών εξελίσσεται σημαντικά. Καθώς τα σχέδια γίνονται πιο πολύπλοκα και λεπτομερή ενισχύοντας τις κοινωνικές και πολιτισμικές πρακτικές της εποχής.
Συμπεράσματα
Αβίαστα, λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα, ότι η τέχνη του ψηφιδωτού δαπέδου στην αρχαία Ελλάδα χαρακτηρίζονταν από την πολυπλοκότητα και την αισθητική τους. Καθώς τα κεντρικά θέματα τους συχνά αποτελούσαν προκατασκευασμένα έργα που ενσωματώνονταν στα δάπεδα κυρίως παλατιών και πλούσιων οικιών. Παράλληλα εκτός από τα λεπτομερή αυτά έργα, υπήρχαν και τα χοντρά ψηφιδωτά που χρησιμοποιούσαν ακανόνιστα κομμένα πλακίδια. Προσδίδοντας μια πιο αφαιρετική και ρουστίκ αισθητική και χρησιμοποιούνταν κυρίως σε δεύτερους ορόφους.
Κατά γενική ομολογία η τέχνη του ψηφιδωτού δαπέδου στην αρχαία Ελλάδα άνθισε καθώς τα ψηφιδωτά δάπεδα της αρχαίας Ελλάδας δεν ήταν απλά διακοσμητικά στοιχεία αλλά σημαντικά έργα τέχνης. Η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί λεκτική υπερβολή μιας και αντανακλούσαν την κοινωνική και πολιτιστική ζωή της εποχής. Κυρίως γιατί οι τεχνικές και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν δείχνουν την υψηλή δεξιοτεχνία και την καλλιτεχνική ευαισθησία των αρχαίων τεχνιτών. Γι΄αυτό λοιπόν εξακολουθούν να παραμένουν ως τις μέρες μας μαρτυρίες της υψηλής τεχνικής και αισθητικής ικανότητας των αρχαίων καλλιτεχνών.
Πηγές
- Η τέχνη του ψηφιδωτού. Διαθέσιμο στο: https://www.amth.gr/i-tehni-toy-psifidotoy
- ΤΟ ΕΠΙΚΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΤΗΣ “ΕΠΑΥΛΗΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ” ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΙΟΝ, (2019). Διαθέσιμο στο: https://www.dion-olympos.gr\
- Ψηφιδωτό. Διαθέσιμο στο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A8%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B4%CF%89%CF%84%CF%8C
- Τα ψηφιδωτά, (2022). Διαθέσιμο στο: https://www.ancientgreektechnology.gr/el/ta-nea/item/104-mosaics-in-greece
- Δημήτρης Πλάντζος: «Ελληνιστική Τέχνη και Αρχαιολογία» , 2011.
- Ψηφιδωτά Πάφου. Διαθέσιμο στο: https://www.cyprusalive.com/el/location/pafos-mosaics
